Những giải pháp nhằm đối phó với tình trạng tham nhũng tràn lan

Kể từ khi kết thúc cuộc nội chiến kéo dài một thập kỷ ở Sierra Leone, quốc gia nằm ở Tây Phi này đã có những bước tiến đáng kể trên con đường hướng tới nền dân chủ. Các cuộc bầu cử dân chủ đã được tổ chức vào các năm 1996, 2002, 2007, 2012, 2018 và gần đây nhất là vào năm 2023. Sự quay trở lại của các cuộc bầu cử này cũng đi kèm với những nỗ lực nhằm giải quyết vấn nạn tham nhũng, một trong những thách thức lớn nhất của đất nước này.

Ngay từ năm 2000, Sierra Leone đã thành lập một cơ quan chống tham nhũng nhằm đối phó với tình trạng tham nhũng lan tràn trong chính quyền và các thể chế công. Cơ quan này sau đó đã được củng cố thêm bởi việc nội địa hóa các khuôn khổ và Luật Chống tham nhũng quốc tế.

Đến năm 2019, một tòa án chống tham nhũng đặc biệt đã được thành lập, đưa Sierra Leone trở thành một trong số ít quốc gia trên thế giới có một bộ phận tư pháp chuyên trách xử lý các vụ án liên quan đến tham nhũng. Tòa án này được kỳ vọng sẽ mang lại một công cụ pháp lý mạnh mẽ hơn trong cuộc chiến chống lại tham nhũng.

Trong những năm gần đây, các nỗ lực pháp lý và thể chế để kiểm soát tham nhũng đã đi kèm với những thông điệp mạnh mẽ từ các lãnh đạo. Thông điệp chống tham nhũng đã trở thành một phần quan trọng trong các bài phát biểu của Tổng thống, đặc biệt là trong các sự kiện lớn như lễ nhậm chức.

Kể từ khi kết thúc cuộc nội chiến năm 2002, Chính phủ Sierra Leone đã nỗ lực giải quyết nạn tham nhũng và truy tố các hành vi tham nhũng bị cáo buộc của các chính phủ trước đó, nhưng những nỗ lực này vẫn chưa mang lại kết quả rõ ràng.

Freetown, Thủ đô của Sierra Leone (ảnh: The New York Times)

Mức độ tham nhũng

Tham nhũng đã và đang gây ra tác động tiêu cực lớn trong khu vực công tại Sierra Leone. Cơ quan chống tham nhũng (ACC) đã tăng cường số lượng các cuộc điều tra tham nhũng, nhưng phần lớn các vụ án không truy tố các quan chức cấp cao nhất mà thay vào đó lại buộc tội các quan chức cấp thấp hơn. Ngoài ra, việc ACC thiếu nguồn lực và sự hỗ trợ cần thiết từ Chính phủ cũng là một yếu tố làm giảm hiệu quả trong việc thực thi pháp luật.

Sự tràn lan của tham nhũng đã được thừa nhận trong chiến lược chống tham nhũng quốc gia (NACS) 2019-2023, trong đó mô tả tham nhũng như một hiện tượng "ăn sâu bén rễ và được xã hội chấp nhận như một chuẩn mực không thể tránh khỏi." Tình trạng này không chỉ làm giảm hiệu quả quản lý công mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến các lĩnh vực khác như y tế, giáo dục và an ninh, nơi mà tham nhũng đã làm xói mòn nguồn lực và niềm tin của người dân.

Điểm số thấp của Sierra Leone trong Chỉ số Nhận thức Tham nhũng (CPI) dường như xác nhận rằng tham nhũng đang lan rộng ở quốc gia này. Từ năm 2015 đến năm 2022, điểm số của Sierra Leone dao động trong khoảng từ 29 đến 34, cho thấy tham nhũng vẫn là một vấn đề nghiêm trọng chưa được giải quyết triệt để. Các nhà phân tích chỉ ra rằng, để cải thiện điểm số này, cần có sự thay đổi mạnh mẽ về cả thể chế và pháp lý, bao gồm việc tăng cường sự độc lập của ACC, cải cách hệ thống tư pháp, và đặc biệt là đảm bảo rằng các quan chức cấp cao cũng phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Các hình thức tham nhũng

Tham nhũng vặt

Tham nhũng vặt rất phổ biến và là loại tham nhũng phổ biến nhất ở Sierra Leone. Một đánh giá về 95 bản án mà ACC đã đưa ra trong giai đoạn 2000-2018 cho thấy hơn 90 phần trăm các bản án là tham nhũng vặt. Hầu hết các trường hợp bị kết án là các hành vi xin/nhận lợi thế, môi giới ảnh hưởng, vi phạm thủ tục mua sắm, biển thủ tiền hoặc quản lý sai quỹ tài trợ.

Việc sử dụng hối lộ để tiếp cận các dịch vụ công là phổ biến ở Sierra Leone. Tuy nhiên, cách thức tham nhũng vặt biểu hiện có xu hướng khác nhau giữa các ngành. Trong ngành y tế, người ta thường yêu cầu hối lộ để được chăm sóc y tế. Tình trạng thiếu hụt nhân sự, mức lương thấp, việc giữ lại tiền lương hoặc yêu cầu làm việc không công để đổi lấy việc làm lâu dài trong tương lai, tạo ra động cơ cho việc hối lộ và các hình thức tham nhũng vặt khác trong chăm sóc sức khỏe

Tham nhũng lớn

Ngoài tham nhũng vặt, tham nhũng lớn cũng là một vấn đề ở Sierra Leone. Tham ô hoặc biển thủ công quỹ quy mô lớn đã được ghi nhận rộng rãi. Một báo cáo của Tổng kiểm toán năm 2019 bị rò rỉ đã tìm thấy bằng chứng về việc biển thủ và quản lý sai trái các quỹ công trị giá hơn 100 triệu đô la Mỹ. Năm 2018, cựu phó tổng thống Victor Foh đã bị buộc tội quản lý sai quỹ công và biển thủ các quỹ liên quan đến quỹ hành hương. Tương tự như vậy, cựu Bộ trưởng khai khoáng Mansaray Minkailu đã bị ACC buộc tội vì những cáo buộc liên quan đến tham nhũng.

Vào tháng 6 năm 2023, Văn phòng Chống gian lận Nghiêm trọng của Vương quốc Anh (SFO) đã buộc tội Giám đốc điều hành, Giám đốc tài chính và Cố vấn kinh doanh quốc tế của London Mining Plc, một công ty khai thác quốc tế, vì âm mưu thực hiện nhiều khoản thanh toán tham nhũng để nhận được những ưu đãi từ Chính phủ Sierra Leone.

Tình trạng tham nhũng ở Sierra Leone là một vấn đề phức tạp và đòi hỏi những nỗ lực mạnh mẽ và liên tục từ cả Chính phủ và xã hội dân sự. Mặc dù đã có những bước tiến nhất định, nhưng vẫn còn nhiều việc phải làm để đảm bảo rằng các thể chế dân chủ của đất nước này không bị suy yếu bởi tham nhũng và rằng tất cả các quan chức, bất kể cấp bậc, đều phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.