Hiện nay, tham nhũng cấp cao vẫn chưa có một định nghĩa chính thức được thống nhất trên toàn cầu. Việc xây dựng một định nghĩa chung không chỉ có ý nghĩa chính trị mà còn có thể góp phần quan trọng vào các nỗ lực phòng, chống tham nhũng. Từ cấp quốc gia đến quốc tế, tham nhũng cấp cao luôn được xem là mối đe dọa lớn đối với cả nền dân chủ lâu đời và mới nổi.

Ảnh minh họa (nguồn: OECD)

Tham nhũng cấp cao là gì?

Hiện chưa có một định nghĩa thống nhất về tham nhũng cấp cao trong các văn bản pháp luật quốc tế. Những công cụ pháp lý quốc tế lớn về phòng, chống tham nhũng không định nghĩa rõ ràng về hiện tượng này. Tham nhũng cấp cao thường bị bỏ qua ở cả cấp độ quốc tế và quốc gia, mặc dù đó là một hiện tượng nguy hiểm.

Tuy nhiên, việc có một định nghĩa chính thức sẽ gửi đi thông điệp chính trị mạnh mẽ đến cộng đồng quốc tế và các chính phủ quốc gia rằng đây là một mối đe dọa nghiêm trọng. Một định nghĩa rõ ràng và được thống nhất cũng sẽ giúp tạo ra những chiến lược phối hợp và hiệu quả trong công tác phòng, chống tham nhũng.

Hiện nay, Ủy ban Châu Âu EU đang soạn thảo một chỉ thị mới về chống tham nhũng và trong đó có đề xuất định nghĩa tham nhũng cấp cao. Định nghĩa này không chỉ là một thông điệp chính trị mà còn có thể trở thành một tiêu chuẩn pháp lý để các quốc gia thành viên EU và những nước đang có ý định gia nhập, như các nước thuộc Đối tác phía Đông, tham khảo và tuân thủ.

Tại sao cần một định nghĩa chính thức?

Một định nghĩa chính thức về tham nhũng cấp cao sẽ trở thành một chuẩn mực pháp lý, hỗ trợ trong việc hợp tác quốc tế, đặc biệt là trong các trường hợp liên quan đến hỗ trợ pháp lý, thu hồi tài sản, và xây dựng chiến lược quốc gia về phòng, chống tham nhũng.

Trong dự thảo Chỉ thị mới của EU, một trong những vấn đề được đề cập là sự phức tạp trong việc dỡ bỏ quyền miễn trừ hoặc các quy định về thời hạn điều tra quá ngắn. Đây là những trở ngại lớn trong việc điều tra các vụ tham nhũng cấp cao. Do đó, luật pháp EU cần phải được sửa đổi để đảm bảo các quy định về miễn trừ và thời gian điều tra được áp dụng một cách hợp lý trong các vụ tham nhũng cấp cao.

Dự thảo Chỉ thị mới của EU về chống tham nhũng đã đưa ra định nghĩa tham nhũng cấp cao, liên quan đến các hành vi tham nhũng của các quan chức cấp cao hoặc các trường hợp lạm dụng quỹ công. Điều này có nghĩa rằng, các quy định liên quan đến tham nhũng sẽ được thống nhất ở cấp độ EU, giúp các quốc gia thành viên và các nước có ý định gia nhập áp dụng dễ dàng hơn.

Chỉ thị này nhắm đến các quan chức cấp cao bao gồm các nguyên thủ quốc gia, thành viên chính phủ, quan chức tư pháp cao cấp và các nhà lãnh đạo quan trọng trong các cơ quan kiểm toán và ngân hàng trung ương.

Định nghĩa tham nhũng cấp cao theo một số tổ chức quốc tế

Ở cấp độ quốc tế, nhiều tổ chức đã có những cách tiếp cận khác nhau để xác định tham nhũng cấp cao, hay còn gọi là “tham nhũng lớn”. Các cách tiếp cận này thường liên quan đến hành vi của các quan chức cấp cao, gây ra tổn thất lớn cho ngân sách nhà nước hoặc mang lại lợi ích đáng kể cho bản thân họ.

Trong Kế hoạch Hành động chống tham nhũng Istanbul, Mạng lưới chống tham nhũng của OECD ở Đông Âu và Trung Á (ACN) đã sử dụng định nghĩa kết hợp, bao gồm cả hành vi của quan chức cấp cao hoặc những hành vi mang lại lợi ích lớn cho họ hoặc người thân của họ. Định nghĩa này được áp dụng với các quan chức như: Tổng thống, thành viên quốc hội, chính phủ, lãnh đạo các cơ quan trung ương, các tổ chức tư pháp cao cấp, lãnh đạo cơ quan ngân hàng trung ương, và các đại sứ.

Dù các công cụ pháp lý của Hội đồng Châu Âu do GRECO giám sát không đề cập trực tiếp đến tham nhũng cấp cao, nhưng trong vòng đánh giá thứ năm về chính phủ trung ương, GRECO đã tập trung vào danh sách những người giữ chức vụ hành pháp cao cấp. Danh sách này bao gồm các lãnh đạo quốc gia, chính phủ trung ương, bộ trưởng, các viên chức chính trị cao cấp và cố vấn chính trị. Đáng chú ý, GRECO cũng phân loại riêng các cố vấn, coi đây là một trong những mắt xích quan trọng trong các vụ tham nhũng cấp cao.

Công ước Liên Hợp Quốc về chống tham nhũng (UNCAC) định nghĩa tham nhũng cấp cao là những trường hợp liên quan đến khối tài sản lớn, chiếm tỷ lệ đáng kể trong nguồn lực của quốc gia và đe dọa sự ổn định chính trị cũng như phát triển bền vững. Năm 2021, các chủ tịch của sáu cơ quan nhân quyền Liên Hợp Quốc đã ra tuyên bố chung, cho rằng tham nhũng cấp cao thường xảy ra ở các cấp lãnh đạo công và tư nhân, liên quan đến những cá nhân đưa ra quy định, chính sách và quyết định điều hành.

Tác động của định nghĩa tham nhũng cấp cao

Một định nghĩa chính thức về tham nhũng cấp cao có thể tạo ra động lực quan trọng trong việc ưu tiên cuộc chiến chống tham nhũng ở cả cấp độ quốc tế và quốc gia. Dù hiện nay các bên đều thừa nhận tham nhũng cấp cao là một mối đe dọa đặc biệt, nhưng các biện pháp đối phó với tham nhũng này lại hiếm khi được đưa vào các chính sách phòng, chống tham nhũng.

Việc định nghĩa rõ ràng về tham nhũng cấp cao sẽ giúp tập trung nguồn lực vào những lĩnh vực và cá nhân có nguy cơ cao, từ đó tăng hiệu quả của các chiến lược chống tham nhũng. Hơn nữa, các quốc gia sẽ có một cơ sở pháp lý rõ ràng để hợp tác với nhau trong việc truy cứu trách nhiệm, thu hồi tài sản và xử lý những hành vi tham nhũng quy mô lớn.

Nhìn chung, tham nhũng cấp cao là một vấn đề nghiêm trọng, không chỉ gây ra tổn thất lớn cho nền kinh tế mà còn làm suy yếu niềm tin của người dân vào chính quyền và hệ thống pháp luật. Việc đưa ra một định nghĩa chính thức về tham nhũng cấp cao sẽ là bước đi quan trọng, không chỉ giúp cải thiện hợp tác quốc tế mà còn giúp các quốc gia xây dựng và thực hiện những chiến lược phòng, chống tham nhũng hiệu quả hơn.