Thanh tra Việt Nam - Tin tức cập nhật trong ngày

Từ tư tưởng…

Từ hàng vạn năm nay, cùng với việc khám phá thế giới tự nhiên, con người vẫn luôn đi tìm hiểu chính mình. Thế giới “của chính mình” hóa ra lại là thế giới bí ẩn nhất. Đến nay, thế giới đó con người vẫn chưa khám phá được hết.

Triết học loài người từ cổ chí kim, từ đông sang tây, hàng nghìn năm nay vẫn loay hoay đi tìm câu trả lời về chính loài người. Con người từ đâu tới? Con người bản chất thiện hay ác? Con người có khả năng nhận thức được toàn bộ thế giới?...

Chỉ riêng vấn đề “con người bản chất thiện hay ác” cũng đã có nhiều quan điểm trái chiều. Giữa các triết gia, đến nay vẫn còn tranh cãi.

Quan điểm thứ nhất, cho rằng “nhân chi sơ tính bản thiện”. Ở phương Đông, đại diện tiêu biểu là Khổng Tử, Mạnh Tử. Ở phương Tây, đại diện cho quan điểm này là Platon và Jean Jacques Rousseau. Các triết gia ủng hộ quan điểm này đều cho rằng con người sinh ra không hung ác, chính xã hội đã băng hoại con người và làm cho con người trở nên xấu xa.

Trái ngược với quan điểm thứ nhất, quan điểm thứ hai lại cho rằng "nhân chi sơ tính bản ác". Đại diện phương Đông là Tuân Tử. Đại diện phương Tây là Thomas Hobbes và Friedrich Nietzche. Theo quan điểm này, con người vốn mang trong mình bản chất ác.

Thực ra, ngoài hai quan điểm trên vẫn còn quan điểm của một số triết gia không đứng hẳn về "một cực". Quan điểm này không khẳng định hay phủ nhận về bản chất ác hay thiện của con người mà cho rằng con người có thể phân biệt được thiện – ác nhờ vào sự "tự nhận thức" của mình. Đại diện tiêu biểu là Descartes.

Ông nói con người ưa chuộng những điều tốt và chán ghét những điều xấu, và chúng ta có cảm giác “thoải mái trong lòng” làm điều thiện và cảm giác hối hận làm điều ác. Theo ông, con người vì có khả năng hiểu biết nên nhận biết ranh giới giữa thiện và ác.

Nhưng ngay cả quan điểm này cũng hàm chứa những mâu thuẫn. Con người làm sao phân biệt được thiện và ác khi chính con người là tác nhân của nó? Và nữa, khi đã có phạm trù Thiện thì tất sẽ có phạm trù Ác, và ngược lại. Bởi theo như triết học thì đó chính là hai mặt của một vấn đề.

Ảnh minh họa

…đến thực tế

Ở trên là Thiện – Ác xét trên mặt tư tưởng. Còn trên thực tế thì sao? Chúng ta dễ dàng thấy cái Ác vượt lên trên không gian và thời gian. Nó không có tuổi và cũng không có biên giới. Tổ tiên chúng ta có hung bạo hơn chúng ta ngày nay không?

Những cuộc chiến tranh với cảnh chém giết liên miên trong suốt nhiều thế kỷ qua là minh chứng cho quan điểm "tổ tiên tàn ác hơn chúng ta" và do "con người thiếu thốn, không đủ thức ăn"?

Nhưng ngày nay thì sao, khi mà loài người ngày càng văn minh hơn, khi đời sống vật chất đã dư thừa, thế giới vẫn chưa một ngày ngưng tiếng súng? Hắn sẽ lại có ý kiến vì "dư thừa nên sinh ra độc ác"?

Rất khó giải thích

Cố Thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu, một chính trị gia nổi tiếng, trong cuốn "Luận Trung Quốc và thế giới" của mình, ông đã cho rằng "nhân chi sơ tính bản ác".

"Tôi cho rằng, nhân chi sơ tính bản ác. Cần phải có các biện pháp hạn chế, kiểm soát mặt ác của con người. Nói vậy có thể khiến nhiều người thất vọng, nhưng đó là quan điểm của tôi. Mặc dù loài người đã chinh phục vũ trụ, song chúng ta chưa học được cách chinh phục bản năng và cảm tính của chính mình. Bản năng và cảm tính là nhu cầu tất yếu đối với chúng ta vào thời Đồ đá, nhưng không còn cần thiết ở thời đại vũ trụ này", Lý Quang Diệu viết trong cuốn sách. Đây cũng trở thành nguyên tắc chiến lược trong lãnh đạo và làm chính trị của Lý Quang Diệu.

Đó là tầm vĩ mô. Ở tầm vi mô, sát với thực tế hơn, ví như ở cuộc sống hằng ngày, ta có thể đặt câu hỏi vì sao con người ngày càng tàn ác và những vụ án mạng kinh hoàng vẫn cứ xảy ra? Một thanh niên 24 tuổi được ăn học đàng hoàng sẵn sàng cầm dao cắt cổ 6 mạng người nhà bạn gái cũ mà không ghê tay ở Bình Dương? Hay như ở Tương Dương (Nghệ An), có kẻ đang tâm chém chết cả gia đình 4 người chỉ vì mâu thuẫn tẹp nhẹp là quả chanh?

Nói chung, người ta sẵn sàng xuống tay tàn độc để tước đoạt đi mạng sống người khác chỉ vì những lý do đơn giản nhất nhất. Mức độ dã man, tàn độc và manh động dường như ngày càng được tăng lên. Đáng lo lắm thay.

Hãy khoan bàn về bản chất Thiện – Ác của con người, vấn đề đặt ra lúc này là thử tìm câu trả lời cho câu hỏi làm thế nào để kiềm chế cái Ác ?

Trong Tâm lý học, người ta thống nhất quan điểm khi cho rằng tiến trình dẫn đến cái Ác sẽ trải qua 3 giai đoạn: 1/khích động: một tình huống khó chịu ; 2/ ảnh hưởng: phát sinh cảm tính tức giận, ghen ghét, thù hận, báo thù. 3/ giải pháp (hay hành động tất yếu từ 2 yếu tố đầu): thăng hoa, lựa chọn một vật yêu thích khác hoặc trở nên ác đối với bản thân, có những hành động hung dữ đối với bản thân giống như tự quyên sinh; hoặc ác đối với người khác dùng những lời lẽ hoặc những hành động hung dữ nhắm vào kẻ khác.

Trong một xã hội bị lôi cuốn theo những giá trị vật chất, con người cần đề cao những giá trị của lòng hảo tâm, nhân từ để kháng cự lại tính hung dữ, vì xét cho cùng tính hung dữ là vũ khí của kẻ yếu.

Chính vì vậy xã hội cần biểu dương lẽ công bằng và tình liên đới. Khổng Tử đã từng nói: "Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân" (cái mình không muốn, chớ làm cho người). Nhưng thực thi tinh thần vị tha không phải là một chuyện dễ.

Để phần nào giảm thiểu sự ác, các nhà giáo dục, các bậc cha mẹ phải dạy dỗ con cái biết sống với tinh thần nhân từ và bác ái, vì xã hội, vì cộng đồng và không vị kỷ. Chủ tịch Hồ Chí Minh không phải vô cớ mà Người đề cao vai trò giáo dục con người :

"Ngủ thì ai cũng như lương thiện

Tỉnh dậy phân ra kẻ dữ hiền

Hiền dữ phải đâu là tính sẵn

Phần nhiều do giáo dục mà nên"

(Nửa đêm)

Suy cho cùng, giáo dục mới chính là cái gốc để hình thành nhân cách, đạo đức, lối sống. Giáo dục chính là để hạn chế cái ác – cái bản năng loài trong mỗi con người.

Nguyễn Mi