Ngày 06/9/2021, Ủy ban thường vụ Quốc hội (UBTVQH) đã ban hành Nghị quyết 289/NQ-UBTVQH15 về thành lập Đoàn giám sát chuyên đề “Việc thực hiện pháp luật về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo từ ngày 01/7/2016 đến ngày 01/7/2021”. Mục tiêu của giám sát lần này là tạo được bước chuyển biến rõ rệt, căn cơ của việc thực hiện pháp luật về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại tố cáo, đồng thời đề ra thời hạn giải quyết căn cơ những vụ việc tồn đọng phức tạp kéo dài, hạn chế tối đa hoặc không để phát sinh vụ việc phức tạp mới.

Quốc hội thảo luận về Chương trình giám sát của Quốc hội

Giám sát việc thực hiện pháp luật về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo trên phạm vi cả nước

Theo Nghị quyết của UBTVQH, phạm vi giám sát của chuyên đề là việc thực hiện pháp luật về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo từ ngày 01/7/2016 đến ngày 01/7/2021 trên phạm vi cả nước (thời kỳ trước và sau có liên quan).

Đối tượng giám sát là Chính phủ và các bộ, ngành; Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao; Ủy ban nhân dân, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; các cơ quan, tổ chức có liên quan.

Đoàn giám sát sẽ đánh giá kết quả đạt được, hạn chế, khó khăn, vướng mắc, xác định nguyên nhân, chỉ rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc ban hành và tổ chức thực hiện pháp luật về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo; kiến nghị giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và hoàn thiện chính sách, pháp luật có liên quan.

Đoàn giám sát do ông Trần Quang Phương, Phó Chủ tịch Quốc hội làm Trưởng Đoàn; ông Dương Thanh Bình, Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Trưởng Ban Dân nguyện của Ủy ban Thường vụ Quốc hội làm Phó Trưởng Đoàn thường trực; ông Y Thanh Hà Niê K'đăm, Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, Phó Trưởng Đoàn. Ngoài ra, thành viên Đoàn giám sát còn có một số lãnh đạo của Ban Dân nguyện; Hội đồng Dân tộc; Ủy ban Pháp luật; Ủy ban Tư pháp; Ủy ban Đối ngoại; Ủy ban Xã hội; Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường; Ủy ban Tài chính, Ngân sách; Ủy ban Quốc phòng và An ninh; Ủy ban Văn hóa, Giáo dục; Ủy ban Kinh tế của Quốc hội; một số đại biểu Quốc hội thuộc Đoàn đại biểu Quốc hội các tỉnh, thành phố: Lâm Đồng, Bình Phước, Hà Nội, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh, đại diện Đoàn đại biểu Quốc hội nơi Đoàn đến giám sát và một số đại biểu mời tham dự.

Đoàn giám sát thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định tại Điều 27 của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân và các quy định khác của pháp luật có liên quan; xây dựng kế hoạch chi tiết và các đề cương báo cáo trình UBTVQH xem xét, cho ý kiến trước khi ban hành; báo cáo UBTVQH tại phiên họp tháng 8/2022 về kết quả giám sát; trình UBTVQH ban hành Nghị quyết về kết quả giám sát chuyên đề và gửi báo cáo Quốc hội tại kỳ họp thứ 4.

Ngay sau khi UBTVQH ban hành Nghị quyết số 289/NQ-UBTVQH15, Đoàn giám sát đã khẩn trương ban hành Kế hoạch chi tiết, xây dựng và ban hành văn bản phân công nhiệm vụ chi tiết của thành viên đoàn giám sát; chỉ đạo Tổ giúp việc nghiên cứu, tổng hợp, rà soát, đánh giá sơ bộ bước đầu đối với các báo cáo của các cơ quan, tổ chức thuộc đối tượng giám sát; phối hợp đôn đốc các bộ, ngành chưa có báo cáo gửi Đoàn giám sát; hướng dẫn các Đoàn ĐBQH tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương triển khai các hoạt động giám sát tại địa phương theo đúng kế hoạch.

Còn hạn chế trong công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo

Theo báo cáo số 128/BC-ĐGS ngày 13/3/2022 của Đoàn giám sát, tính đến ngày 11/3/2022, Đoàn giám sát đã nhận được đầy đủ báo cáo của các cơ quan thuộc đối tượng giám sát. Qua nghiên cứu bước đầu các báo cáo, Đoàn giám sát nhận thấy các bộ, ngành Trung ương và địa phương đều bám vào đề cương yêu cầu của Đoàn giám sát, tuy nhiên, chất lượng báo cáo còn nhiều hạn chế, nhiều báo cáo đánh giá chung chung, không cụ thể, không rõ địa chỉ. Trong báo cáo có nêu số vụ việc công dân khiếu nại đúng, tố cáo đúng, đúng một phần, tuy nhiên, chưa nêu cụ thể trách nhiệm, hình thức xử lý thuộc cấp nào, ngành nào; chưa nêu rõ kết quả thanh tra, kiểm tra trách nhiệm, kiến nghị xử lý đối với người đứng đầu, cán bộ, công chức có sai phạm. Kiến nghị xây dựng sửa đổi bổ sung văn bản quy phạm pháp luật còn chung chung, chưa nêu rõ căn cứ, cụ thể điều khoản cần sửa đổi, bổ sung.

Bên cạnh đó, Đoàn giám sát cũng nhận định việc ban hành nghị định hướng dẫn thi hành Luật Tố cáo của Chính phủ, của Tòa án nhân dân tối cao chưa kịp thời, đồng bộ với thời điểm có hiệu lực của Luật. Vẫn còn một số nội dung chưa phù hợp với thực tiễn và chưa đảm bảo tính thống nhất hoặc chưa có hướng dẫn cụ thể như quy định về người đứng đầu cơ quan bộ, ngành, Chủ tịch UBND cấp tỉnh có trách nhiệm trực tiếp thực hiện việc tiếp công dân ít nhất 01 ngày trong 01 tháng; việc quy định thời hiệu khiếu nại và thời hiệu khởi kiện trong Luật Khiếu nại và Luật Tố tụng hành chính chưa đảm bảo thống nhất; về thời điểm có hiệu lực thi hành của quyết định giải quyết khiếu nại, quyết định giải quyết tranh chấp đất đai với thời hiệu khởi kiện được quy định trong Luật Tố tụng hành chính, thời điểm có hiệu lực thi hành của quyết định giải quyết khiếu nại, quyết định giải quyết tranh chấp đất đai theo quy định của Luật Khiếu nại và Luật Tố tụng hành chính còn chưa thống nhất.

Trong quá trình giám sát tại các bộ, ngành và địa phương, Đoàn giám sát sẽ tiếp tục đi sâu hơn nữa để làm rõ trách nhiệm của từng cơ quan, đơn vị, trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác thể chế hóa văn bản quy phạm pháp luật cũng như tìm hiểu những khó khăn, vướng mắc trong việc tổ chức thực hiện để đề xuất, kiến nghị cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung hoàn thiện các quy định của pháp luật.

Về tình hình tiếp công dân và khiếu nại, tố cáo, theo báo cáo của các cơ quan, giai đoạn từ 01/7/2016 đến 01/7/2021 là giai đoạn có nhiều khó khăn đối với công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. So với giai đoạn 2011-2016 số lượt người đến cơ quan hành chính nhà nước các cấp để khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh tăng 67,6%; số lượt đoàn đông người tăng 9,2% nhưng số vụ việc khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền giải quyết của các cơ quan nhà nước giảm 16,1%. Trong đó, khiếu nại giảm 4,8% số đơn và 25,7% số vụ việc thuộc thẩm quyền giải quyết của các cơ quan hành chính nhà nước; tố cáo tăng 99,3% số đơn và 27,4% số vụ việc thuộc thẩm quyền giải quyết của các cơ quan hành chính nhà nước.

Tình trạng khiếu kiện vượt cấp, gửi đơn không đúng cơ quan có thẩm quyền còn diễn ra khá phổ biến, nhất là cấp Trung ương. Việc thực hiện trách nhiệm tiếp công dân định kỳ của người đứng đầu cơ quan hành chính các cấp đã có những chuyển biến tích cực, tuy nhiên, qua bước đầu giám sát cho thấy công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo ở một số địa phương, nhất là cấp huyện còn nhiều thiếu sót, hạn chế. Việc thụ lý, giải quyết các vụ án hành chính gặp nhiều khó khăn vướng mắc liên quan đến việc thực hiện vai trò của người bị kiện là người đứng đầu cơ quan hành chính, người đứng đầu các Sở, ngành làm ảnh hưởng đến chất lượng xét xử của tòa, đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khởi kiện.

Đối với việc rà soát các vụ việc tồn đọng, phức tạp, kéo dài theo Kế hoạch số 1130/KH-TTCP ngày 10/5/2012 và Kế hoạch 2100/KH-TTCP ngày 19/9/2013 của Thanh tra Chính phủ, các địa phương cũng đã cơ bản hoàn thành. Chính phủ đã chỉ đạo Thanh tra Chính phủ phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, địa phương kiểm tra, rà soát, giải quyết các vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp, tồn đọng, kéo dài để có phương án giải quyết dứt điểm, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, phấn đấu giải quyết căn bản tình hình khiếu nại, tố cáo phức tạp, kéo dài.

Tập trung giám sát trọng tâm, trọng điểm tại một số bộ, ngành, địa phương

Theo yêu cầu của Đoàn giám sát đối với một số bộ ngành, ngoài các nội dung yêu cầu báo cáo theo đề cương chung, Đoàn có yêu cầu các đơn vị báo cáo làm rõ thêm một số vấn đề nổi cộm, bức xúc trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong một số lĩnh vực quản lý nhà nước phát sinh nhiều khiếu nại, tố cáo hiện nay. Qua nghiên cứu, Đoàn giám sát nhận thấy nội dung báo cáo của một số bộ, ngành chưa nêu rõ, cụ thể trách nhiệm quản lý nhà nước của bộ, ngành, nguyên nhân và giải pháp cụ thể để khắc phục.

Trong thời gian tới, Đoàn dự kiến tập trung giám sát trọng tâm, trọng điểm khi thực hiện giám sát tại một số bộ, ngành, địa phương đối với công tác quản lý nhà nước về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo; việc thực hiện rà soát các vụ việc khiếu nại đông người, phức tạp, kéo dài trong lĩnh vực hành chính của Thanh tra Chính phủ. Giám sát việc xem xét đơn đề nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm; xem xét, giải quyết đối với vụ việc phức tạp, tồn đọng thuộc trách nhiệm của cơ quan tư pháp; việc thực hiện giám định tư pháp, giám định tài chính, giám định tài sản, giám định chất lượng hàng hóa theo yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng của Bộ Tư pháp và một số bộ, ngành có liên quan. Đồng thời, giám sát về khiếu nại, tố cáo đối với việc triển khai, thực hiện các dự án công viên nghĩa trang, khu xử lý rác thải, khu chăn nuôi tập trung, cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường; Khiếu nại, tố cáo, kiến nghị liên quan đến việc chuyển đổi chợ dân sinh thành các trung tâm thương mại. Một số vướng mắc trong việc thực hiện chức năng kiểm sát đối với vụ án hành chính, dân sự và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực tư pháp của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao…

Đoàn giám sát dự kiến: thành lập 02 Đoàn giám sát tại 05 tỉnh, thành phố: Hà Nội, Lào Cai, Thành phố Hồ Chí Minh, Khánh Hòa, Kiên Giang và tổ chức buổi làm việc chung cả Đoàn với từng bộ, ngành (Bộ Tài nguyên và Môi trường; Bộ Xây dựng, Bộ Lao động, thương binh và Xã hội; Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Thanh tra Chính phủ, Tòa án nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao)./.