Đổi mới và hiện đại hóa giúp tăng hiệu quả thanh tra, kiểm tra

Sự ra đời của Luật Quản lý thuế năm 2006 cùng với việc sắp xếp lại các cơ quan thuế theo hướng hình thành các bộ phận quản lý thuế theo chức năng kết hợp với quản lý thuế theo đối tượng thay cho mô hình chuyên quản theo đối tượng khép kín trước đó. Các bộ phận chức năng chủ yếu trong mô hình này là: Tuyên truyền và hỗ trợ người nộp thuế; quản lý kê khai thuế; thanh tra, kiểm tra thuế; quản lý nợ và cưỡng chế nợ. Ngoài ra , còn có các bộ phận rất quan trọng khác như: Quản lý hóa đơn, quản lý thuế thu nhập cá nhân...

Theo đánh giá của chuyên gia, nhìn chung, các bộ phận chức năng của cơ quan thuế các cấp được tổ chức và vận hành theo hướng chuyên sâu, chuyên nghiệp và hiện đại cả về phương thức và công nghệ quản lý. Cùng với sự vận động của xã hội và đối tượng quản lý cũng như nhận thức được tầm quan trọng của các lĩnh vực quản lý trọng điểm, cơ quan thuế đã tổ chức thêm bộ phận quản lý thuế doanh nghiệp lớn, thanh tra giá chuyển nhượng... Chính việc thực hiện chức năng quản lý thuế theo hướng chuyên nghiệp và hiện đại kết hợp với quản lý thuế theo đối tượng là yếu tố quan trọng nhất quyết định sự thành công của công tác quản lý thuế thời gian qua.

Cùng với các kết quả từ: Tuyên truyền và hỗ trợ người nộp thuế; quản lý kê khai thuế; quản lý nợ và cưỡng chế nợ thì đổi mới và hiện đại hóa công tác thanh tra, kiểm tra thuế đã có những biểu hiện rõ nét. Là chức năng cốt yếu của quản lý thuế - thanh tra, kiểm tra được cơ quan thuế các cấp đẩy mạnh trong thời gian qua. Đây cũng chính là lĩnh vực cơ quan thuế áp dụng thí điểm kỹ thuật quản lý rủi ro từ năm 2008. Trên cơ sở áp dụng thí điểm kỹ thuật quản lý rủi ro trong hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế, từ năm 2013, quản lý rủi ro đã chính thức được áp dụng rộng rãi trong các lĩnh vực quản lý khác của cơ quan thuế với việc thể chế hóa ở Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều Luật Quản lý thuế 2012. Đặc biệt từ năm 2017, thực hiện Quyết định số 2605/QĐ-TCT, hoạt động thanh tra thuế đã bổ sung khâu lập nhật ký thanh tra thuế điện tử. Nhật ký điện tử hiện nay cũng được áp dụng thí điểm đối với hoạt động kiểm tra thuế ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

Nhờ những nỗ lực đổi mới và hiện đại hóa như trên, trong thời gian 10 năm qua, hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế tại trụ sở người nộp thuế, từ việc thực hiện xấp xỉ 20.000 cuộc thanh tra, kiểm tra những năm 2009 và 2010, đã tăng lên trên dưới 90.000 cuộc thanh tra, kiểm tra những năm 2017, 2018. Cùng với đó, số thuế truy thu qua thanh tra, kiểm tra thuế cũng tăng hơn 4 lần, từ khoảng 4.000 tỷ đồng những năm 2009 và 2010 lên khoảng 17.000 đến 19.000 tỷ đồng những năm 2016, 2018. Kết quả hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế còn thể hiện ở việc, thông qua thanh tra, kiểm tra thuế đã xác định lại chính xác số lỗ của doanh nghiệp, qua đó, có tác động đến số thuế phải nộp của những kỳ tính thuế sau. Kết quả công tác thanh tra, kiểm tra còn thể hiện ở việc cơ quan thuế đã đẩy mạnh thực hiện hoạt động kiểm tra hồ sơ khai thuế tại trụ sở cơ quan thuế. Theo báo cáo của Tổng cục Thuế, trong những năm gần đây, trung bình kiểm tra khoảng 900.000 đến 1 triệu hồ sơ kê khai thuế/năm. Qua đó, điều chỉnh tăng thu ngân sách nhà nước từ 300 tỷ đồng đến 500 tỷ đồng tiền thuế...

Hướng dẫn hồ sơ khai thuế. Ảnh: VGP

Giảm thời gian thanh tra, kiểm tra, tăng phát hiện gian lận thuế

Mặc dù đạt được những kết quả tích cực, tuy nhiên một số hạn chế, bất cập trên hành lang pháp lý quản lý thuế và tổ chức thực hiện quản lý thuế đòi hỏi cần thực hiện các giải pháp đồng bộ về: Hoàn thiện hành lang pháp lý về quản lý thuế; áp dụng các biện pháp đặc biệt để chống thất thu thuế lĩnh vực đặc thù; tiếp tục cải cách hành chính thuế và nhất là đổi mới và nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thuế.

Theo PGS. TS Lê Xuân Trường, Học viện Tài chính, trong giải pháp đổi mới và nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thuế, đối với những địa phương có số người nộp thuế ít, có đủ nguồn lực để thanh tra, kiểm tra hầu hết người nộp thuế ở một chu kỳ nhất định: Việc áp dụng kỹ thuật quản lý rủi ro nên được tập trung vào khâu phân tích hồ sơ và thực hiện thanh tra, kiểm tra tại cơ sở kinh doanh. Qua phân tích hồ sơ tại cơ quan thuế đối với từng đối tượng kinh doanh cụ thể cùng với nguồn thông tin mà cơ quan thuế có được sẽ xác định được những trọng tâm cần chú ý khi thực hiện thanh tra, kiểm tra tại cơ sở kinh doanh. Qua đó, vừa giảm được thời gian thanh tra, kiểm tra vừa tăng cường phát hiện gian lận thuế.

Đối với những địa phương có số lượng người nộp thuế lớn, cần tăng cường áp dụng kỹ thuật quản lý rủi ro cả khâu lập kế hoạch, lựa chọn đối tượng tiến hành thanh tra, kiểm tra tại cơ sở kinh doanh và tại trụ sở của người nộp thuế. Hằng năm, sau khi thanh tra, kiểm tra theo danh mục được lựa chọn từ phần mềm xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra, cần tổng kết đánh giá xem lựa chọn đó có đúng đắn hay không. Chẳng hạn, nếu phần mềm cảnh báo doanh nghiệp nào đó có khả năng gian lận cao nhưng thực tế kiểm tra lại không có gian lận hoặc gian lận ít thì phải kiểm tra lại lỗi từ nguồn thông tin hay lỗi nào khác. Bên cạnh đó, cần lựa chọn ngẫu nhiên doanh nghiệp mà phần mềm quản lý rủi ro trong thanh tra, kiểm tra thông báo có khả năng gian lận thấp. Địa phương có số lượng lớn người nộp thuế việc ứng dụng kỹ thuật quản lý rủi ro trong tổ chức thực hiện từng cuộc thanh tra, kiểm tra cũng cần chú trọng. Cần thiết phải thu thập thông tin đầy đủ về đối tượng làm cơ sở phân tích hồ sơ khai thuế, phân tích thông tin người nộp thuế trước khi tổ chức thực hiện thanh tra, kiểm tra tại trụ sở của người nộp thuế.

“Cần sửa đổi, bổ sung quy trình kiểm tra tại trụ sở của người nộp thuế theo hướng quy định rõ ràng hơn, cụ thể hơn phần việc mà công chức kiểm tra bắt buộc phải thực hiện trong những trường hợp cụ thể có dấu hiệu gian lận lớn; quy định rõ ràng từng trường hợp, điều kiện và thủ tục kiểm tra đặc thù với lĩnh vực đặc biệt để đảm bảo kiểm soát chặt chẽ các giao dịch kinh doanh của người nộp thuế. Tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện Hệ thống quản lý thuế tập trung TMS để giúp mọi bộ phận chức năng của cơ quan thuế thuận tiện tra cứu thông tin phục vụ quản lý thuế. Đặc biệt giúp cho bộ phận thanh tra, kiểm tra khai thác được dữ liệu chung cho kho dữ liệu của ngành Thuế ở các địa phương khác nhau một cách thuận tiện và hiệu quả nhất.” PGS. TS Lê Xuân Trường đề xuất.