Bộ Nội vụ đang khẩn trương lấy ý kiến rộng rãi về dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi), một văn bản pháp lý quan trọng dự kiến sẽ được trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 9 sắp tới.

Điểm cốt lõi của lần sửa đổi này là chuyển đổi căn bản mô hình tổ chức chính quyền địa phương từ ba cấp hiện hành (tỉnh, huyện, xã) xuống còn hai cấp (tỉnh và cơ sở). Mục tiêu then chốt của sự thay đổi này là nhằm thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, định hướng đã được đề ra trong các văn kiện, nghị quyết của Đảng, kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, đồng thời cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp năm 2013 (sau khi được sửa đổi).

Kỳ vọng đặt ra là xây dựng một bộ máy chính quyền tinh gọn hơn, hoạt động hiệu năng, hiệu lực và hiệu quả hơn, đồng thời bảo đảm sự thống nhất và thông suốt của nền hành chính nhà nước từ Trung ương xuống đến cơ sở.

Dự thảo luật hiện tại bao gồm 7 chương và 49 điều, giảm 1 điều so với Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi năm 2025. Trong số đó, 9 điều được giữ nguyên, 3 điều bị bãi bỏ, 2 điều được bổ sung mới và 35 điều được sửa đổi, bổ sung.

Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà. (Ảnh: tienphong.vn)

Định hình đơn vị hành chính cấp tỉnh và cấp cơ sở theo đề xuất mới

Theo tinh thần của dự thảo, cấp tỉnh vẫn sẽ bao gồm các tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương như hiện nay. Tuy nhiên, một điểm đáng chú ý là dự kiến sẽ tiến hành sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh để đảm bảo đạt được các tiêu chuẩn theo quy định mới, đồng thời tạo điều kiện mở rộng không gian phát triển cho các địa phương.

Ở đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh, sẽ có sự tổ chức lại các đơn vị hành chính cấp xã hiện tại để hình thành các đơn vị hành chính cấp cơ sở. Cấp cơ sở này sẽ bao gồm xã, phường và đặc khu tại hải đảo, bỏ thị trấn. Các đơn vị hành chính cấp cơ sở mới này được kỳ vọng sẽ có diện tích tự nhiên và quy mô dân số đạt từ 300% trở lên so với tiêu chuẩn hiện hành.

Đối với các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, dự thảo luật vẫn giữ nguyên như quy định hiện hành, và việc thành lập sẽ do Quốc hội quyết định. Đặc khu tại hải đảo sẽ do Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định thành lập, dựa trên các yếu tố như quy mô dân số, diện tích tự nhiên, điều kiện địa lý, dân cư, yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, cũng như việc đảm bảo quốc phòng và an ninh.

Mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp

Dự thảo luật đề xuất mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính theo hướng hai cấp rõ rệt. Theo đó, ở khu vực nông thôn, chính quyền địa phương sẽ bao gồm chính quyền địa phương ở cấp tỉnh và cấp xã. Tại các đô thị, chính quyền địa phương sẽ bao gồm chính quyền địa phương ở thành phố trực thuộc trung ương và ở cấp phường.

Đối với các hải đảo, chính quyền địa phương sẽ là chính quyền địa phương ở đặc khu. Điểm chung là chính quyền địa phương ở cả cấp tỉnh và cấp cơ sở (xã, phường, đặc khu) đều sẽ được tổ chức bao gồm Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND). HĐND sẽ hoạt động theo nguyên tắc chế độ tập thể và quyết định theo đa số.

Trong khi đó, UBND sẽ hoạt động theo chế độ tập thể UBND kết hợp với việc đề cao trách nhiệm của Chủ tịch UBND. Riêng đối với chính quyền địa phương tại các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, cơ cấu tổ chức sẽ do Quốc hội quy định cụ thể khi quyết định thành lập các đơn vị này.

Cơ cấu tổ chức bộ máy cấp tỉnh và cấp cơ sở

Đối với chính quyền địa phương cấp tỉnh, dự thảo luật cơ bản giữ nguyên như các quy định hiện hành. Tuy nhiên, có một số điều chỉnh quan trọng. Thứ nhất, dự thảo đề xuất tăng số lượng đại biểu HĐND cấp tỉnh một cách thích hợp để phù hợp với việc sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh.

Theo đó, số lượng đại biểu HĐND tỉnh miền núi, vùng cao được bầu tối đa có thể tăng từ 75 lên 90 đại biểu; số lượng đại biểu HĐND các tỉnh còn lại và các thành phố trực thuộc trung ương có thể tăng tối đa từ 85 lên 90 đại biểu. Đặc biệt, HĐND thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh sẽ có 125 đại biểu, tương đương với quy định hiện hành của Luật Thủ đô áp dụng cho thành phố Hà Nội.

Thứ hai, dự thảo bổ sung quy định cho phép ủy viên của các Ban của HĐND cấp tỉnh có thể là đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách, nhằm kế thừa các quy định tại các nghị quyết của Quốc hội về tổ chức chính quyền đô thị.

Về chính quyền địa phương cấp cơ sở (xã, phường, đặc khu), dự thảo luật quy định về cơ cấu tổ chức của HĐND và UBND cơ bản được thiết kế tương tự như mô hình của HĐND và UBND cấp huyện trước khi giải thể, nhưng với quy mô nhỏ hơn. Theo đó, số lượng đại biểu HĐND cấp cơ sở tối đa là 40 đại biểu.

Tuy nhiên, đối với các xã có vị trí biệt lập và quy mô dân số ít mà không tiến hành tổ chức lại, số lượng đại biểu có thể cơ bản giữ nguyên như quy định hiện hành. HĐND cấp cơ sở sẽ có hai Ban là Ban Pháp chế và Ban Kinh tế - Xã hội. UBND cấp cơ sở được đề xuất tổ chức các cơ quan chuyên môn với số lượng phù hợp, dự kiến là năm cơ quan chuyên môn, bao gồm văn phòng (tham mưu thực hiện nhiệm vụ chung của Đảng ủy, HĐND, UBND cấp cơ sở); phòng kinh tế (đối với xã, đặc khu) hoặc phòng kinh tế, hạ tầng và đô thị (đối với phường và đặc khu Phú Quốc); phòng nội vụ - tư pháp; phòng văn hóa - xã hội và trung tâm phục vụ hành chính công.

Dự luật cũng kế thừa quy định hiện hành về kỳ họp thường lệ của HĐND cấp cơ sở, mỗi năm ít nhất hai kỳ, và các kỳ họp chuyên đề hoặc họp để giải quyết công việc phát sinh đột xuất.

Quy định chuyển tiếp và hiệu lực thi hành

Để đảm bảo quá trình chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương từ ba cấp sang hai cấp diễn ra liên tục, thông suốt, không bị gián đoạn công việc và tránh chồng chéo, trùng lặp, dự thảo luật đã quy định những nội dung chuyển tiếp liên quan đến một số vấn đề quan trọng và cấp bách cần ưu tiên giải quyết.

Theo đó, trong thời hạn hai năm kể từ ngày luật có hiệu lực thi hành (dự kiến là ngày 01 tháng 7 năm 2025), Chính phủ sẽ có trách nhiệm ban hành các văn bản quy phạm pháp luật thuộc thẩm quyền để phân định lại nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương và điều chỉnh các quy định khác có liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn này, nhằm thống nhất áp dụng trong thời gian chưa sửa đổi, bổ sung các luật, pháp lệnh, nghị quyết của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Dự thảo cũng quy định rõ thời hạn để các cơ quan của chính quyền địa phương cấp huyện (sẽ không còn tồn tại theo mô hình mới) phải bàn giao công việc, hồ sơ, tài liệu, tài chính, ngân sách, trụ sở, tài sản và cơ sở vật chất khác có liên quan cho các cơ quan, tổ chức, đơn vị có thẩm quyền trong vòng 15 ngày.

Dự kiến, Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) nếu được thông qua sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2025 và sẽ thay thế Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 65/2025/QH15. Đồng thời, dự thảo cũng quy định chấm dứt việc tổ chức mô hình chính quyền đô thị đang thực hiện tại TP Hà Nội, TP HCM, TP Đà Nẵng và TP Hải Phòng. Các quy định chuyển tiếp chi tiết khác cũng được nêu rõ trong Chương VII của dự thảo luật.

Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) đang trong quá trình lấy ý kiến và hoàn thiện, hứa hẹn sẽ mang đến một mô hình chính quyền địa phương gọn nhẹ, hiệu quả hơn, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới. Việc chuyển đổi sang mô hình hai cấp là một thay đổi lớn, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và đồng bộ từ các cấp, các ngành để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của các địa phương.