2. Các tiêu chí định tính
…
2.3. Nhận thức của đối tượng thanh tra
Bất kỳ cuộc thanh tra nói chung nào cũng đều nhằm mục tiêu giúp đối tượng thanh tra nhìn nhận, biết được và chỉ ra được những việc làm đúng, làm tốt để tiếp tục phát huy, những việc làm sai, làm không đầy đủ, làm thiếu trách nhiệm để khắc phục sửa chữa nâng cao năng lực và trách nhiệm của đối tượng thanh tra.
Khi đánh giá hiệu quả hoạt động thanh tra công tác tuyển dụng dựa trên tiêu chí này cần xác định được sự thay đổi nhận thức của đối tượng thanh tra về trình tự, thủ tục, điều kiện tuyển dụng công chức và vai trò của hoạt động thanh tra tuyển dụng công chức; nâng cao ý thức pháp luật về tuyển dụng (không vi phạm, không tái phạm...).
2.4. Nội dung kiến nghị, xử lý qua thanh tra
Hoạt động thanh tra công tác tuyển dụng công chức được thực hiện nhằm mục tiêu lớn nhất là đánh giá hoạt động thực thi pháp luật trong quá trình tổ chức tuyển dụng công chức, góp phần hoàn thiện cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật trong hoạt động quản lý nhà nước về tuyển dụng công chức nói riêng, quản lý nhà nước về công chức nói chung. Thông qua hoạt động thanh tra, những sơ hở trong cơ chế tuyển dụng công chức được kịp thời phát hiện để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục. Chính vì vậy, nội dung kiến nghị, xử lý qua thanh tra cũng được coi là một trong những tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động thanh tra công tác tuyển dụng.
Theo tác giả, số lượng kiến nghị, xử lý qua thanh tra chưa phản ánh được hiệu quả hoạt động thanh tra mà cần tập trung vào nội dung kiến nghị, xử lý. Bởi vì, một trong những mục đích cao nhất thông qua hoạt động thanh tra chính là xây dựng, ban hành chính sách, pháp luật và cơ chế quản lý hoàn thiện hơn (và chỉ có thể thực hiện được trên phương diện nội dung kiến nghị, xử lý qua thanh tra).
2.5. Sự đồng thuận của đối tượng thanh tra và người dân đối với kết luận, kiến nghị của cơ quan thanh tra tuyển dụng công chức
Có thể thấy rằng, sự đồng thuận của đối tượng thanh tra và người dân đối với các kết luận, kiến nghị của cơ quan thanh tra tuyển dụng công chức có ý nghĩa rất lớn đối với hiệu quả hoạt động thanh tra.
Về phía đối tượng thanh tra, “sự đồng thuận” theo một nghĩa nào đó như là “sự cam chịu”, “sự thừa nhận”, “tâm phục, khẩu phục” đối với kết luận, kiến nghị qua hoạt động thanh tra (sau khi đã đấu tranh, kiểm tra, xác minh với đối tượng thanh tra). Trong trường hợp này, sự đồng thuận chính là tiêu chí khẳng định những kết luận, kiến nghị qua hoạt động thanh tra là chính xác, đúng đắn. Qua đó đánh giá được hiệu quả hoạt động thanh tra nói chung, thanh tra công tác tuyển dụng nói riêng.
Tuy nhiên, theo một nghĩa tiêu cực, “sự đồng thuận” như là “sự thỏa thuận”, “sự hài lòng”, “sự hợp thức hóa” cho các sai phạm, tồn tại, hạn chế của đối tượng thanh tra. Chính vì vậy, “sự đồng thuận” này nếu chỉ đặt trong mối quan hệ giữa cơ quan thanh tra với đối tượng thanh tra là chưa đầy đủ mà cần phải đặt trong mối quan hệ với cả người dân.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, dân là gốc của cách mạng, sự nghiệp cách mạng có thành công được hay không là do người dân; để xây dựng nhà nước dân chủ thì người dân phải thật sự làm chủ nhà nước, dân phải được biết, được bàn, được làm, được kiểm tra. Định hướng phát triển đất nước những năm tiếp theo về dân chủ xã hội chủ nghĩa (XHCN), Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng chỉ rõ: Thực hành và phát huy rộng rãi quyền làm chủ của Nhân dân và vai trò chủ thể của Nhân dân, thực hiện tốt, có hiệu quả phương châm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Thực tế đã chỉ ra rằng, hoạt động nào của cơ quan nhà nước mà được người dân hưởng ứng, đồng thuận tức là hoạt động ấy là đúng đắn và thành công.
Có thể nói rằng, đây là tiêu chí quan trọng nhất khi đánh giá hiệu quả hoạt động thanh tra công tác tuyển dụng công chức.
2.6. Tính đầy đủ, kịp thời của các điều kiện bảo đảm cho hoạt động thanh tra công tác tuyển dụng công chức
Hoạt động thanh tra nói chung, thanh tra công tác tuyển dụng công chức nói riêng luôn có một đặc thù là được tiến hành ngoài công sở của cơ quan chủ trì tiến hành thanh tra (do hồ sơ, tài liệu mật lưu trữ ở cơ quan tiến hành tuyển dụng; người trúng tuyển đang công tác tại cơ quan, đơn vị có nhu cầu sử dụng...). Vì vậy, để bảo đảm tuân thủ nguyên tắc chính xác, khách quan, trung thực, công khai, dân chủ, kịp thời, ngoài việc thu thập, nghiên cứu, đối chiếu, so sánh hồ sơ, tài liệu, thông tin, vật chứng, hoạt động thanh tra còn phải tiến hành kiểm tra, xác minh tại chỗ việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của đối tượng thanh tra… thì thanh tra là phải đến tận nơi tổ chức tuyển dụng, trụ sở của cơ quan có thẩm quyền tuyển dụng, phải trực tiếp nhận định (mắt thấy, tai nghe) để đưa ra những đánh giá, nhận xét bảo đảm tính chính xác, khách quan; thậm chí, có thể phải thông qua trưng cầu giám định để bảo đảm các nhận định, kết luận về sau đáp ứng đầy đủ các yêu cầu được pháp luật quy định.
Vì vậy, hiệu quả hoạt động thanh tra công tác tuyển dụng công chức còn được đánh giá trên cơ sở tính đầy đủ, kịp thời của các điều kiện bảo đảm cho hoạt động thanh tra, đó là:
Thứ nhất, kinh phí cho hoạt động thanh tra công tác tuyển dụng: Nguồn kinh phí luôn được đảm bảo từ ngân sách nhà nước (không thể lấy từ nguồn xã hội hóa, bởi vì không đảm bảo nguyên tắc khách quan trong hoạt động thanh tra). Thông thường, các hoạt động thanh tra sẽ luôn được đảm bảo kinh phí để hoạt động và các nguồn kinh phí này được cân đối từ nguồn chi thường xuyên của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền thanh tra công tác tuyển dụng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp nằm ngoài dự tính của cơ quan (ví dụ như dự kiến thời gian thanh tra ngắn, nhưng tiến hành thanh tra mới thấy phức tạp, cần gia hạn thời gian thanh tra….; dự kiến đối tượng thanh tra ít, nhưng khi làm việc trực tiếp mới thấy cần mở rộng đối tượng thanh tra; trưng cầu giám định, tổ chức chấm lại bài thi…) thì thường phát sinh các chi phí khác dẫn đến nguồn kinh phí hạn hẹp đã cấp không đủ.
Thứ hai, phương tiện cho hoạt động thanh tra: Không giống với hoạt động thanh tra của các cơ quan thanh tra chuyên ngành khác là được cấp phương tiện và chủ động sử dụng phương tiện trong hoạt động thanh tra (ví dụ như thanh tra an toàn vệ sinh thực phẩm, thanh tra giao thông được cấp ô tô để sử dụng), thanh tra công tác tuyển dụng công chức ở cơ quan hành chính không được chủ động về phương tiện mà do người đứng đầu cơ quan quản lý nhà nước quyết định (thông thường do Bộ trưởng Bộ Nội vụ, giám đốc sở nội vụ quyết định). Vì vậy, việc cung cấp, sử dụng phương tiện thế nào để vừa kịp thời, giúp vận chuyển, đi lại trong quá trình thanh tra, vừa an toàn cho công chức thanh tra; góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra là vô cùng cần thiết. Ngoài ra, quá trình vận chuyển thường gắn với lịch trình di chuyển, làm việc chi tiết của đoàn thanh tra với đối tượng thanh tra; do đó, trong một số trường hợp liên quan đến thanh tra đột xuất, cần giữ bí mật nơi đến làm việc… thì việc sử dụng phương tiện thanh tra cần đảm bảo tính bảo mật, đặc biệt là các phương tiện mà đoàn thanh tra không chủ động sử dụng được, cần được cấp phép, cung cấp lịch trình di chuyển.
Thứ ba, các trang thiết bị, văn phòng phẩm, nhu yếu phẩm cần thiết khác phục vụ cho sinh hoạt và làm việc của các thành viên đoàn thanh tra trong giai đoạn trực tiếp tiến hành thanh tra, kiểm tra, xác minh vụ việc.
Thứ tư, phương án bảo đảm an ninh, an toàn (hồ sơ, tài liệu, phương tiện, tài sản, nhân sự …) cho đoàn thanh tra: Những vụ việc thanh tra đặc biệt phức tạp, nhạy cảm, phải kiểm tra, xác minh ở phạm vi rộng, ở vùng đi lại khó khăn thường phát sinh kinh phí, kéo dài thời gian, bổ sung thêm lực lượng, phương tiện, trang thiết bị, văn phòng phẩm, nhu yếu phẩm so với dự liệu ban đầu. Vì vậy, cơ quan chủ trì thanh tra, người ra quyết định thanh tra, trưởng đoàn thanh tra phải có các phương án dự phòng, đáp ứng kịp thời yêu cầu khách quan, chính đáng của hoạt động thanh tra nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả thanh tra.
Như vậy, tính đầy đủ, tính kịp thời của các điều kiện bảo đảm hoạt động thanh tra là tiêu chí đánh giá quan trọng.
2.7. Tổ chức bộ máy và chất lượng nguồn nhân lực của cơ quan thanh tra
Trong bộ máy cơ quan nhà nước nói chung, cơ quan thanh tra tuyển dụng công chức nói riêng thì nguồn nhân lực chất lượng cao luôn là lực lượng quan trọng, then chốt giúp cho mọi hoạt động của cơ quan, đơn vị được thực hiện một cách hiệu quả, nhanh chóng. Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã xác định: “Phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao; ưu tiên phát triển nguồn nhân lực cho công tác lãnh đạo, quản lý và các lĩnh vực then chốt trên cơ sở nâng cao, tạo bước chuyển biến mạnh mẽ, toàn diện, cơ bản về chất lượng giáo dục, đào tạo gắn với cơ chế tuyển dụng, sử dụng, đãi ngộ nhân tài...”(2). Hay Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng từng nhấn mạnh: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc. Vì vậy, huấn luyện cán bộ là công việc gốc của Đảng”(3). Hiện nay, trong điều kiện đẩy mạnh công nghiệp hoá và hội nhập quốc tế, phát triển nhân lực được coi là một trong ba khâu đột phá của chiến lược chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước; đồng thời, phát triển nhân lực trở thành nền tảng phát triển bền vững và tăng lợi thế cạnh tranh quốc gia. Trong “Bài nói chuyện tại Hội nghị cán bộ thanh tra toàn miền Bắc” ngày 06/02/1961, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng đề cao vị trí, vai trò của thanh tra: “Thanh tra là một nhiệm vụ vẻ vang và quan trọng; nó theo dõi, xem xét việc chấp hành đúng đắn đường lối, chính sách, nghị quyết, chỉ thị của Đảng và Chính phủ” (4). Do vậy, Người đã yêu cầu công tác tổ chức, cán bộ thanh tra cần phải tăng cường cả về số lượng lẫn chất lượng, đặc biệt trong đó, để công tác thanh tra phát huy được vai trò của mình thì chất lượng là một yêu cầu cần thiết. Bác cũng chỉ ra một số mặt chưa được, đó là “một số ban thanh tra chưa được củng cố, cán bộ còn thiếu vì các cấp lãnh đạo địa phương chưa nhận rõ công tác thanh tra là quan trọng, nên chưa chú ý tăng cường cán bộ đúng mức, chưa giúp đỡ, lãnh đạo nó một cách chặt chẽ”(5); “một số cán bộ thanh tra còn rụt rè, nể nang đối với một số cán bộ cao cấp của các cơ quan được kiểm tra…”(6). Người cũng chỉ ra nhu cầu phải kiện toàn đội ngũ, nâng cao năng lực của đội ngũ làm công tác thanh tra “…người lãnh đạo cần phải có một nhóm cán bộ nhiều kinh nghiệm và giàu năng lực để giúp mình đi kiểm tra”; đồng thời, nhắc nhở cán bộ làm công tác thanh tra phải: “Kiểm soát khéo, bao nhiêu khuyết điểm lòi ra hết, hơn nữa kiểm tra khéo về sau khuyết điểm nhất định bớt đi. Song, muốn kiểm soát có kết quả tốt, phải có hai điều: Một là việc kiểm soát phải có hệ thống, phải thường làm. Hai là người đi kiểm soát phải là những người rất có uy tín” (7)
Việc nâng cao năng lực của các tổ chức, cá nhân trong hoạt động thanh tra cũng nhằm thực hiện tốt nhu cầu phát triển cơ quan, đơn vị; góp phần đảm bảo thực hiện tốt phương hướng phát triển đất nước trong thời gian tới đã được Đại hội XIII của Đảng chỉ ra, đó là: “xây dựng Nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; xây dựng đội ngũ cán bộ đảng viên, nhất là đội ngũ cán bộ cấp chiến lược, người đứng đầu đủ phẩm chất, năng lực và uy tín ngang tầm nhiệm vụ”(8). Đây cũng là nhiệm vụ bắt buộc đã được Đảng đề ra “đổi mới, hoàn thiện tổ chức, bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả đi đôi với việc củng cố, nâng cao chất lượng tổ chức cơ sở đảng và đội ngũ đảng viên” (9). Muốn nâng cao hiệu quả của công tác thanh tra tuyển dụng công chức thì trước hết công chức thanh tra phải công tâm và có năng lực, có cách làm thích hợp, khách quan, trung thực, không vì đánh giá cao thành tích, mà xem nhẹ những thiếu sót, khuyết điểm và ngược lại.
Tiêu chí chất lượng nguồn nhân lực gồm: Trình độ đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ; thái độ, ý thức trách nhiệm với công việc; trình độ bồi dưỡng tiêu chuẩn chính trị của công chức thanh tra công tác tuyển dụng.
2.8. Tính thống nhất, linh hoạt của tổ chức bộ máy hoạt động thanh tra công tác tuyển dụng
Có thể thấy, tính thống nhất trong tổ chức bộ máy thanh tra chi phối rất lớn đến hiệu quả hoạt động thanh tra công tác tuyển dụng công chức. Như một cỗ máy chính xác, tỉ mỉ và chi tiết, một tổ chức bộ máy thanh tra được hoàn thiện theo hướng thống nhất, tinh gọn sẽ thực hiện các công việc một cách chính xác nhất, khó có khả năng mắc lỗi, sai sót, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động mà cỗ máy đó điều chỉnh.
Tuy nhiên, tính thống nhất cần được nhìn nhận trong hoạt động xã hội, không phải hoạt động sản xuất (cần chi tiết, tỉ mỉ, chính xác gần như tuyệt đối với những dung sai cho phép). Tính thống nhất trong hoạt động xã hội có sự dung hòa của tính đa dạng, phức tạp do hoạt động xã hội tương đối đa dạng, phức tạp, không bị điều chỉnh trong một hoặc một vài khuôn phép do đó cũng cần phải linh hoạt.
Trong bộ máy thanh tra công tác tuyển dụng công chức cũng vậy, bộ máy này một mặt phải đảm bảo tính thống nhất (nhất quán từ người đứng đầu đến công chức thừa hành mệnh lệnh; phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức của từng bộ phận) nhưng cần phải linh hoạt để đáp ứng được sự đa dạng (tổ chức bộ máy cần số lượng công chức đa dạng về chuyên môn để đảm bảo thích ứng với các vấn đề phát sinh trong hoạt động; tổ chức bộ máy cần đảm bảo xử lý được đa lĩnh vực…)./.
Chú thích:
(1) Xem Tạp chí Thanh tra số 3/2022;
(2); (8) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, H.2021, tr.203 – 204; tr 34 – 35;
(3) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, H. 2011, tr.309;
(4) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự Thật, Hà Nội, 2011, tập 13, tr.35;
(5) Sđd, tập 13, tr.35;
(6) Sđd tập 5, tr.473;
(7) Sđd, tập 5, tr.327;
(9) Sđd, tập 1, tr 41-42.