Ngày 1 tháng 9 năm 2023, tại phiên bế mạc của một hội nghị toàn cầu tại trụ sở Liên hợp quốc ở Viên, Nguyên tắc Vienna, một khuôn khổ toàn cầu để đo lường tham nhũng, đã được giới thiệu. Được xây dựng dựa trên các cuộc thảo luận giữa bốn tổ chức quốc tế, mười lăm nguyên tắc này cung cấp hướng dẫn cho nhiều nhóm khác nhau đang phát triển và sử dụng các chỉ số tham nhũng hiện nay.

Nguyên tắc Vienna được phát triển thông qua các cuộc thảo luận trong hội nghị toàn cầu giữa bốn tổ chức đồng tổ chức: Văn phòng Liên hợp quốc về ma túy và tội phạm (UNODC), Chương trình Phát triển liên hợp quốc (UNDP), Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) và Học viện Chống tham nhũng quốc tế (IACA). Với vai trò là Trưởng Chương trình toàn cầu về đo lường tham nhũng tại IACA vào thời điểm đó, việc soạn thảo các nguyên tắc đã được thực hiện thông qua nhiều cuộc tranh luận và phiên bản sửa đổi trước khi đạt được thỏa thuận cuối cùng.

Trụ sở Liên Hợp Quốc tại Viên (Áo). (Ảnh: Wikipedia)

Sự cần thiết của việc sử dụng các nguyên tắc

Trong vài thập kỷ qua, việc đo lường tham nhũng đã có những tiến bộ đáng kể. Trước những năm 1990, nhu cầu về các chỉ số tham nhũng chủ yếu đến từ các nhà đầu tư nước ngoài, nhằm đánh giá rủi ro chính trị có thể ảnh hưởng đến các thỏa thuận hoặc hoạt động kinh doanh. Năm 1994, Tổ chức Minh bạch quốc tế (TI) đã tạo ra công cụ đo lường đầu tiên: Chỉ số Nhận thức Tham nhũng. Điểm số và xếp hạng quốc gia hàng năm của tổ chức này nhanh chóng trở thành công cụ vận động mạnh mẽ, thúc đẩy các chính phủ và tổ chức quốc tế quan tâm hơn đến vấn đề tham nhũng.

Đo lường tham nhũng không chỉ giúp đánh giá danh tiếng của một quốc gia mà còn có thể gây ra những tác động lớn, như giảm xếp hạng tín dụng, chuyển hướng đầu tư nước ngoài, hoặc gia tăng áp lực từ cử tri yêu cầu thay đổi. Tuy nhiên, khi lĩnh vực này trở nên chuyên môn hóa hơn, phương pháp "một quốc gia, một điểm số" đã bộc lộ hạn chế.

Tham nhũng cần được hiểu trong bối cảnh cụ thể và xử lý bằng các công cụ phù hợp với từng lĩnh vực hoặc chuẩn mực xã hội địa phương. Nguyên tắc 2 về "tính toàn diện" đề xuất rằng các khuôn khổ đo lường nên "tính đến sự khác biệt trong các cấu trúc chính trị, pháp lý và thể chế," và nguyên tắc 4 nhấn mạnh tầm quan trọng của việc minh bạch về phương pháp luận để thúc đẩy việc sử dụng dữ liệu một cách có hiểu biết.

Nhu cầu và nguồn cung các chỉ số tham nhũng

Nhu cầu về các chỉ số tham nhũng đã gia tăng mạnh mẽ. Chính phủ, khu vực tư nhân và xã hội dân sự đều yêu cầu các công cụ đo lường chính xác hơn để chẩn đoán vấn đề, theo dõi sự thay đổi theo thời gian và đánh giá hiệu quả của chính sách. Có nhu cầu cao đối với các chỉ số nhạy cảm với các đặc điểm của các lĩnh vực khác nhau và có khả năng thích ứng với sự thay đổi trong hành vi tham nhũng. Nguyên tắc 3 về "tính phù hợp và hữu ích" kêu gọi các phương pháp luận phải "được thiết kế dựa trên nhu cầu của người dùng," trong khi nguyên tắc 6 khuyến nghị ưu tiên các nỗ lực đo lường vào các lĩnh vực có nguy cơ tham nhũng cao nhất và ảnh hưởng nghiêm trọng nhất.

Nguồn cung các chỉ số tham nhũng cũng đã tăng đáng kể nhờ vào phong trào chính phủ mở và công nghệ. Việc sử dụng phân tích dữ liệu lớn để xây dựng các chỉ số rủi ro tham nhũng trong hoạt động mua sắm công đã trở thành công cụ chính thống được nhiều chính phủ và Ngân hàng Thế giới sử dụng.

Không gian đo lường tham nhũng hiện nay rất đông đúc, với nhiều bên tham gia và phương pháp khác nhau. Các tổ chức phát triển các công cụ riêng để đáp ứng nhu cầu cụ thể. Ví dụ, Ủy ban Xóa bỏ Tham nhũng (KPK) của Indonesia sử dụng khảo sát để theo dõi mức độ liêm chính trong các tổ chức công. Văn phòng Tổng kiểm toán (CGU) của Brazil áp dụng trí tuệ nhân tạo để phân tích khiếu nại và tối ưu hóa nguồn lực kiểm toán. Cơ quan Chống Tham nhũng Quốc gia Ý (ANAC) sử dụng nền tảng nguồn mở để tích hợp dữ liệu rủi ro mua sắm với các yếu tố rủi ro theo bối cảnh kinh tế xã hội.

Một số sáng kiến tập trung vào việc so sánh giữa các quốc gia, như chỉ số chiếm đoạt nhà nước của Daniel Kaufmann và nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Dân chủ. Ngân hàng Thế giới cũng đã ra mắt Phòng thí nghiệm Chống tham nhũng, sử dụng dữ liệu mới để theo dõi rủi ro tham nhũng.

Nguyên tắc cung cấp hỗ trợ thiết thực trong lĩnh vực chống tham nhũng

Việc chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ trong lĩnh vực đo lường tham nhũng là điều đáng mừng. Các nguyên tắc đã hỗ trợ lĩnh vực này theo nhiều cách khác nhau. Đối với các nhà phát triển, các nguyên tắc cung cấp danh sách kiểm tra các yếu tố cần cân nhắc trong thiết kế khuôn khổ phương pháp luận, bao gồm các nguyên tắc về thu thập, xử lý và sử dụng dữ liệu một cách có đạo đức.

Đối với người sử dụng, các nguyên tắc cung cấp điểm khởi đầu để đánh giá độ tin cậy của chỉ số cụ thể. Đối với những người thực hiện công tác chống tham nhũng, các nguyên tắc giúp giải thích điểm số và cung cấp hiểu biết để cải thiện các nỗ lực trong tương lai.

Mặc dù chưa chắc chắn về ảnh hưởng thực sự của các nguyên tắc và khả năng cần được cập nhật theo thời gian, nhưng các nguyên tắc này có thể cung cấp hỗ trợ thiết thực cho những người làm việc trong lĩnh vực chống tham nhũng đầy thách thức và có ảnh hưởng này.