Trong lĩnh vực thực hiện công tác thanh tra, Thanh tra Chính phủ có trách nhiệm thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp luật và nhiệm vụ, quyền hạn của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; thanh tra vụ việc phức tạp, liên quan đến trách nhiệm quản lý của nhiều bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và thanh tra vụ việc khác do Thủ tướng Chính phủ giao; thanh tra lại vụ việc đã có Kết luận của Thanh tra Bộ, cơ quan thanh tra của cơ quan thuộc Chính phủ hoặc Thanh tra tỉnh nhưng phát hiện có dấu hiệu vi phạm pháp luật. Với nhiệm vụ và quyền hạn lớn như vậy, vai trò của các cục, vụ, đơn vị của Thanh tra Chính phủ là rất quan trọng trong việc tổ chức và hoạt động của Đoàn Thanh tra của Thanh tra Chính phủ.

Hoạt động thanh tra được xác định là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước được thực hiện bởi các chủ thể được Nhà nước trao quyền. Mỗi quyết định của các chủ thể trong hoạt động thanh tra có tác động và ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức, đơn vị là đối tượng thanh tra, liên quan đến quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp. Vì vậy, việc quy định rõ quyền hạn và trên cơ sở đó xác định cụ thể trách nhiệm của các chủ thể trong hoạt động thanh tra có ý nghĩa rất quan trọng không chỉ trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra, mà còn có tác động rất lớn đến hiệu lực, hiệu quả của công tác quản lý nhà nước, trong việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp.

Luật Thanh tra 2022 và Nghị định 43/ND-CP ngày 30/6/2023 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Thanh tra đã có những quy định cụ thể về vai trò, trách nhiệm của Người ra quyết định thanh tra, Trưởng đoàn thanh tra, thành viên Đoàn thanh tra và có điểm mới là đã có những quy định về vai trò của Thủ trưởng cơ quan, đơn vị chủ trì cuộc thanh tra, Thủ trưởng cơ quan, đơn vị quản lý trực tiếp thành viên Đoàn thanh tra trong việc đề xuất thành viên Đoàn thanh tra, giám sát Đoàn thanh tra, thành viên Đoàn thanh tra, kiểm soát xung đột lợi ích trong tổ chức Đoàn thanh tra¹.

Trụ sở Thanh tra Chính phủ (ảnh: PV)

Quy định pháp luật về vai trò của thủ trưởng các cơ quan, đơn vị trong tổ chức, hoạt động Đoàn Thanh tra

Luật Thanh tra 2022 và Nghị định 43/NĐ-CP ngày 30/6/2023 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Thanh tra đã có một số quy định về  vai trò của Thủ trưởng cơ quan, đơn vị chủ trì cuộc thanh tra, Thủ trưởng cơ quan, đơn vị quản lý thành viên Đoàn thanh tra trong tổ chức và hoạt động Đoàn thanh tra và giám sát hoạt động Đoàn thanh tra, thành viên Đoàn thanh tra có thể áp dụng cho Thủ trưởng các cục, vụ, đơn vị của Thanh tra Chính phủ. Theo đó, trách nhiệm của Vụ trưởng, Cục trưởng các cục, vụ được giao chủ trì cuộc thanh tra thể hiện trên những nội dung sau đây:

Về tổ chức Đoàn thanh tra, Thủ trưởng cơ quan, đơn vị được giao chủ trì cuộc thanh tra có trách nhiệm đề xuất người tham gia Đoàn thanh tra; Thủ trưởng cơ quan, đơn vị được giao chủ trì cuộc thanh tra có trách nhiệm đề xuất người có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ phù hợp với yêu cầu của cuộc thanh tra làm Trưởng đoàn thanh tra, Phó Trưởng đoàn thanh tra và số lượng người tham gia Đoàn thanh tra để người ra quyết định thanh tra xem xét, quyết định. Thủ trưởng cơ quan, đơn vị được giao chủ trì cuộc thanh tra trao đổi, thống nhất với người được dự kiến làm Trưởng đoàn thanh tra về những người được dự kiến là thành viên Đoàn thanh tra.

Việc đề xuất Trưởng đoàn, thành viên Đoàn thanh tra phải được thông báo với đơn vị quản lý, sử dụng trực tiếp người được đề xuất, đơn vị phụ trách công tác tổ chức, cán bộ và người được dự kiến là thành viên Đoàn thanh tra (Điều 27 Nghị định 43/2023/NĐ-CP). Thủ trưởng cơ quan, đơn vị được giao chủ trì cuộc thanh tra có trách nhiệm kiểm tra, rà soát để phát hiện các trường hợp không được tham gia Đoàn thanh tra trước khi trình người ra quyết định thanh tra. Người được dự kiến là Trưởng đoàn thanh tra, thành viên Đoàn thanh tra thuộc một trong các trường hợp không được tham gia Đoàn Thanh tra thì phải báo cáo Thủ trưởng cơ quan, đơn vị được giao chủ trì cuộc thanh tra trước khi quyết định thanh tra được ban hành. (Điều 29 Nghị định 43/2023/NĐ-CP). Về việc Bổ sung thành viên Đoàn thanh tra, khi xét thấy cần thiết, căn cứ vào yêu cầu thực hiện nhiệm vụ thanh tra, Trưởng đoàn thanh tra trao đổi, thống nhất với Thủ trưởng cơ quan, đơn vị quản lý, sử dụng trực tiếp người được đề xuất bổ sung vào Đoàn thanh tra, có văn bản đề nghị và dự thảo quyết định bổ sung thành viên Đoàn thanh tra Trình người ra quyết định thanh tra. (Điều 31 Nghị định 43/2023/NĐ-CP)

Về giám sát hoạt động Đoàn thanh tra, thủ trưởng cơ quan, đơn vị được giao chủ trì cuộc thanh tra có trách nhiệm giám sát các thành viên Đoàn thanh tra thuộc cơ quan, đơn vị mình, thực hiện các nhiệm vụ khác khi được người ra quyết định thanh tra giao (Khoản Điều 26 Nghị định 43/2023/NĐ-CP).

Về trách nhiệm kiểm soát xung đột lợi ích trong hoạt động thanh tra. Điều 29 Nghị định số 43/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật thanh tra 2022 quy định các trường hợp không được tham gia Đoàn thanh tra:

“Người thuộc một trong các trường hợp sau đây không được tham gia Đoàn thanh tra:

+ Người góp vốn vào doanh nghiệp, có cổ phần tại doanh nghiệp là đối tượng thanh tra, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác;

+ Người có vợ hoặc chồng, bố, mẹ đẻ, con, anh, chị, em ruột là người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu, người phụ trách công tác tổ chức nhân sự, kế toán, làm thủ quỹ, thủ kho trong cơ quan, tổ chức, đơn vị là đối tượng thanh tra;

+ Người đang trong thời gian bị xem xét xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự;

+ Người bị xử lý kỷ luật hoặc xử lý hình sự mà chưa hết thời hạn xóa kỷ luật, xóa án tích.

Người thuộc một trong các trường hợp sau đây không được làm Trưởng đoàn thanh tra, Phó Trưởng đoàn thanh tra:

+ Thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, c và d khoản 1 Điều này;

+ Người có vợ hoặc chồng, bố, mẹ đẻ, bố, mẹ vợ hoặc bố, mẹ chồng, con, anh, chị, em ruột, hoặc anh, chị, em ruột của vợ hoặc chồng làm việc tại cơ quan, tổ chức, đơn vị là đối tượng thanh tra.

Thủ trưởng cơ quan, đơn vị được giao chủ trì cuộc thanh tra có trách nhiệm kiểm tra, rà soát để phát hiện các trường hợp không được tham gia Đoàn thanh tra trước khi trình Người ra quyết định thanh tra”.

Trách nhiệm này được giao cho Thủ trưởng cơ quan, đơn vị chủ trì Đoàn thanh tra. Việc kiểm soát xung đột lợi ích khi tham gia Đoàn thanh tra có vai trò, ý nghĩa đảm bảo cho hoạt động thanh tra được thực hiện khách quan, công tâm, đúng pháp luật; các thành viên Đoàn thanh tra không bị những lợi ích của cá nhân tác động tới làm ảnh hưởng tới tính khách quan, công bằng của hoạt động thanh tra. Qua công tác quản lý cán bộ, Thủ trưởng đơn vị nắm bắt được những mối quan hệ cá nhân của cán bộ trong đơn vị mình, tiến hành kiểm tra, rà soát để phát hiện các trường hợp không được tham gia Đoàn thanh tra.

Quy chế nội bộ của Thanh tra Chính phủ về vai trò của thủ trưởng các cục, vụ, đơn vị/các cục, vụ, đơn vị của Thanh tra Chính phủ trong tổ chức và hoạt động Đoàn Thanh tra và một số vấn đề đặt ra

Các quy định của Luật Thanh tra 2022 và Nghị định 43/2023/ND-CP được nêu trong phần 1 của bài viết này phần lớn đã được quy định trước đó bởi Thông tư 06/2021/TT-TTCP ngày 01 tháng 10 năm 2021 quy định về tổ chức, hoạt động của Đoàn Thanh tra và trình tự, thủ tục tiến hành một cuộc thanh tra dù Luật Thanh tra 2010 và các Nghị định hướng dẫn thi hành không đề cập đến vai trò của Thủ trưởng các cơ quan, đơn vị chủ trì cuộc thanh tra.

Vai trò của Thủ trưởng các cơ quan, đơn vị chủ trì cuộc thanh tra, giám sát cuộc thanh tra, các cơ quan, đơn vị phối hợp trong tổ chức và hoạt động Đoàn thanh tra không chỉ được quy định tại Thông tư 06/2021/TT-TTCP mà còn được quy định cụ thể hơn tại Quyết định 465/QĐ-CP ngày 29 tháng 11 năm 2022 của Thanh tra Chính phủ ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động Đoàn thanh tra của Thanh tra Chính phủ, trong đó ràng buộc trách nhiệm cụ thể hơn đối với Thủ trưởng các cơ quan, đơn vị của Thanh tra Chính phủ có liên quan đến việc tổ chức và hoạt động Đoàn thanh tra, cụ thể như sau:

Vai trò của cục, vụ, đơn vị chủ trì cuộc thanh tra theo Quyết định 465/QĐ-CP

Cục, vụ, đơn vị chủ trì cuộc thanh tra là đơn vị tổ chức cuộc thanh tra, đơn vị chủ yếu cung cấp nhân sự cho Đoàn thanh tra. Thủ trưởng đơn vị chủ trì có vai trò, trách nhiệm không nhỏ trong tổ chức và hoạt động Đoàn Thanh tra: Thủ trưởng đơn vị chủ trì phải trực tiếp giải quyết hoặc tham mưu Phó Tổng Thanh tra Chính phủ được phân công chỉ đạo cuộc thanh tra xem xét, giải quyết những khó khăn, vướng mắc, kiến nghị có liên quan đến cuộc thanh tra, tham dự các cuộc họp để nghe Đoàn thanh tra báo cáo tiến độ; tham gia ý kiến vào dự thảo Báo cáo kết quả thanh tra, dự thảo Kết luận thanh tra, dự thảo quyết định xử lý về thanh tra (nếu có); phối hợp với Đoàn thanh tra tham mưu việc báo cáo Thủ tướng Chính phủ về dự thảo kết luận thanh tra; tiếp thu ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành có liên quan để hoàn thiện dự thảo Kết luận thanh tra; tham mưu việc ban hành Kết luận thanh tra, Quyết định xử lý theo thẩm quyền (nếu có) trong hoạt động thanh tra; tham mưu Phó Tổng Thanh tra Chính phủ được phân công trong việc đánh giá, xếp loại mức độ hoàn thành nhiệm vụ thanh tra đối với Trưởng đoàn thanh tra; phối hợp với Trưởng đoàn thanh tra đánh giá, xếp loại mức độ hoàn thành nhiệm vụ thanh tra đối với thành viên Đoàn thanh tra; chịu trách nhiệm trước Tổng Thanh tra Chính phủ, Phó Tổng Thanh tra Chính phủ được phân công chỉ đạo cuộc thanh tra về tổ chức Đoàn thanh tra, chất lượng và tiến độ ban hành Kết luận thanh tra; Thủ trưởng vụ, cục, đơn vị liên quan có trách nhiệm phối hợp với Thủ trưởng đơn vị chủ trì trong việc phân công công chức, viên chức thuộc đơn vị mình tham gia Đoàn Thanh tra; giám sát công chức, viên chức thuộc đơn vị mình trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thanh tra theo quy định.

Về nguyên tắc, hoạt động của Đoàn thanh tra có tính độc lập tương đối với các chủ thể có liên quan, bao gồm cả Thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước, Thủ trưởng đơn vị được giao chủ trì Đoàn thanh tra. Trách nhiệm “chỉ đạo, theo dõi, đôn đốc Đoàn thanh tra thực hiện nhiệm vụ…” thuộc phạm vi thẩm quyền, trách nhiệm của Người ra quyết định thanh tra và được uỷ quyền/giao nhiệm vụ cho Cục trưởng, Vụ trưởng chủ trì Đoàn thanh tra. Tuy nhiên, trách nhiệm “chỉ đạo” ở đây được hiểu như thế nào là vấn đề chưa được làm rõ do tính chất độc lập của Đoàn thanh tra, các thành viên Đoàn thanh tra thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định pháp luật và chịu trách nhiệm trước pháp luật về kết quả thực hiện nhiệm vụ. Việc “chỉ đạo” của Vụ trưởng, Cục trưởng các đơn vị chủ trì Đoàn thanh tra cần được làm rõ nhằm tránh việc can thiệp sâu vào hoạt động của Đoàn thanh tra, nhưng cũng không được lơ là, thiếu trách nhiệm về tiến độ, việc chấp hành quy chế hoạt động của Đoàn thanh tra.

Trên thực tế, thủ trưởng các đơn vị này có trách nhiệm cho ý kiến về nội dung thanh tra từ khi xây dựng chương trình, kế hoạch tiến hành thanh tra, đến khi Đoàn thanh tra xây dựng báo cáo kết quả thanh tra và dự thảo kết luận thanh tra. Thông thường, các cuộc họp chuyên môn giữa Đoàn thanh tra với Người ra quyết định thanh tra, đơn vị giám sát, thẩm định dự thảo kết luận thanh tra, với đối tượng thanh tra và các đơn vị có liên quan về dự thảo kết luận thanh tra đều có sự tham gia của chủ thể này.

Trong quá trình Đoàn thanh tra báo cáo tiến độ, báo cáo kết quả thanh tra, dự thảo kết luận thanh tra, Vụ trưởng, Cục trưởng ngoài việc tham gia ý kiến vào nội dung, còn có trách nhiệm chỉ đạo Trưởng đoàn thanh tra tiếp thu ý kiến của Người ra quyết định thanh tra; cùng ký trình Người ra kết luận thanh tra về dự thảo kết luận thanh tra, chưa kể họ còn được Người ra quyết định thanh tra giao nhiệm vụ giám sát hoạt động Đoàn thanh tra, là đầu mối giải quyết những kiến nghị của đối tượng thanh tra trong hoạt động thanh tra. Tóm lại, mặc dù không trực tiếp tham gia vào hoạt động của Đoàn thanh tra nhưng các chủ thể này có vai trò, trách nhiệm rất quan trọng đối với hoạt động của Đoàn thanh tra nên cần phải phân định rõ thẩm quyền nhằm xác định trách nhiệm, quyền hạn trong hoạt động thanh tra.

Vai trò của Cục Giám sát, Thẩm định và Xử lý sau thanh tra²

Theo Quyết định 465/QĐ-TTCP của Tổng Thanh tra Chính phủ thì Vụ trưởng Vụ Giám sát, Thẩm định và Xử lý sau thanh tra tham mưu quyết định thành lập Tổ giám sát hoặc cử công chức giám sát Đoàn thanh tra. Khi công bố Quyết định thanh tra, Người công bố Quyết định thanh tra đồng thời công bố Quyết định thành lập Tổ giám sát hoặc công chức giám sát Đoàn thanh tra. Tổ giám sát hoặc công chức giám sát Đoàn thanh tra có trách nhiệm giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra theo quy định của pháp luật; đồng thời, phối hợp với các cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có liên quan làm rõ các thông tin phản ánh về các hành vi vi phạm của Trưởng đoàn thanh tra, thành viên Đoàn thanh tra; kịp thời báo cáo, đề xuất Phó Tổng Thanh tra Chính phủ được phân công, Tổng Thanh tra Chính phủ biện pháp ngăn chặn và xem xét, xử lý vi phạm theo quy định của pháp luật. Ngoài ra, Cục trưởng Cục Giám sát, Thẩm định và Xử lý sau thanh tra tham mưu việc giám sát, kiểm tra hoạt động của Đoàn thanh tra; thẩm định dự thảo Kết luận thanh tra; theo dõi, đôn đốc, kiểm tra các cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện kết luận thanh tra, kiến nghị, quyết định xử lý về thanh tra.

Vai trò của Vụ Tổ chức cán bộ 

Theo Quyết định 465/QĐ-TTCP của Tổng Thanh tra Chính phủ thì Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ phối hợp với Thủ trưởng đơn vị chủ trì trong việc tham mưu cử người tham gia Đoàn thanh tra; chủ trì, phối hợp với Thủ trưởng đơn vị khác thuộc Thanh tra Chính phủ tham mưu cử người tham gia Đoàn thanh tra theo quy định của pháp luật về thanh tra và quy định tại Quy chế 465.

Trách nhiệm của Vụ Tổ chức cán bộ trong việc tổ chức và hoạt động Đoàn thanh tra liên quan đến công tác cán bộ. Trước tiên, Vụ Tổ chức cán bộ là đơn vị trình danh sách thành viên tham gia Đoàn thanh tra với Người ra quyết định thanh tra sau khi trao đổi, thống nhất với đơn vị chủ trì Đoàn thanh tra và đơn vị có cán bộ tham gia Đoàn thanh tra.

Trước khi trình danh sách Đoàn thanh tra, Vụ Tổ chức cán bộ có trách nhiệm rà soát về điều kiện, tiêu chuẩn của các thành viên Đoàn thanh tra: các chủ thể này phải đáp ứng các điều kiện, tiêu chuẩn chung theo quy định của pháp luật thanh tra, họ còn không tham gia các khoá đào tạo, bồi dưỡng dài hạn được cơ quan cử đi; cán bộ tham gia Đoàn thanh tra của các đơn vị tham mưu và đơn vị sự nghiệp phải trong danh sách đã được phê duyệt hàng năm. Sau khi thống nhất danh sách với đơn vị chủ trì Đoàn thanh tra, rà soát các trường hợp tham gia Đoàn thanh tra của các đơn vị tham mưu, đơn vị sự nghiệp, Vụ Tổ chức cán bộ cùng với cục, vụ chủ trì Đoàn thanh tra trình Người ra quyết định thanh tra ký ban hành quyết định thanh tra. Trách nhiệm của Vụ Tổ chức cán bộ thể hiện vai trò trong việc bảo đảm tiêu chuẩn, điều kiện thực tế tham gia Đoàn thanh tra của các chủ thể tiến hành thanh tra.

Vai trò của Vụ Pháp chế

Quyết định số 465/QĐ-TTCP ngày 29/11/2022 của Thanh tra Chính phủ ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động Đoàn Thanh tra chưa có quy định cụ thể về vai trò của Vụ pháp chế của Thanh tra Chính phủ trong tổ chức và hoạt động Đoàn Thanh tra. Tuy nhiên, trên thực tế  vai trò của Vụ Pháp chế ngày càng gia tăng, đặc biệt trong các trường hợp cần cho ý kiến vào việc áp dụng pháp luật trong Dự thảo Kết luận Thanh tra. Đối với những Đoàn thanh tra có nội dung, tính chất phức tạp, có nhiều ý kiến khác nhau giữa các thành viên Đoàn thanh tra hoặc các cơ quan quản lý nhà nước về những nhận định, đánh giá, kết luận trong dự thảo kết luận thanh tra, trường hợp Tổng Thanh tra Chính phủ chỉ đạo thì Vụ Pháp chế có trách nhiệm tham mưu về những vấn đề trong dự thảo kết luận theo chức năng, nhiệm vụ của Vụ, trọng tâm là những vấn đề về mặt pháp lý của kết luận, kiến nghị trong dự thảo kết luận thanh tra. Mặt khác, trong quá trình tiến hành thanh tra, những vấn đề vướng mắc, còn cách hiểu khác nhau về pháp luật mà Đoàn thanh tra cần sự tư vấn, góp ý thì Vụ pháp chế có trách nhiệm phối hợp, hướng dẫn, trả lời Đoàn thanh tra trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của Vụ.

Vai trò của Vụ Kế hoạch - Tổng hợp

Theo Quyết định số 465/QĐ-TTCP ngày 29/11/2022 của Thanh tra Chính phủ ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động Đoàn Thanh tra thì Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tổng hợp phối hợp với Thủ trưởng đơn vị chủ trì tham mưu về nội dung, phạm vi, đối tượng, thời kỳ, thời hạn thanh tra theo quy định của pháp luật về thanh tra và quy định tại Quy chế này.

Trong quá trình tiến hành thanh tra, trường hợp phát hiện chồng chéo, trùng lắp giữa hoạt động thanh tra (cụ thể là Đoàn thanh tra) của Thanh tra Chính phủ với Kiểm toán nhà nước, Thanh tra bộ, Thanh tra tỉnh thì Vụ Kế hoạch, tổng hợp với trách nhiệm chủ trì xử lý chồng chéo, trùng lắp trong hoạt động thanh tra. Thông thường, kế hoạch thanh tra của Thanh tra Chính phủ và Thanh tra bộ, Thanh tra tỉnh đã được rà soát, xử lý chồng chéo, trùng lắp. Tuy nhiên, thực tế còn hiện tượng trùng lắp về đối tượng kiểm tra, xác minh là các doanh nghiệp giữa Thanh tra Chính phủ và Thanh tra bộ, Thanh tra tỉnh. Khi phát sinh chồng chéo, trùng lắp thì Vụ Kế hoạch - Tổng hợp có trách nhiệm tham mưu với Tổng Thanh tra Chính phủ xử lý, giải quyết theo thẩm quyền và các nguyên tắc đã được xác định.

Luật Thanh tra 2022 (Điều 55) quy định về xử lý chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động thanh tra: “Khi tiến hành hoạt động thanh tra, kiểm toán nhà nước, nếu phát hiện chồng chéo, trùng lặp, cơ quan thanh tra phối hợp với cơ quan Kiểm toán nhà nước để xử lý theo quy định của Luật Kiểm toán nhà nước và Luật này, bảo đảm một nội dung hoạt động của tổ chức, cá nhân chỉ là đối tượng của một cơ quan thanh tra hoặc cơ quan Kiểm toán nhà nước. 

Chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động giữa các cơ quan thanh tra được xử lý như sau: Chồng chéo, trùng lặp giữa hoạt động của Thanh tra Chính phủ với cơ quan thanh tra khác thì Thanh tra Chính phủ tiến hành thanh tra; Chồng chéo, trùng lặp giữa hoạt động của các Thanh tra Bộ thì các Chánh Thanh tra Bộ trao đổi để xử lý; trường hợp không thống nhất được thì báo cáo Tổng Thanh tra Chính phủ xem xét, quyết định…”. Việc xử lý chồng chéo, trùng lắp của Vụ Kế hoạch - Tổng hợp sẽ giúp hoạt động của Đoàn thanh tra thực hiện thuận lợi, có trọng tâm, trọng điểm, bám sát vào kế hoạch tiến hành thanh tra.

Vai trò của Văn phòng của Thanh tra Chính phủ

Theo Quyết định số 465/QĐ-TTCP ngày 29/11/2022 của Thanh tra Chính phủ ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động Đoàn Thanh tra thì Chánh Văn phòng chịu trách nhiệm đảm bảo kinh phí, phương tiện, trang thiết bị cho hoạt động của Đoàn thanh tra theo quy định của pháp luật.

Ngoài ra, Văn phòng Thanh tra Chính phủ còn có trách nhiệm hướng dẫn về thực hiện chế độ Mật trong hoạt động thanh tra. Trong quá trình tiến hành thanh tra, một số thông tin, tài liệu được quản lý theo chế độ Mật, ngoài trách nhiệm của các chủ thể tiến hành thanh tra, Văn phòng cũng có trách nhiệm trong quản lý tài liệu Mật liên quan đến sao chụp, phát hành văn bản là tài liệu Mật.

Một nhiệm vụ khác của Văn phòng là quản lý hồ sơ, tài liệu sau khi kết thúc thanh tra. Đây thuộc trách nhiệm lưu trữ hồ sơ, tài liệu của cơ quan thanh tra. Việc lưu trữ, quản lý hồ sơ, tài liệu sau khi kết thúc thanh tra có vai trò, ý nghĩa trong việc khai thác, sử dụng sau này, nhất là trong việc phục vụ công tác kiểm tra, giám sát đối với cơ quan Thanh tra Chính phủ.

Một số vấn đề đặt ra

Từ quy định pháp luật hiện hành về Thủ trưởng đơn vị chủ trì cuộc thanh tra, Thủ trưởng cơ quan, đơn vị quản lý thành viên Đoàn thanh tra và quy chế nội bộ của cơ quan Thanh tra Chính phủ về vai trò của Thủ trưởng các cục, vụ, đơn vị của Thanh tra Chính phủ trong tổ chức, hoạt động Đoàn thanh tra, nhận thấy Luật Thanh tra 2022 và Nghị định 43/2023/NĐ-CP quy định rõ về trách nhiệm của Trưởng đoàn thanh tra, Người ra quyết định thanh tra, quy định về việc Trưởng đoàn thanh tra chịu trách nhiệm trước Người ra quyết định thanh tra (khoản 3 Điều 52), nhưng quy định về vai trò của Thủ trưởng đơn vị chủ trì cuộc thanh tra, Thủ trưởng cơ quan, đơn vị quản lý thành viên Đoàn thanh tra, còn mờ nhạt, chủ yếu về đề xuất thành viên Đoàn thanh tra và giám sát thành viên Đoàn Thanh tra. Trong khi đó, theo quy định của Luật Phòng, chống tham nhũng 2018, Quyết định 131-QĐ/TW ngày 27/10/2023 quy định về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật Đảng và trong hoạt động thanh tra, kiểm toán, vai trò của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị rất quan trọng trong việc kiểm soát, kiểm tra công tác của đơn vị, quản lý công chức để đảm bảo công việc thông suốt, hiệu quả, phòng chống tham nhũng, tiêu cực⁴. Từ đó, đã nổi lên một số vấn đề sau:

Thứ nhất, các quy định nội bộ ràng buộc trách nhiệm Thủ trưởng các cục, vụ đơn vị của Thanh tra Chính phủ trong tổ chức, hoạt động đoàn thanh tra có làm giảm tính độc lập của Đoàn Thanh tra, Trưởng đoàn thanh tra, Người ra quyết định thanh tra hay không và Quy chế nội bộ thay thế Quyết định số 465/QĐ-TTCP trong thời gian tới cần quy định những nội dung gì để đảm bảo vừa tuân thủ Luật Thanh tra 2022 và các văn bản hướng dẫn thi hành đồng thời triển khai được tinh thần Quyết định 131-QĐ/TW ngày 27/10/2023 của Ban Chấp hành Trung ương.

Thứ hai, về khía cạnh pháp lý, cần phải tiếp tục xây dựng các chế định phân định rõ về nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm giữa Người ra quyết định thanh tra, Trưởng đoàn thanh tra, thành viên Đoàn thanh tra và Thủ trưởng cơ quan, đơn vị được giao chủ trì cuộc thanh tra và Thủ trương cơ quan, đơn vị  có liên quan nhằm đảm bảo tính chủ động, tự chịu trách nhiệm của mỗi chủ thể trong hoạt động thanh tra.

Chú thích:

(1) Các quy định này là điểm mới tại Luật Thanh tra 2022  và Nghị định hướng dẫn thi hành Luật  tuy nhiên các quy phạm tương tự đã được quy định tại Thông tư 06/2021/NĐ-CP ngày 01 tháng 10 năm 2021 quy định về tổ chức, hoạt động của Đoàn Thanh tra và trình tự, thủ tục tiến hành một cuộc thanh tra dù Luật Thanh tra 2010 và các Nghị định hướng dẫn thi hành không đề cập đến vai trò của Thủ trưởng các cơ quan, đơn vị chủ trì cuộc thanh tra.

(2) Vụ Giám sát, Thẩm định và Xử lý sau thanh tra được quy định thành Cục Giám sát, Thẩm định và Xử lý sau thanh tra theo Nghị định 81/2023/NĐ-CP ngày 27/01/2023 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Thanh tra Chính phủ.

(3)  Quyết định 131-QĐ/TW ngày 27/10/2023 quy định về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật Đảng và trong hoạt động thanh tra, kiểm toán quy định:

Người đứng đầu, lãnh đạo cơ quan, đơn vị được giao chủ trì cuộc thanh tra, kiểm toán: Lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện đúng, đầy đủ, nghiêm chủ trương, quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước, quy định và quy trình nghiệp vụ trong hoạt động thanh tra, kiểm toán; theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện kết luận và kiến nghị thanh tra, kiểm toán theo thẩm quyền; Thường xuyên tự kiểm tra để kịp thời chấn chỉnh và chịu trách nhiệm về những khuyết điểm, vi phạm trong hoạt động thanh tra, kiểm toán thuộc thẩm quyền được giao; Công khai, minh bạch nội dung về hoạt động thanh tra, kiểm toán cho tổ chức, cá nhân có liên quan theo quy định; Chịu trách nhiệm khi để xảy ra tham nhũng, tiêu cực, sai phạm của đoàn thanh tra, kiểm toán được phân công chỉ đạo.

Đối với đoàn kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật đảng, thanh tra, kiểm toán, Trưởng đoàn Ngoài việc thực hiện quy định tại Mục 3.1, trưởng đoàn còn chịu trách nhiệm trước cấp uỷ, tổ chức đảng, thủ trưởng cơ quan, tổ chức, đơn vị có thẩm quyền về: Việc điều hành hoạt động của đoàn theo chủ trương, quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước và quy chế, quy định, quy trình của ngành, cơ quan; Tính đúng đắn, chính xác của các nội dung đã kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật đảng, thanh tra, kiểm toán; các đề xuất, kiến nghị của đoàn; Chịu trách nhiệm chính khi để xảy ra tham nhũng, tiêu cực trong đoàn khi thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật đảng, thanh tra, kiểm toán./.