PV: Nhiều ý kiến chuyên gia cho biết, một số DN sau CPH đã làm ăn có lãi, đóng góp cho ngân sách và tạo nhiều việc làm, đồng thời, tạo ra được một “làn sóng” thu hút đầu tư xã hội hóa từ khu vực tư nhân. Tuy nhiên, bên cạnh những mảng màu tươi sáng, vẫn có những “góc khuất” trong bức tranh CPH khi còn xảy ra sai phạm, gây thất thoát lãng phí tài sản của Nhà nước, quan điểm của ông như thế nào về điều này?

Ông Lưu Bình Nhưỡng: Quá trình CPH đã thu về một số thành quả nhưng nếu nói rằng bức tranh CPH có nhiều màu sắc tươi sáng thì tôi e rằng chúng ta nhìn nhận màu sắc của bức tranh hơi bị đẹp quá! Sự thành công của một số DNNN về CPH chưa nhiều, chưa nổi trội, chưa tạo ra một bức tranh có màu tươi sáng mà cử tri, người dân mong mỏi.  

Đơn cử về câu chuyện CPH của ngành Giao thông Vận tải, cụ thể là câu chuyện CPH Tổng Công ty vận tải thủy (VIVASO). Giá trị hàng hoá của Vivaso khi CPH ước tính khoảng 327 tỷ, chỉ tương đương một ngôi nhà ở phố cổ. Trong 327 tỷ đó, gồm toàn bộ hệ thống tài sản rất quý giá, đó là cụm 10 cảng và cả những cầu tàu xây mới, hay cầu tàu tồn tại từ thời Pháp. Để xây dựng một cầu tàu như thế rất khó khăn, tốn kém hàng trăm tỷ đồng. Ấy là chưa kể giá trị thương hiệu. Vậy mà sau kết luận thanh tra từ năm 2022 đến nay, tình hình thực tế vẫn rất bi đát, toàn bộ hệ thống vận tải thuỷ được xây dựng từ nhiều thế hệ đã không còn tồn tại.

Ông Lưu Bình Nhưỡng, Phó Trưởng Ban Dân nguyện chia sẻ về vấn đề cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước

Mục tiêu khi CPH luôn đặt vấn đề hiệu quả lên đầu, trong đó không chỉ có vấn đề hiệu quả kinh tế, mà còn là vấn đề giải quyết công việc cho người lao động, hoạt động xã hội, công đoàn được thay đổi... nhưng tại VIVASO thì ngược lại... 

PV: Từ ví dụ về vụ việc cụ thể như trên, ông có thể chia sẻ mở rộng vấn đề về CPH hơn?

Về việc triển khai CPH trong ngành Giao thông Vận tải, ban đầu từ năm 2011 xác định cổ phần hóa 70 DN, tuy nhiên báo cáo trước Quốc hội thì là tiến hành CPH 137 doanh nghiệp, trong đó có VIVASO.

Chỉ 5 năm sau CPH VIVASO đã có tố cáo sai phạm từ nguyên Giám đốc Cảng Hà Nội (thành viên của VIVASO), liên quan quá trình CPH DN tại đây. Theo đó, quá trình CPH tại VIVASO thiếu khách quan, minh bạch; làm thất thoát tài sản Nhà nước giá trị lớn (việc xác định giá trị đất đai, diện tích, việc định giá tài sản DN khi CPH…), có dấu hiệu móc ngoặc tham nhũng.

Tại kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa XIV, tôi đã có văn bản chất vấn đối với Bộ trưởng Giao thông Vận tải (GTVT) về nội dung liên quan đến việc CPH VIVASO. Bộ GTVT khi đó có đưa vụ việc này ra để thanh tra nội bộ, sau đó kết luận là không có vấn đề. Khi đó, tôi thật sự không đồng tình với kết luận này.

Chỉ đến lúc kiến nghị của tôi đến với Ủy ban Kiểm tra Trung ương, Thủ tướng Chính phủ sau đó đã giao cho Thanh tra Chính phủ vào cuộc và chỉ ra nhiều sai phạm. Ủy ban Kiểm tra Trung ương đã họp để xem xét, xử lý một số các cá nhân, tập thể có liên quan đến quá trình CPH này...

PV: Theo ông, trong vấn đề CPH tại VIVASO làm thế nào để quản lý tài sản đất công và trả về đúng giá trị của nó?

Sơ hở lớn nhất về vấn đề CPH là thất thoát tài sản công mà cụ thể là đất đai, mất đất đai là rất lớn. Ví dụ mười mấy ha đất cảng Hà Nội khi CPH VIVASO có giá trị rất lớn, hãy thử tính giá thuê xem! Hay hàng trăm mét mặt đường Nguyễn Văn Cừ của VIVASO là rất giá trị, CPH xong thì tư nhân họ chỉ cần cho thuê thì lợi nhuận lớn như thế nào. 

Tôi muốn nhấn mạnh là chúng ta không thể nói đơn giản CPH chỉ là CPH, không chỉ là vấn đề thoái vốn là thoái vốn, tôi muốn nhấn mạnh việc bám sát mục tiêu, chủ trương ban đầu và quy hoạch ban đầu và giám sát xem đã thực hiện đúng quy hoạch không? Vậy thì đòi hỏi vai trò quản lý của Nhà nước về vấn đề đất đai rất quan trọng.

Có hai vấn đề cần xem xét khi CPH là quy hoạch phát triển lĩnh vực đó và quy hoạch phát triển kinh tế xã hội, kế hoạch sử dụng. Ví dụ đối với CPH lĩnh vực đường thủy thì phải rõ ràng quy hoạch đó phát triển cảng hay không thể CPH một hãng phim truyện mà để tư nhân nhảy vào mua xưởng phim nhăm nhe xây dựng một cái nhà chung cư ở đấy. Bởi vậy, chúng ta phải công khai, minh bạch. Cần có nhiều phương án khác nhau, khi đã bị lợi dụng rồi thì phải có giải pháp chuyển đổi ngay.

Riêng nói về đất đai thì phải sử dụng đúng quy hoạch. Khi áp dụng sai thì có Luật Đất đai, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Quy hoạch rồi mà không xây dựng, thì chúng ta thu hồi. Nếu quản lý tốt thì tôi nghĩ rằng câu chuyện thất thoát ít xảy ra.

Chúng ta cần phải xác định không chỉ là xem xét những vấn đề pháp luật mà còn xem xét cả quá trình thực thi pháp luật, và cũng phải xem xét cả người tham mưu, người quyết định chính sách đấy đã đúng hay chưa. Nếu làm được một cách đầy đủ như thế thì sẽ có biện pháp xử lý. Phải dựa trên cơ sở các tiêu chuẩn, quy định, nguyên tắc.

Theo tôi, để nâng cao hiệu quả CPH DNNN thì chúng ta cần có các giải pháp quan trọng như sau:

Thứ nhất, phải kiểm soát được mục tiêu CPH, tiến trình CPH được giao đúng người, đúng việc; Thứ hai, bám sát quy hoạch kinh tế xã hội và quy hoạch sử dụng đất, nếu chúng ta xa rời thì thất bại hoàn toàn. Đặc biệt là đất đai, phải quy hoạch và bám sát quy hoạch; Thứ ba, phải công khai minh bạch quy trình CPH, câu chuyện CPH phải được đặt lên "bàn tròn", nhưng không phải là "bàn tròn có nhiều ngăn kéo"; Thứ tư, không thể không thực hiện giám sát, thanh tra, kiểm tra, đồng hành ngay từ quá trình xây dựng chính sách, đừng để đến khi sai rồi mới thanh tra thì quá muộn; Thứ năm, truyền thông phải thường xuyên đi kèm quá trình CPH và xem đó là kênh giám sát, công khai mang tính xã hội. Truyền thông báo chí là bạn đồng hành cùng quá trình CPH nhưng chúng ta chưa phát huy được vai trò của kênh giám sát quan trọng này.

PV: Xin cảm ơn ông!