Các biện pháp đánh giá tăng cường đối với khách hàng có rủi ro cao

Thông tư 35/2013/TT-NHNN ngày 31/12/2013 của Ngân hàng Nhà nước quy định về đánh giá tăng cường đối với khách hàng có rủi ro cao; thông báo danh sách cá nhân nước ngoài có ảnh hưởng chính trị; nội dung, hình thức các báo cáo: giao dịch có giá trị lớn, giao dịch đáng ngờ, giao dịch chuyển tiền điện tử, hành vi rửa tiền nhằm tài trợ khủng bố; mức giá trị của kim loại quý, đá quý và công cụ chuyển nhượng phải khai báo hải quan.

Đối tượng áp dụng của Thông tư này bao gồm: Các đối tượng báo cáo theo quy định tại khoản 1, 2 Điều 2 Luật PCRT và tổ chức, cá nhân Việt Nam; người nước ngoài hoặc người không quốc tịch sinh sống hoặc không sinh sống trên lãnh thổ Việt Nam; tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế, tổ chức phi Chính phủ hoạt động hoặc không hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam nhưng có các giao dịch tài chính hay giao dịch tài sản khác với tổ chức, cá nhân quy định tại khoản 1 Điều này.

Đáng chú ý, Thông tư 35/2013/TT-NHNN quy định đối với khách hàng có mức độ rủi ro cao không thuộc các trường hợp quy định tại các Điều 13, 14, 15, 16 và 17 của Luật PCRT, ngoài việc áp dụng biện pháp nhận biết theo quy định tại Điều 9 Luật PCRT, đối tượng báo cáo phải áp dụng các biện pháp đánh giá tăng cường: “Có sự phê duyệt của cấp quản lý cao hơn ít nhất một cấp so với cấp phê duyệt áp dụng đối với khách hàng thông thường khi khách hàng lần đầu thiết lập quan hệ hoặc khi khách hàng hiện tại được đánh giá là khách hàng có rủi ro cao. Đối với khách hàng hiện tại, khi đánh giá hoặc đánh giá lại được xếp loại là khách hàng có rủi ro cao, đối tượng báo cáo phải trình cấp có thẩm quyền phê duyệt hoặc phê duyệt lại mối quan hệ với khách hàng này và áp dụng các biện pháp tăng cường theo quy định tại khoản 2, khoản 3 và khoản 4 Điều này”.

Đồng thời, đối với khách hàng là cá nhân phải thu thập bổ sung các thông tin về mức thu nhập trung bình hàng tháng trong 6 tháng gần nhất của khách hàng; tên, địa chỉ, số điện thoại liên lạc của cơ quan, tổ chức hoặc chủ cơ sở nơi làm việc hoặc có thu nhập chính; họ tên, địa chỉ, nghề nghiệp của vợ, chồng, con của khách hàng. Còn đối với khách hàng là tổ chức phải bổ sung các thông tin về ngành, nghề sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tạo doanh thu chính; báo cáo tài chính trong 2 năm gần nhất; danh sách (họ tên, địa chỉ, điện thoại) thành viên Hội đồng quản trị hoặc Hội đồng thành viên, thành viên Ban điều hành, Kế toán trưởng hoặc tương đương; danh sách (tên, địa chỉ, người đại diện) của công ty mẹ, công ty con, văn phòng đại diện (nếu có). Đi kèm với đó là việc giám sát chặt chẽ các giao dịch của khách hàng có rủi ro cao. Cũng như, cập nhật thông tin định kỳ ít nhất 6 tháng một lần hoặc khi đối tượng báo cáo biết thông tin về khách hàng đã có sự thay đổi.

Rà soát, sàng lọc các báo cáo giao dịch giá trị lớn, giao dịch đáng ngờ và giao dịch chuyển tiền điện tử

Thông tư 35 cũng hướng dẫn, khi thực hiện giao dịch có giá trị lớn, đối tượng báo cáo có trách nhiệm báo cáo cho Cục PCRT. Trường hợp khách hàng nộp ngoại tệ tiền mặt có giá trị lớn để mua đồng Việt Nam hoặc nộp tiền mặt bằng đồng Việt Nam có giá trị lớn để mua ngoại tệ tiền mặt thì chỉ báo cáo giao dịch nộp tiền mặt. Mục đích của quy định về đối tượng báo cáo phải rà soát, sàng lọc các giao dịch tiền mặt có giá trị lớn để kịp thời phát hiện giao dịch đáng ngờ.

Khi phát hiện giao dịch đáng ngờ, Cục PCRT có trách nhiệm xác nhận việc đã nhận được báo cáo giao dịch đáng ngờ và phản hồi cho đối tượng báo cáo những vấn đề phát sinh nếu cần thiết. Trong khi đó, khi cung ứng dịch vụ chuyển tiền điện tử vượt quá mức giá trị theo quy định, đối tượng báo cáo có trách nhiệm báo cáo cho Cục PCRT tiền bằng văn bản hoặc bằng tệp dữ liệu điện tử theo quy định tại Điều 10 Thông tư này.

Trụ sở Ngân hàng Nhà nước. Ảnh: Bình Minh

Tiếp đó, khi phát hiện tổ chức, cá nhân thực hiện giao dịch nằm trong danh sách đen hoặc khi có căn cứ cho rằng tổ chức, cá nhân khác thực hiện hành vi có liên quan đến tội phạm rửa tiền nhằm tài trợ khủng bố, đối tượng báo cáo có trách nhiệm báo cáo hành vi rửa tiền nhằm tài trợ khủng bố cho lực lượng chống khủng bố của Bộ Công an, đồng thời báo cáo cho Cục PCRT bằng văn bản hoặc bằng tệp dữ liệu điện tử theo quy định tại Điều 10 Thông tư này.

Đối với mức giá trị của kim loại quý, đá quý (trừ vàng): 300.000.000 (ba trăm triệu) đồng; Mức giá trị các công cụ chuyển nhượng: 300.000.000 (ba trăm triệu) đồng; Mức giá trị của ngoại tệ tiền mặt, đồng Việt Nam bằng tiền mặt, mức giá trị của vàng phải khai báo hải quan, thực hiện theo quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam...

Tổ chức tài chính, tổ chức kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan phải tiến hành kiểm toán nội bộ về phòng, chống rửa tiền hàng năm

Thông tư 35/2013/TT-NHNN được vận hành từ 14/02/2014, đến 11/11/2014, được sửa đổi, bổ sung bằng Thông tư 31/2014/TT-NHNN (có hiệu lực từ 26/12/2014). Thông tư 31/2014/TT-NHNN về cơ bản các nội dung của Thông tư cũ không thay đổi, chỉ có một số điểm được sửa đổi, bổ sung như: sửa đổi, bổ sung Khoản 2,3,4 Điều 3 về thu thập bổ sung thông tin đối với khách hàng tổ chức, cá nhân; sửa đổi Điều 4 về danh sách cá nhân nước ngoài có ảnh hưởng chính trị; sửa đổi Khoản 1, Điều 7 liên quan đến trách nhiệm báo cáo và bổ sung Điều 10b về phòng, chống tài trợ khủng bố.

Đáng chú ý, nội dung bổ sung Điều 10a về phân công, kiểm toán và đào tạo, bồi dưỡng về PCRT nêu rõ: Tổ chức tài chính, tổ chức kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan phải phân công một thành viên Ban lãnh đạo hoặc người được Ban lãnh đạo ủy quyền chịu trách nhiệm về tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra việc tuân thủ quy định của pháp luật về PCRT. Tùy theo quy mô, phạm vi và đặc thù hoạt động, tổ chức tài chính, tổ chức kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan phải thành lập bộ phận chuyên trách (tổ, phòng, ban) hoặc chỉ định một bộ phận tại trụ sở chính chịu trách nhiệm về phòng, chống rửa tiền; tại sở giao dịch, chi nhánh (nếu có) phải phân công một hoặc một số cán bộ hoặc bộ phận chịu trách nhiệm về PCRT.

Cùng với đó, hàng năm, tổ chức tài chính, tổ chức kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan phải tiến hành kiểm toán nội bộ về PCRT. Việc kiểm toán nội bộ về phòng, chống rửa tiền có thể được tiến hành độc lập hoặc kết hợp với các nội dung khác. Nội dung kiểm toán nội bộ bao gồm: kiểm tra rà soát, đánh giá một cách độc lập, khách quan hệ thống kiểm soát nội bộ, việc tuân thủ quy chế nội bộ và kiến nghị, đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả, hiệu lực của công tác phòng, chống rửa tiền. Mọi vi phạm được phát hiện trong quá trình kiểm toán nội bộ phải được báo cáo cho người phụ trách PCRT và người đứng đầu của đối tượng báo cáo để xử lý...

Ngoài ra, Thông tư 31/2014/TT-NHNN cũng bổ sung nội dung về: Đào tạo, bồi dưỡng về PCRT.

Mở rộng phạm vi điều chỉnh

Thực tế trong lĩnh vực  PCRT đặt ra những vấn đề cần được tiếp tục hướng dẫn, điều chỉnh, bổ sung. Ngày 14/11/2019, khi Ngân hàng Nhà nước tiếp tục ban hành Thông tư 20/2019/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 35/2013/TT-NHNN hướng dẫn thực hiện một số quy định về PCRT.

Theo đánh giá của chuyên gia, Thông tư  20/2019/TT-NHNN đã mở rộng phạm vi điều chỉnh hơn so với Thông tư 35/2013/TT-NHNN. Cụ thể, Thông tư mới quy định về biện pháp đánh giá tăng cường đối với khách hàng có rủi ro cao; cập nhật thông tin khách hàng; thông báo danh sách cá nhân nước ngoài có ảnh hưởng chính trị; phòng, chống tài trợ khủng bố; nội dung, hình thức các báo cáo: giao dịch có giá trị lớn, giao dịch đáng ngờ, giao dịch chuyển tiền điện tử, hành vi rửa tiền nhằm tài trợ khủng bố; mức giá trị của ngoại tệ tiền mặt, đồng Việt Nam bằng tiền mặt, kim loại quý, đá quý, công cụ chuyển nhượng phải khai báo hải quan và giấy tờ phải xuất trình cho Hải quan cửa khẩu khi cá nhân xuất nhập cảnh mang theo ngoại tệ tiền mặt, đồng Việt Nam tiền mặt, kim loại quý, đá quý.”

Bên cạnh đó, về công tác phòng, chống tài trợ khủng bố Thông tư 20/2019/TT-NHNN đã bổ sung nội dung cụ thể về đối tượng báo cáo phải thường xuyên cập nhật kịp thời danh sách chỉ định của các Nghị quyết của Hội đồng bảo an Liên hợp quốc và danh sách đen do Bộ Công an chủ trì lập theo quy định của pháp luật được đăng tải trên Công thông tin điện tử của Bộ Công an và thực hiện rà soát khách hàng, các bên liên quan và giao dịch theo các danh sách này.

Một nội dung trọng tâm của Thông tư mới về đánh giá rủi ro rửa tiền và tài trợ khủng bố đã bổ sung yêu cầu đối tượng báo cáo có trách nhiệm căn cứ vào kết quả đánh giá rủi ro về rửa tiền, tài trợ khủng bố của quốc gia, ngành và lĩnh vực của mình, đối tượng báo cáo phải thực hiện đánh giá rủi ro về rửa tiền, tài trợ khủng bố để hiểu rõ các rủi ro rửa tiền, tài trợ khủng bố (đối với khách hàng, quốc gia hoặc khu vực địa lý, các sản phẩm, dịch vụ, giao dịch hoặc kênh phân phối) của mình; kết quả đánh giá phải được hội đồng quản trị hoặc tổng giám đốc phê duyệt, ký ban hành. Theo đánh giá của chuyên gia, trước đó, yêu cầu này không được quy định trong Thông tư số 35/2013/TT-NHNN.

Trách nhiệm của Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng (Cục Phòng chống rửa tiền) trong phòng, chống rửa tiền

Đánh chú ý, để tăng cường tính liên kết, trao đổi, phối hợp và hội nhập với các tổ chức quốc tế trong lĩnh vực PCRT, Thông tư 20/2019/TT-NHNN của Ngân hàng Nhà nước kịp thời bổ sung những trách nhiệm của Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng (Cục PCRT) có trách nhiệm quản lý nhà nước về lĩnh vực này.

Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng (Cục PCRT) có trách nhiệm trình Thống đốc về việc phổ biến kết quả đánh giá rủi ro quốc gia và kế hoạch hành động giải quyết rủi ro về rửa tiền, tài trợ khủng bố của quốc gia cho các Bộ: Công an, Tài chính, Xây dựng, Tài nguyên và Môi trường, Kế hoạch và Đầu tư, Tư pháp, Công thương, Thông tin và Truyền thông, Nội vụ, Ngoại giao, Quốc phòng, Giao thông vận tải, Khoa học và Công nghệ; Thanh tra Chính phủ; Ủy ban Công tác về các tổ chức phi chính phủ nước ngoài và các đối tượng báo cáo thuộc trách nhiệm quản lý nhà nước của Ngân hàng Nhà nước; đăng tải kết quả đánh giá rủi ro quốc gia và kế hoạch hành động giải quyết rủi ro về rửa tiền, tài trợ khủng bố của quốc gia trên cổng thông tin điện tử của Ngân hàng Nhà nước.

Chủ trì phối hợp với các đơn vị có liên quan nghiên cứu, xây dựng trình Thống đốc ban hành hướng dẫn tiêu chí đánh giá rủi ro rửa tiền, tài trợ khủng bố để đối tượng báo cáo thực hiện.

Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng cũng có trách nhiệm trình Thống đốc quy định việc áp dụng các biện pháp đánh giá tăng cường phù hợp với mức độ rủi ro rửa tiền đối với các mối quan hệ kinh doanh và giao dịch với khách hàng là tổ chức, cá nhân đến từ các quốc gia, vùng lãnh thổ có rủi ro cao về rửa tiền, tài trợ khủng bố do Lực lượng đặc nhiệm tài chính (FATF) xác lập và công bố để đối tượng báo cáo thực hiện.

Đồng thời, trình Thống đốc có văn bản gửi các cơ quan quy định tại khoản 1 Điều này và đối tượng báo cáo về danh sách các quốc gia, vùng lãnh thổ có rủi ro cao về rửa tiền, tài trợ khủng bố sau 07 (bảy) ngày kể từ ngày FATF xác lập và công bố để áp dụng các biện pháp đánh giá tăng cường phù hợp.

Căn cứ mức độ rủi ro quốc gia, lĩnh vực và đối tượng báo cáo về rửa tiền và tài trợ khủng bố, Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng (Cục Phòng, chống rửa tiền) có trách nhiệm tham mưu trình Thống đốc lập kế hoạch thanh tra, kiểm tra, giám sát và thực hiện việc thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm đối với các đối tượng báo cáo theo thẩm quyền...

Như vậy, từ Thông tư 35/2013/TT-NHNN hướng dẫn thực hiện một số quy định về PCRT và các Thông tư sửa đổi, bổ sung đã hướng dẫn, khung pháp lý cũng như trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực PCRT tiếp tục được hoàn thiện và sửa đổi, bổ dung kịp thời. Trong đó, bên cạnh trách nhiệm của Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng (Cục Phòng, chống rửa tiền) được xác định cụ thể, mở rộng hơn; đồng thời, vấn đề chủ sở hữu hưởng lợi có ý nghĩa rất quan trọng là yêu cầu bắt buộc theo chuẩn mực quốc tế PCRT, tài trợ khủng bố đã được Thông tư mới xác định rõ, đây là những cơ sở quan trọng để công tác PCRT thực hiện đạt kết quả.

Bình Minh