Luật Thanh tra được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 14/12/2022 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2023 (gọi tắt là Luật Thanh tra năm 2022). Tiếp đến ngày 30/6/2023 Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành Nghị định số 43/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thanh tra (gọi tắt là Nghị định số 43), Nghị định này có hiệu lực thi hành từ ngày 15/8/2023. Ngày 11/01/2024 Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành Nghị định số 03/2024/NĐ-CP quy định về cơ quan thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành và hoạt động của cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành (gọi tắt là Nghị định số 03), Nghị định này có hiệu lực thi hành từ ngày 01/3/2024.

Trong suốt thời gian từ khi Luật Thanh tra năm 2022 và 02 Nghị định nêu trên có hiệu thi hành, hoạt động thanh tra vẫn còn nhiều vướng mắc trong quá trình tiến hành thanh tra, chất lượng, hiệu lực, hiệu quả và tính chuyên nghiệp của hoạt động thanh tra chưa thể hiện rõ nét, kết luận thanh tra vẫn chậm được ban hành… Những nội dung cụ thể để tạo sự thuận lợi cho cơ quan thực hiện chức năng thanh tra, người tiến hành thanh tra chưa được đưa ra mà chỉ mang tính chung chung, như: Thu thập thông tin trước khi tiến hành thanh tra, trách nhiệm của Trưởng đoàn thanh tra trong việc phổ biến kế hoạch tiến hành thanh tra, trong việc phân công nhiệm vụ cho thành viên Đoàn thanh tra, báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ của thành viên Đoàn thanh tra, xây dựng dự thảo báo cáo kết quả thanh tra, dự thảo kết luận thanh tra, họp tổng kết hoạt động Đoàn thanh tra, giám sát hoạt động Đoàn thanh tra, thẩm định dự thảo kết luận thanh tra, xử lý các hành vi vi phạm…và các mẫu để thực thi đồng bộ, thống nhất chưa có. Đây chính là những trở ngại, dào cản rất lớn (khó giải quyết và khó thực hiện) khi tiến hành các cuộc thanh tra đối với các cơ quan thực hiện chức năng thanh tra.

Ngày 18/12/2024 Thanh tra Chính phủ ban hành Thông tư số 08/2024/TT-TTCP (gọi tắt là Thông tư số 08) hướng dẫn thực hiện quy định về trình tự, thủ tục tiến hành một cuộc thanh tra, Thông tư này có hiệu lực thi hành từ ngày 03/2/2025. Thông tư 08 đã quy định cụ thể về vấn đề thu thập thông tin trước khi tiến hành một cuộc thanh tra, nội dung này nhằm tránh việc lợi dụng thu thập thông tin để sách nhiễu, tiêu cực; trách nhiệm của Trưởng đoàn thanh tra trong việc phổ biến kế hoạch tiến hành thanh tra khi được phê duyệt, việc phân công nhiệm vụ cho thành viên Đoàn thanh tra, điều này nhằm tạo điều kiện thuận lợi, dễ dàng cho công tác kiểm tra, giám sát; trách nhiệm của Đoàn thanh tra trong việc báo cáo tiến độ tiến hành thanh tra theo yêu cầu của người ra quyết định thanh tra, chính nội dung này là cơ sở để nâng cao chất lượng cuộc thanh tra, là chìa khóa để bảo đảm tiến độ thanh tra, khắc phục hạn chế trong hoạt động thanh tra; báo cáo tiến độ thực hiện nhiệm vụ, báo cáo đột xuất theo yêu cầu của Trưởng đoàn thanh tra và báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ thanh tra của thành viên Đoàn thanh tra, điều này sẽ góp phần nâng cao trách nhiệm của thành viên Đoàn thanh tra trong việc thực hiện nhiệm vụ được giao; về xây dựng dự thảo báo cáo kết quả thanh tra, điều này nhằm phát huy trí tuệ tập thể, bảo đảm tính chính xác, khách quan, công khai, minh bạch của báo cáo kết quả thanh tra; xây dựng dự thảo kết luận thanh tra, đây là điều cần thiết để người ra quyết định thanh tra chỉ đạo Trưởng đoàn thanh tra họp, yêu cầu đối tượng thanh tra báo cáo, giải trình, làm rõ thêm những vấn đề trong dự thảo kết luận thanh tra; họp tổng kết hoạt động của Đoàn thanh tra, nội dung này hết sức cần thiết vì tổng kết hoạt động của Đoàn thanh tra nhằm đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ thanh tra, qua đó rút ra được các bài học kinh nghiệm về tổ chức cuộc thanh tra, chỉ đạo điều hành hoạt động thanh tra…nhằm nâng cao chất lượng hoạt động thanh tra, đề xuất khen thưởng cũng như kiểm điểm trách nhiệm của từng cá nhân; về giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, nội dung này đã quy định rõ những trường hợp không được giao nhiệm vụ giám sát để tránh xung đột lợi ích theo quy định của pháp luật; về thẩm định dự thảo kết luận thanh tra, Thông tư số 08 đã hướng dẫn cụ thể về chuẩn hóa hồ sơ thẩm định, quá trình thẩm định, trong đó bắt buộc người thực hiện thẩm định phải có trách nhiệm nghiên cứu hồ sơ để đưa ra các đánh giá về nội dung dự thảo kết luận thanh tra, việc tuân thủ thể thức hoặc trình tự thủ tục xây dựng dự thảo kết luận thanh tra, việc áp dụng pháp luật đối với các nội dung trong dự thảo kết luận thanh tra, kết thúc thẩm định, người thực hiện thẩm định phải xây dựng báo cáo kết quả thẩm định…nhằm góp phần nâng cao chất lượng kết luận thanh tra.

Vấn đề xử lý các hành vi vi phạm của người tiến hành thanh tra, người thực hiện giám sát, người thực hiện thẩm định Thông tư số 08 đã quy định rõ, như: lợi dụng chức vụ, quyền hạn để thực hiện hành vi trái pháp luật, sách nhiễu, gây khó khăn, phiền hà cho đối tượng thanh tra; lạm quyền trong quá trình tiến hành thanh tra; thanh tra không đúng thẩm quyền, không đúng với nội dung quyết định thanh tra, kế hoạch tiến hành thanh tra đã được phê duyệt; cố ý không ra quyết định thanh tra khi phát hiện có dấu hiệu vi phạm pháp luật mà theo quy định của pháp luật phải tiến hành thanh tra, bao che cho đối tượng thanh tra, cố ý kết luận sai sự thật, kết luận, quyết định, xử lý trái pháp luật, không kiến nghị khởi tố và chuyển hồ sơ vụ việc có dấu hiệu tội phạm được phát hiện qua thanh tra đến cơ quan điều tra để xem xét, quyết định việc khởi tố vụ án hình sự theo quy định của pháp luật; nhận hối lộ, môi giới hối lộ trong hoạt động thanh tra; tiết lộ thông tin, tài liệu liên quan đến cuộc thanh tra khi kết luận thanh tra chưa được công khai; can thiệp trái pháp luật vào hoạt động thanh tra; tác động làm sai lệch kết quả thanh tra, kết luận, kiến nghị thanh tra; không báo cáo hành vi vi phạm pháp luật đã được phát hiện, báo cáo, kết luận không đúng với tính chất, mức độ của hành vi vi phạm; làm sai lệch hồ sơ thanh tra; giả mạo, sửa chữa, tiêu hủy tài liệu, chứng cứ nhằm kết luận, báo cáo sai sự thật; chiếm đoạt hồ sơ thanh tra…Các hành vi vi phạm đều bị xử lý tùy theo tính chất, mức độ và hậu quả của các hành vi vi phạm, Thông tư số 08 cũng hướng dẫn rõ trình tự thủ tục, thẩm quyền xử lý kỷ luật, hướng dẫn cụ thể ai là người chủ trì kiểm điểm, tổ chức làm rõ trách nhiệm để có biện pháp xử lý vi phạm…Thông tư số 08 cũng đã ban hành 51 mẫu văn bản kèm theo. Các mẫu văn bản này đã tạo sự đồng bộ, thống nhất trong hoạt động thanh tra, tạo sự thuận lợi cho các cơ quan thực hiện chức năng thanh tra.

Như vậy, cùng với Luật Thanh tra năm 2022, Nghị định số 43, Nghị định số 03, Thông tư số 08 và các quy định khác của pháp luật có liên quan chính là hành lang pháp lý để tiến hành một cuộc thanh tra, đã góp phần giải quyết các vướng mắc trong hoạt động thanh tra, hành lang pháp lý này quy định rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ trình tự, thủ tục đồng thời những hành vi vi phạm sẽ bị xử lý chính là lời cảnh tỉnh, dăn đe cho mỗi cán bộ thanh tra, người tiến hành thanh tra, người thực hiện giám sát, người thực hiện thẩm định phải bảo đảm tuân thủ pháp luật, công tâm, khách quan khi thi hành nhiệm vụ, đó cũng chính là những cảnh báo cho cán bộ thanh tra còn hạn chế về năng lực cần phải chủ động trong việc thực hiện thanh tra, cần phối hợp tốt giữa các thành viên, tranh thủ ý kiến của thành viên, sự chỉ đạo của Trưởng đoàn thanh tra, báo cáo kịp thời các tình huống phát sinh với Trưởng đoàn thanh tra và người ra quyết định thanh tra, cán bộ thanh tra phải không ngừng nâng cao năng lực chuyên môn, tinh thông nghiệp vụ, có phẩm chất đạo đức nghề nghiệp thật tốt.

Như vậy, việc chuẩn hóa trình tự, thủ tục và mẫu các văn bản sẽ góp phần nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả các cuộc thanh tra, kết luận thanh tra sẽ khắc phục được việc ban hành chậm và quá trình thanh tra người tiến hành thanh tra, người thực hiện giám sát, người thực hiện thẩm định phải thực hiện nghiêm các quy định, từ đó đưa hoạt động thanh tra theo hướng chuyên nghiệp và hiệu quả.