Trong bối cảnh phòng, chống tham nhũng ngày càng trở thành trọng tâm của các hoạt động quản lý nhà nước, công tác kiểm soát tài sản, thu nhập của những người có chức vụ, quyền hạn là một phần không thể thiếu. Tuy nhiên, quá trình thực hiện việc xác minh tài sản và thu nhập vẫn còn nhiều hạn chế.
Theo quy định của Luật Phòng, chống tham nhũng, quá trình xác minh tài sản, thu nhập chỉ được thực hiện khi có các căn cứ rõ ràng, như dấu hiệu kê khai không trung thực, có tố cáo, hoặc biến động về tài sản lớn hơn 300 triệu đồng mà không có giải trình hợp lý. Bên cạnh đó, việc xác minh cũng có thể được thực hiện ngẫu nhiên theo kế hoạch hàng năm với tỷ lệ ít nhất 10% số người có nghĩa vụ kê khai. Đặc biệt, những người giữ vị trí lãnh đạo hoặc cấp phó của các cơ quan nhà nước luôn nằm trong danh sách xác minh.
Tuy nhiên, số lượng các trường hợp cần xác minh quá lớn, vượt khả năng thực thi của cơ quan được giao nhiệm vụ. TS. Đinh Văn Minh, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ nhận xét: "Các trường hợp cần xác minh, bao gồm cả khi có điều kiện, có yêu cầu phục vụ công tác cán bộ và xác minh ngẫu nhiên, là một con số quá lớn. Điều đó dẫn đến việc xác minh hời hợt, hình thức, chủ yếu là so sánh thông tin trong tờ khai với giấy tờ tài liệu do người kê khai cung cấp".
Thực tế, tỷ lệ các trường hợp được xác minh dẫn đến xử lý vi phạm là rất thấp. Trong 6 tháng đầu năm 2023, có tổng cộng 4.427 trường hợp được xác minh, nhưng chỉ có 2 trường hợp bị kỷ luật vì kê khai không trung thực. Điều này cho thấy, việc xác minh còn mang tính hình thức và thiếu sự chặt chẽ.
Giải pháp để nâng cao hiệu quả xác minh
Trước tình hình này, TS. Đinh Văn Minh đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác kiểm soát tài sản và thu nhập. Trước hết, cần thu hẹp đối tượng và các trường hợp cần xác minh, chỉ tập trung vào các trường hợp có căn cứ rõ ràng về sự thiếu trung thực, như có thông tin từ cơ quan quản lý hoặc có tố cáo đáng tin cậy.
Việc kiểm tra tính chính xác của tờ khai cần dựa trên việc so sánh với các nguồn dữ liệu khác nhau, bao gồm thông tin về đất đai, xe cộ, tài sản đăng ký, ngân hàng và thuế. Theo TS. Đinh Văn Minh: “Xác minh tính chính xác của tờ khai bằng cách kiểm tra chéo nội dung kê khai về thu nhập, tài sản đối với các nguồn dữ liệu như thông tin về đất đai, xe cộ, tài sản đăng ký, hay thông tin ngân hàng, thuế.”
Một phương án khác là ưu tiên xác minh các tờ khai của quan chức cao cấp hoặc của những công chức hoạt động trong các lĩnh vực dễ có nguy cơ tham nhũng. Đồng thời, cần kiểm tra kỹ lưỡng các tờ khai đã có dấu hiệu bất thường hoặc có đơn thư phản ánh, tố cáo từ bên ngoài. Đây là những biện pháp cụ thể giúp nâng cao tính minh bạch và chính xác trong quá trình xác minh.
Thách thức từ nền kinh tế sử dụng tiền mặt
Một trong những nguyên nhân quan trọng khiến việc kiểm soát thu nhập còn nhiều khó khăn là do nền kinh tế Việt Nam vẫn chủ yếu sử dụng tiền mặt. Dù việc thanh toán không dùng tiền mặt đã được quy định và triển khai trong các hoạt động chi trả lương và phụ cấp, nhưng phần lớn các giao dịch kinh tế vẫn thực hiện bằng tiền mặt. Điều này gây khó khăn lớn cho cơ quan chức năng trong việc phát hiện và kiểm soát các hành vi tham nhũng.
TS. Đinh Văn Minh đưa ra dẫn chứng từ các vụ án lớn gần đây như vụ Việt Á và Chuyến bay giải cứu. Ông cho rằng: "Các vụ án đã cho thấy mức độ khủng khiếp của hành vi đưa và nhận hối lộ, nhưng các cơ quan tố tụng gặp rất nhiều khó khăn trong việc chứng minh hành vi này khi nó được thực hiện bằng tiền mặt." Chính vì vậy, việc kiểm soát chặt chẽ và hạn chế tối đa việc sử dụng tiền mặt trong mọi giao dịch, cả trong khu vực công và tư, là giải pháp quan trọng để giảm thiểu nguy cơ tham nhũng.
Xây dựng cơ sở dữ liệu tích hợp và kiểm soát thu nhập chặt chẽ
Bên cạnh đó, để nâng cao hiệu quả xác minh, TS. Đinh Văn Minh đề xuất cần sớm xây dựng cơ sở dữ liệu tích hợp thông tin về tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn. Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc kiểm tra, đối chiếu và xác minh các thông tin tài sản của đối tượng kê khai.
Ngoài ra, việc kiểm soát thu nhập cần đảm bảo mọi khoản thu nhập của cán bộ, công chức đều được chuyển khoản và có sự giám sát của cơ quan thuế. Đây sẽ là tiền đề quan trọng để tiến tới nghiên cứu các biện pháp thu hồi tài sản không thông qua bản án, cũng như hình sự hóa tội làm giàu bất minh theo quy định của Điều 20 Công ước Liên Hợp Quốc về chống tham nhũng (UNCAC).
Việc nâng cao chất lượng công tác xác minh tài sản và thu nhập không chỉ là nhiệm vụ cấp bách trong công tác phòng, chống tham nhũng, mà còn là yếu tố quan trọng trong việc củng cố niềm tin của nhân dân vào bộ máy nhà nước. Những giải pháp cụ thể mà TS. Đinh Văn Minh đề xuất không chỉ giúp cải thiện hiệu quả công tác kiểm soát tài sản, mà còn đặt nền móng cho một hệ thống quản lý tài sản minh bạch và chặt chẽ hơn trong tương lai.