Khái niệm và các giai đoạn trong thu hồi tài sản

Theo Viện Quản trị Basel, thu hồi tài sản liên quan đến việc tịch thu các tài sản bất hợp pháp, thường là những khoản tiền có được từ tham nhũng, để trả lại cho chủ sở hữu hợp pháp. Các tài sản này có thể là quỹ tiền do quan chức tham nhũng, hoặc tài sản vật chất như bất động sản được mua từ tiền tham nhũng.

Theo Eurojust (2019), quy trình thu hồi tài sản có thể chia thành bốn giai đoạn chính: truy tìm, đóng băng, tịch thu và xử lý (hoặc hoàn trả). Đây là một quy trình phức tạp và có tính đa quốc gia, đòi hỏi sự hợp tác giữa các cơ quan tư pháp hình sự ở các nước khác nhau. Sự hợp tác đã được hỗ trợ bằng cách thiết lập các mạng lưới liên cơ quan thu hồi tài sản, các hiệp ước tương trợ tư pháp và các văn bản đa phương.

Ảnh minh họa (nguồn: globalinvestigations.co.uk)

Tầm quan trọng của hợp tác quốc tế và vai trò của UNCAC

Công ước Liên hợp quốc về Chống tham nhũng (UNCAC) được thông qua vào năm 2003 là một dấu mốc quan trọng, giúp việc thu hồi và trả lại tài sản trở thành nguyên tắc được chấp nhận trên toàn cầu. Chương V của UNCAC yêu cầu các quốc gia phải cam kết thu hồi tài sản có nguồn gốc từ các hành vi tham nhũng được liệt kê trong công ước.

Ngoài ra, thu hồi tài sản cũng là một yếu tố cốt lõi trong chế độ chống rửa tiền của Lực lượng Đặc nhiệm hành động Tài chính (FATF). Khuyến nghị 4 của FATF yêu cầu các quốc gia có các biện pháp để đóng băng và tịch thu tài sản, trong khi Khuyến nghị 38 yêu cầu các nước có thể phản ứng nhanh chóng đối với yêu cầu thu hồi tài sản từ nước ngoài. Vào năm 2023, FATF đã cập nhật các khuyến nghị này nhằm tăng cường nghĩa vụ và coi thu hồi tài sản là ưu tiên quốc gia và quốc tế.

Thách thức trong quá trình thu hồi tài sản

Mặc dù có nhiều tiến bộ, việc thu hồi tài sản vẫn gặp phải nhiều rào cản lớn. Một số rào cản bao gồm sự phức tạp trong thủ tục hỗ trợ pháp lý lẫn nhau, khiến các cơ quan thẩm quyền khó thực hiện nhanh chóng lệnh đóng băng tài sản.

Ngoài ra, lợi ích kinh tế hoặc luật bảo mật ngân hàng có thể khiến một số quốc gia không ưu tiên thu hồi tài sản quốc tế hoặc thậm chí ngăn cản việc hỗ trợ các quốc gia khác trong việc thu hồi tài sản. Đặc biệt, các quy trình truy tìm và tịch thu tài sản đòi hỏi nguồn lực lớn và nhân sự có trình độ cao, một thách thức mà nhiều quốc gia, kể cả những nước thu nhập cao, gặp phải do thiếu đầu tư vào nguồn lực.

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong thu hồi tài sản

Với sự phát triển của công nghệ, nhiều quốc gia đã áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy (ML) trong việc thu hồi tài sản. AI có thể giúp xử lý và phân tích các báo cáo hoạt động đáng ngờ (SARs) nhanh chóng, giúp giảm bớt khối lượng công việc cho các nhân viên và cho phép họ tập trung vào các nhiệm vụ quan trọng hơn. Cụ thể, Văn phòng Chống gian lận châu Âu (OLAF) đã áp dụng xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) để phân tích các giao dịch đáng ngờ, qua đó phát hiện các mối liên kết ngôn ngữ phức tạp.

Một ví dụ thành công là Mạng lưới thực thi tội phạm tài chính (FinCEN) tại Hoa Kỳ. Cơ quan này đã ứng dụng hệ thống AI để kiểm tra các SARs và thực hiện phân tích các dữ liệu từ hơn 60 cơ sở dữ liệu khác nhau, cho phép họ phát hiện nhanh các giao dịch đáng ngờ và hỗ trợ truy tìm tài sản bất hợp pháp. FinCEN cho biết, hệ thống này đã giúp tiết kiệm hàng triệu đô la và tăng cường năng lực trong việc đối phó với tội phạm tài chính.

Hướng đi mới trong việc thu hồi tài sản

Trước những thách thức và sự thay đổi không ngừng trong môi trường tội phạm, nhiều quốc gia đã kêu gọi áp dụng các công cụ phi truyền thống để thu hồi tài sản một cách hiệu quả hơn. Diễn đàn Dân sự về thu hồi tài sản CiFAR (2020) khuyến nghị rằng các quốc gia nên chuyển từ cách tiếp cận tư pháp hình sự truyền thống sang sử dụng các biện pháp mới, linh hoạt hơn để đạt hiệu quả cao hơn.

Tuy nhiên, trước khi áp dụng các biện pháp mới, cần phải đánh giá kỹ lưỡng để tránh vi phạm quyền sở hữu tài sản và quyền suy đoán vô tội. Hơn nữa, việc áp dụng bất kỳ biện pháp nào chỉ hiệu quả khi có đủ nguồn lực hỗ trợ.

Việc thu hồi tài sản tham nhũng là một phần quan trọng trong chiến lược chống tham nhũng toàn cầu. Tuy nhiên, quá trình này đòi hỏi sự hợp tác quốc tế và nguồn lực đáng kể, từ công nghệ cho đến nhân lực. AI và ML đang mở ra những triển vọng mới, giúp rút ngắn quy trình và tăng hiệu quả thu hồi tài sản, nhưng cũng cần có sự giám sát chặt chẽ để đảm bảo các tiêu chuẩn về quyền riêng tư và quyền con người được tôn trọng.

Với sự phát triển của tài sản ảo và tiền điện tử, việc thu hồi tài sản ngày càng trở nên phức tạp. Đầu tư vào công nghệ và nhân lực có thể giúp các cơ quan thực thi pháp luật và chống tham nhũng đương đầu với những thách thức này và nâng cao hiệu quả trong việc truy tìm tài sản bị tham nhũng.