Siết chặt quản lý nhưng không kìm hãm thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển
Thời gian qua, khi những vụ "lùm xùm" liên quan đến trái TPDN bị phát hiện, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Bộ Tài chính liên tục đốc thúc các cơ quan chức năng kiểm soát chặt chẽ hơn việc phát hành cũng như giao dịch trái phiếu doanh nghiệp.
Trong bối cảnh đó, việc hoàn thiện khung pháp lý cho thị trường trái phiếu lại rộ lên với những dự định quản lý, những ý kiến, đề xuất được đưa ra ở nhiều chiều. Trong đó, nóng nhất là nội dung sửa đổi Nghị định 153/2020/NĐ-CP về vấn đề phát hành trái phiếu doanh nghiệp.
Theo các chuyên gia, nhìn tổng thể về cách tiếp cận của thị trường phải rất mở, phải đảm bảo theo nguyên lý kinh tế thị trường để cân bằng vốn giữa thị trường dài hạn và ngắn hạn, đồng thời, phải cân bằng giữa rủi ro và phát triển thị trường.
Trên thực tế, sau các vụ “lùm xùm” thời gian qua, không khí lo lắng thị trường trái phiếu bị siết mạnh đang bao trùm. Điều này dẫn đến lượng TPDN giảm mạnh trong tháng 4/2022. Số liệu từ Công ty Chứng khoán KBSV cho thấy, tổng giá trị TPDN phát hành tháng 4/2022 đạt 16.472 tỷ đồng, giảm 23,2% so với tháng trước, trong đó 90,7% số lượng trái phiếu là do các ngân hàng phát hành.
Việc siết thị trường cũng nên cẩn trọng. Kiểm soát là cần thiết nhưng không thể kìm hãm thị trường phát triển. “Siết chặt” phải trên quan điểm, hoàn thiện hệ thống pháp lý, chứ không phải siết chặt cơ học, thắt chặt cho nghẽn thị trường, đồng thời phải đảm bảo thông tin đến được thị trường một cách công khai, minh bạch, chính xác.
Các chuyên gia đều chung nhận định, nếu không hiểu rõ, không làm rõ được mục tiêu, mong muốn của việc ban hành quy định pháp luật mà tiếp tục sửa đổi, thì không những không giảm điều kiện kinh doanh mà còn tăng gấp đôi điều kiện phát hành trái phiếu. Điều đó sẽ rất khó cho thị trường. Cần hài hòa khi sửa đổi Nghị định số 153/2020/NĐ-CP (Nghị định 153), làm sao siết chặt quản lý nhưng không được kìm hãm thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển.
Cần phải thúc đẩy xếp hạng tín nhiệm và phải sửa cả cơ chế xử phạt, tăng mức độ xử phạt, không giới hạn phạt hành chính, vì nếu giới hạn thì phải xử lý hình sự. Xử lý hình sự là không tốt khi xử lý các vấn đề kinh tế, bất đắc dĩ mới xử lý hình sự. Việc xếp hạng hạng tín nhiệm để giúp nhà đầu tư dễ dàng xác định chất lượng doanh nghiệp, mức độ rủi ro của trái phiếu phát hành. Nhưng bắt buộc hay khuyến khích việc xếp hạng tín nhiệm là vấn đề phải cân nhắc.
Kiến tạo phát triển cho thị trường nhưng phải kiểm soát được rủi ro
Có thể thấy, để thị trường TPDN phát triển lành mạnh, an toàn, các chuyên gia khuyến nghị cần sớm giải quyết dứt điểm các vụ việc bao gồm rà soát, đánh giá rủi ro từ hoạt động cung cấp dịch vụ và phát hành trái phiếu riêng lẻ. Để lành mạnh hóa thị trường, cần vừa kiến tạo phát triển cho thị trường, vừa kiểm soát được rủi ro. Trước mắt cần giải quyết dứt điểm các vụ việc vừa qua để củng cố niềm tin nhà đầu tư cũng như tránh tạo tiền lệ xấu”.
Bên cạnh đó, cân nhắc mức độ phù hợp về quy định tài sản bảo đảm, bảo lãnh phát hành, phân phối trái phiếu. Phát hành trái phiếu không nhất thiết phải có tài sản bảo đảm nhưng với Việt Nam vẫn mang tâm lý “khi bị chết đuối thì cọng rơm cũng quan trọng” nên việc có tài sản bảo đảm làm cọng rơm đôi khi vẫn cần.
Một mặt, cần phát triển nền tảng nhà đầu tư chứng khoán đa dạng, chuyên nghiệp; khuyến khích phát triển các nhà đầu tư tổ chức như quỹ đầu tư, quỹ mở, quỹ hưu trí…; khuyến khích hình thức ủy thác đầu tư; cải thiện chất lượng nhà đầu tư cá nhân thông qua tăng cường giáo dục tài chính cho người dân và những nhà đầu tư mới; yêu cầu minh bạch thông tin cho nhà đầu tư, đưa ra các sản phẩm phù hợp với nhà đầu tư cá nhân…, giúp họ nhận diện các rủi ro, có thêm các lựa chọn đầu tư tùy vào khẩu vị rủi ro, từ đó tránh những hệ lụy không đáng có...
Mặt khác, cơ quan quản lý nhà nước cần hoàn thiện cơ chế và nâng cao chất lượng quản lý và giám sát thị trường trái phiếu doanh nghiệp, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát trên cơ sở rủi ro, chứ không đơn thuần là biện pháp hành chính.
Mới đây, Dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị định 153/2020/NĐ-CP đưa ra những quy định kiểm soát quá chặt chẽ dòng vốn và mục đích sử dụng vốn của doanh nghiệp phát hành trái phiếu - việc đó không khả thi. “Tiền đã vào trong túi doanh nghiệp thì không thể phân biệt “đồng này mua mắm, đồng này mua tương”, nên cơ chế cần có sự thông thoáng, cởi mở nhất định”.
Đồng thời, việc yêu cầu kết quả kinh doanh năm trước có lãi; tổng dư nợ trái phiếu không vượt quá 3 lần vốn chủ sở hữu; có tài sản bảo đảm nếu tổng dự nợ trái phiếu vượt quá vốn chủ sở hữu; bất cập trong việc chỉ cho nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp chỉ được mua trái phiếu riêng lẻ do công ty đại chúng phát hành có tài sản bảo đảm hoặc bảo lãnh thanh toán… cũng có thể sẽ tạo ra nguy cơ khóa chặt kênh huy động vốn bằng trái phiếu riêng lẻ. Ngoài ra việc chuyển sang các hình thức khác chưa có quy định chặt chẽ: kỳ phiếu, tín phiếu, chứng chỉ vay vốn… hoặc các hình thức hợp đồng hợp tác đầu tư với tổ chức.
Nhìn chung, nâng được chất lượng thực sự của nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp sẽ có một lợi ích rất dài hạn. Đây là công cụ thị trường để tự họ sàng lọc mà không cần can thiệp về mặt chính sách. Đồng thời, cần sửa Nghị định 156/2020 với các chế tài nghiêm khắc hơn, phù hợp với những biến động của thị trường. Nhấn mạnh nội dung các Nghị định sửa đổi cần song hành với 2 loại hình đầu tư và mạo hiểm, tạo dựng nền tảng tốt, dẫn dắt thị trường chứ không phải hạn chế thị trường, quản lý siết chặt.
Các chuyên gia nhìn nhận, để xây dựng được thị trường TPDN chuyên biệt, phát triển lành mạnh và theo thông lệ quốc tế, thị trường phải bao gồm được các yếu tố: cơ sở pháp lý, cơ sở hạ tầng, hệ thống thanh toán, bù trừ chuyên biệt, các thành viên giao dịch chuyên nghiệp... Đây là những nội hàm quan trọng để thị trường TPDN có thể phát triển bền vững trong thời gian tới và hoàn thành mục tiêu cân đối vốn trung dài hạn cho nền kinh tế.