Tham nhũng đe dọa tài chính khí hậu toàn cầu

Thế giới đang chứng kiến sự tăng trưởng vượt bậc của tài chính khí hậu (CF), với tổng giá trị đạt 1,27 nghìn tỷ đô la Mỹ trong giai đoạn 2021-2022. Nguồn vốn này được phân bổ cho các dự án giảm thiểu tác động biến đổi khí hậu, thích ứng với những thay đổi tất yếu, và các sáng kiến sử dụng kép. Tuy nhiên, một báo cáo gần đây của U4, Trung tâm nghiên cứu và tư vấn về phòng, chống tham nhũng có trụ sở tại Chr. Michelsen Institute (CMI) ở Na Uy, chỉ ra rằng, tham nhũng và các biện pháp kiểm soát thiếu chặt chẽ đang là những vấn đề nhức nhối trong lĩnh vực này.

Theo nhận định của U4, một nghịch lý đáng lo ngại là dòng vốn đầu tư khí hậu lại chảy mạnh vào những quốc gia có mức độ rủi ro tham nhũng cao nhất trên thế giới. Điều này xuất phát từ việc phân bổ CF không phải lúc nào cũng dựa trên các yếu tố khí hậu, mà còn chịu ảnh hưởng bởi các cân nhắc chính trị, kinh tế và lợi nhuận tiềm năng.

Nguy cơ tham nhũng trong tài chính khí hậu ngày càng tinh vi

Sự gia tăng của tài chính khí hậu đã tạo ra những thách thức mới, mở đường cho các hành vi tham nhũng tinh vi hơn. Sự đổ bộ của nguồn vốn từ khu vực tư nhân, vốn có các tiêu chuẩn kiểm soát khác nhau, tạo ra sự không nhất quán trong việc đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Các khoản trợ cấp lớn của chính phủ cho các dự án năng lượng tái tạo có thể trở thành "miếng bánh" béo bở cho các hành vi gian lận và tham nhũng, làm suy yếu nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính (GHG). Áp lực gia tăng trong việc phân bổ đất cho các dự án năng lượng tái tạo và khai thác khoáng sản thiết yếu có thể dẫn đến tình trạng chiếm dụng đất bất hợp pháp, gây tổn hại đến quyền lợi của các cộng đồng vốn đã bị thiệt thòi.

Các mạng lưới tội phạm có tổ chức đang ngày càng thâm nhập vào lĩnh vực khí hậu để kiếm lợi bất chính, gây ra những hậu quả khôn lường.

Ảnh minh họa (nguồn: pixabay.com)

Rủi ro tham nhũng trong chuỗi cung ứng khoáng sản xanh

Để đạt được các mục tiêu khí hậu, nhu cầu về các khoáng sản thiết yếu như lithium, nickel, cobalt,... sẽ tăng lên đáng kể. Tuy nhiên, việc sản xuất và chế biến các khoáng sản này lại tập trung ở các quốc gia có nhiều điểm yếu về minh bạch và kiểm soát tham nhũng.

Tình trạng này làm dấy lên lo ngại về một cuộc chuyển đổi năng lượng không công bằng, nơi lợi ích kinh tế được ưu tiên hơn quyền lợi của người lao động và các cộng đồng địa phương. Những rủi ro như cưỡng bức tái định cư, bạo lực, mất việc làm và ô nhiễm môi trường có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho những người dễ bị tổn thương nhất.

Theo U4, việc phân bổ CF không chỉ dựa trên các yếu tố kỹ thuật, các quốc gia đang cạnh tranh nhau để thu hút đầu tư khí hậu, sử dụng các chiến lược dựa trên tiềm năng giảm thiểu, nhu cầu thích ứng và các mối quan hệ chính trị.

Sự trỗi dậy của các nước đang phát triển trong việc định hình chính sách khí hậu, thông qua các sáng kiến như Quỹ Tài chính Tổn thất và Thiệt hại (LDFF) và Quan hệ đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP), cho thấy sự thay đổi trong cán cân quyền lực. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra những thách thức mới trong việc đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cơ chế tài chính này.

Giải pháp ngăn chặn tham nhũng trong tài chính khí hậu

Để giảm thiểu rủi ro tham nhũng và đảm bảo một quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng, báo cáo của U4  khuyến nghị bảy lĩnh vực hành động sau:

Một là, tiếp tục tài trợ cho nghiên cứu: Cần tăng cường nghiên cứu về các rủi ro tham nhũng mới nổi và đánh giá hiệu quả của các biện pháp kiểm soát hiện có.

Hai là, thúc đẩy học hỏi ngang hàng: Cần tạo ra các cơ chế để chia sẻ kinh nghiệm và bài học giữa các nhà đầu tư công và tư, đặc biệt là về quản lý rủi ro môi trường và xã hội.

Ba là, tăng cường vai trò trung gian của các tổ chức tài chính đa phương: Các tổ chức này có thể đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối khu vực công và tư, đồng thời truyền đạt các rủi ro về môi trường, xã hội và quản trị (ESG) cho các nhà đầu tư tư nhân.

Bốn là, áp dụng các tiêu chuẩn giám sát và đánh giá chặt chẽ: Cần học hỏi kinh nghiệm từ các chương trình hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) trong việc giám sát và đánh giá các khoản đầu tư khí hậu để đảm bảo chúng thực sự đóng góp vào các mục tiêu phát triển bền vững.

Năm là, vận dụng chuyên môn của khu vực tư nhân: Các doanh nghiệp có kinh nghiệm trong việc xác định chủ sở hữu hưởng lợi cuối cùng và đánh giá rủi ro sáp nhập và mua lại có thể giúp tăng cường tính minh bạch trong tài chính khí hậu.

Sáu là, xây dựng các tiêu chuẩn ngành: Các tiêu chuẩn như Sáng kiến Báo cáo toàn cầu (GRI) 14 và Sáng kiến Minh bạch công nghiệp khai thác (EITI) có thể giúp thúc đẩy tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong các lĩnh vực quan trọng của quá trình chuyển đổi năng lượng.

Bảy là, tăng cường hợp tác giữa các cơ quan thực thi pháp luật: Cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa cảnh sát, các tổ chức thực thi pháp luật khác, nhà đầu tư và các bên liên quan để chống lại sự xâm nhập của tội phạm có tổ chức vào lĩnh vực tài chính khí hậu.

Nhìn chung, tài chính khí hậu đóng vai trò then chốt trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, nếu thiếu các biện pháp kiểm soát tham nhũng chặt chẽ, nguồn vốn này có thể bị thất thoát hoặc sử dụng sai mục đích. Để hướng tới một tương lai bền vững và công bằng, cần khẩn trương thực hiện các giải pháp nhằm tăng cường minh bạch, đảm bảo tài chính khí hậu thực sự phục vụ lợi ích chung.