Trong những năm gần đây, hoạt động kinh doanh xổ số tại Việt Nam đã trở thành một phần quan trọng trong cơ cấu tài chính của nhiều tỉnh thành. Tuy nhiên, việc quản lý vốn nhà nước tại các công ty xổ số vẫn tồn tại nhiều bất cập, gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực cho ngân sách nhà nước cũng như cho xã hội. Thông qua các kết luận thanh tra của Bộ Tài chính gần đây, chúng ta có thể thấy rõ các vấn đề này tại một số công ty xổ số như Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết Thủ đô (XSKT Thủ đô), Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết An Giang (XSKT An Giang) và Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết và Dịch vụ tổng hợp Đồng Nai (XSKT Đồng Nai).

Thiếu minh bạch trong quản lý vốn và yếu kém trong đầu tư

Tại Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết Thủ đô, năm 2023 công ty ghi nhận tổng doanh thu và thu nhập khác là 543,5 tỷ đồng, với lợi nhuận sau thuế đạt 9,8 tỷ đồng. Tuy nhiên, sau khi trích quỹ thưởng người quản lý, quỹ khen thưởng và phúc lợi, lợi nhuận còn lại chỉ là 0 đồng. Điều này đặt ra câu hỏi về tính minh bạch và hợp lý trong việc phân phối lợi nhuận của công ty. Đặc biệt, đến thời điểm thanh tra vào tháng 4/2024, phương án phân phối lợi nhuận năm 2022 và 2023 của công ty vẫn chưa được UBND thành phố Hà Nội phê duyệt, cho thấy sự chậm trễ và thiếu sót trong công tác quản lý vốn.

Một ví dụ điển hình khác là Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết An Giang. Công ty này đã đầu tư mua cổ phần tại Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu Nông sản Thực phẩm An Giang (Afiex) với tổng giá trị hơn 30 tỷ đồng từ năm 2011. Tuy nhiên, đến năm 2023, công ty phải thực hiện trích lập dự phòng giảm giá đầu tư tài chính dài hạn số tiền hơn 3,3 tỷ đồng do giá trị giao dịch bình quân trên thị trường chứng khoán thấp hơn giá trị đầu tư. Từ năm 2018 đến tháng 2/2024, Công ty XSKT An Giang đã 4 lần thực hiện thoái vốn nhưng không thành công, chi phí phát sinh lên đến hơn 716 triệu đồng.

Nguyên nhân chính của việc thoái vốn không thành công này là do Công ty XSKT An Giang xác định giá khởi điểm bán cổ phần quá cao so với giá thị trường, không đảm bảo nguyên tắc thị trường, dẫn đến không thoái được vốn. Tương tự, Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết và Dịch vụ tổng hợp Đồng Nai cũng gặp phải tình trạng tương tự khi đầu tư vào Công ty cổ phần Bóng đá Đồng Nai với số vốn 10 tỷ đồng, nhưng sau đó công ty này đã dừng hoạt động và đang làm thủ tục giải thể, khiến khoản đầu tư không có khả năng thu hồi.

Thanh tra Bộ Tài chính đã chỉ ra nhiều bất cập trong công tác quản lý và sử dụng vốn nhà nước tại các công ty xổ số. Ảnh: vneconomy.vn

Bên cạnh đó, các công ty xổ số như Công ty XSKT Thủ đô và Công ty XSKT An Giang cũng bị phát hiện có nhiều bất cập trong quản lý tiền gửi ngân hàng. Công ty XSKT Thủ đô gửi 70,91 tỷ đồng tại 4 ngân hàng với lãi suất dao động từ 3,9-9,5%/năm nhưng chưa xây dựng quy chế quản lý liên quan đến tiền gửi ngân hàng, quy trình lựa chọn tổ chức tín dụng để gửi tiền. Tương tự, Công ty XSKT An Giang có tới 1.024 tỷ đồng tiền mặt và tiền gửi tại ngân hàng, nhưng chưa xây dựng các quy chế quản lý nội bộ liên quan đến tiền mặt, tiền gửi ngân hàng, quy trình lựa chọn tổ chức tín dụng để gửi tiền.

Việc thiếu các quy chế quản lý và quy trình lựa chọn tổ chức tín dụng dẫn đến nguy cơ cao về mất mát vốn và lãng phí nguồn lực. Không những thế, điều này còn làm giảm hiệu quả sử dụng vốn nhà nước, ảnh hưởng đến nguồn thu của ngân sách địa phương.

Đáng chú ý, công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết và Dịch vụ tổng hợp Đồng Nai không chỉ vi phạm trong hoạt động kinh doanh xổ số mà còn để mất vốn đóng góp 10 tỷ đồng vào Công ty cổ phần Bóng đá Đồng Nai. Ngoài ra, công ty còn khó thu hồi được 56 tỷ đồng cho vay với công ty này trong giai đoạn 2011-2015. Đến thời điểm thanh tra, Công ty cổ phần Bóng đá Đồng Nai chưa giải thể được do còn nợ số tiền 77,25 tỷ đồng, bao gồm thuế và các khoản phải trả khác.

Đây là một ví dụ rõ ràng về việc sử dụng vốn không hiệu quả và quản lý nợ phải thu không chặt chẽ, dẫn đến nguy cơ mất vốn và gây thất thoát lớn cho ngân sách nhà nước. Công ty XSKT Đồng Nai đã nhiều lần báo cáo UBND tỉnh Đồng Nai có biện pháp giải quyết số nợ này, nhưng đến nay vẫn chưa có kết quả, cho thấy sự yếu kém trong công tác quản lý và xử lý nợ phải thu.

Cần tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm trong giải trình

Để khắc phục những bất cập trong quản lý vốn nhà nước tại các công ty xổ số, cần có một số giải pháp cải thiện như sau:

Một là, tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Các công ty xổ số cần minh bạch hơn trong việc công bố các báo cáo tài chính, phương án phân phối lợi nhuận và các khoản chi phí liên quan. Đồng thời, cần có trách nhiệm giải trình rõ ràng với các cơ quan chức năng và công chúng về việc sử dụng vốn nhà nước.

Hai là, xây dựng và thực hiện các quy chế quản lý vốn chặt chẽ. Các công ty cần xây dựng các quy chế quản lý vốn, tiền gửi ngân hàng và nợ phải thu phù hợp với tình hình thực tế và quy định của pháp luật. Việc lựa chọn tổ chức tín dụng để gửi tiền cần được thực hiện trên cơ sở đánh giá rủi ro và lãi suất một cách khoa học.

Ba là, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và quản lý đầu tư. Các công ty xổ số cần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn bằng cách đầu tư vào các lĩnh vực có tiềm năng sinh lời cao và có kế hoạch thoái vốn hợp lý khi cần thiết. Đồng thời, cần có các biện pháp quản lý chặt chẽ nợ phải thu và giảm thiểu rủi ro mất vốn.

Bốn là, đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra và giám sát chặt chẽ từ các cơ quan quản lý nhà nước. Các cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động của các công ty xổ số để đảm bảo việc quản lý và sử dụng vốn nhà nước đúng quy định, tránh tình trạng lãng phí và thất thoát. 

Những bất cập trong quản lý vốn nhà nước tại các công ty xổ số như Công ty XSKT Thủ đô, Công ty XSKT An Giang và Công ty XSKT Đồng Nai cho thấy sự cần thiết của việc cải thiện công tác quản lý và giám sát của các cơ quan chức năng. Việc sử dụng vốn không hiệu quả và thiếu minh bạch không chỉ gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước mà còn ảnh hưởng đến uy tín và sự phát triển bền vững của các công ty xổ số. Do đó, cần có những biện pháp cải thiện kịp thời để nâng cao hiệu quả quản lý vốn nhà nước và đảm bảo sự phát triển bền vững cho ngành xổ số tại Việt Nam.