Khái niệm khiếu nại: Một cách tiếp cận rộng hơn
Theo một số từ điển Tiếng Việt, khiếu nại thường được hiểu là hành động đề nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét lại một việc làm mà người khiếu nại cho là trái pháp luật hoặc không hợp lý. Tuy nhiên, TS. Đinh Văn Minh, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế Thanh tra Chính phủ, cho rằng khái niệm khiếu nại này thường bị hiểu theo cách hẹp, thiếu sự toàn diện so với cách tiếp cận từ thực tiễn và pháp luật.
Theo TS. Đinh Văn Minh, "khiếu nại" nên được hiểu một cách rộng hơn. Cụ thể, khiếu nại là hành động của cá nhân hay tổ chức đề nghị cơ quan, tổ chức hay cá nhân khác xem xét, sửa chữa lại một việc làm mà họ cho là không đúng đắn, gây thiệt hại hoặc có khả năng gây thiệt hại đến quyền, lợi ích chính đáng của họ và đòi bồi thường thiệt hại do việc làm không đúng gây ra.
Khái niệm này bao quát hơn, thể hiện rõ hơn sự yếu thế của người khiếu nại trong mối quan hệ với người bị khiếu nại. Chẳng hạn, học sinh khiếu nại về điểm số mà giáo viên chấm, hoặc cầu thủ khiếu nại quyết định phạt của trọng tài. Những ví dụ này cho thấy rằng người khiếu nại thường ở vị trí yếu hơn và phải dựa vào sự công bằng của người có thẩm quyền để bảo vệ quyền lợi của mình.
Khiếu nại hành chính: Sự ra đời và vai trò trong pháp luật Việt Nam
Khái niệm "khiếu nại hành chính" xuất hiện lần đầu tiên trong pháp luật Việt Nam từ Sắc lệnh số 64/SL về việc thành lập Ban Thanh tra đặc biệt vào năm 1945. Tại Điều II của Sắc lệnh này, khiếu nại được hiểu là quyền của người dân khi không đồng ý với quyết định hoặc hành vi của cơ quan nhà nước. TS. Đinh Văn Minh đã chỉ ra rằng, việc khiếu nại không chỉ là công cụ để bảo vệ quyền lợi cá nhân mà còn là phương tiện giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý nhà nước.
Theo thời gian, khái niệm "khiếu nại hành chính" đã được phát triển và hoàn thiện trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Thanh tra Nhà nước đã đưa ra một khái niệm đầy đủ về khiếu nại hành chính, được đưa vào Từ điển Bách khoa Việt Nam: “Khiếu nại hành chính là việc cá nhân hay tổ chức đề nghị cơ quan hành chính nhà nước xem xét, sửa chữa một hành vi hay một quyết định hành chính mà họ cho là hành vi và quyết định đó không đúng pháp luật, gây thiệt hại hoặc sẽ gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của họ...”
Quyết định kỷ luật cán bộ, công chức: Một dạng khiếu nại hành chính đặc biệt
Bên cạnh việc khiếu nại các quyết định hành chính, quyết định kỷ luật cán bộ, công chức cũng là một dạng khiếu nại hành chính, nhưng có tính chất đặc thù hơn. Quyết định kỷ luật cán bộ, công chức là quyết định của người đứng đầu cơ quan, tổ chức về việc áp dụng các hình thức kỷ luật như khiển trách, cảnh cáo, hạ bậc lương, cách chức hoặc buộc thôi việc đối với cán bộ, công chức. TS. Đinh Văn Minh nhấn mạnh rằng, quyết định kỷ luật không chỉ là biện pháp xử lý vi phạm mà còn có ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người bị kỷ luật. Do đó, pháp luật cho phép họ có quyền khiếu nại quyết định này nếu cho rằng nó không hợp pháp hoặc không hợp lý.
Trong nghiên cứu của Thanh tra Chính phủ, khái niệm "khiếu nại hành chính" được mở rộng để đảm bảo tính bao quát và dân chủ. Theo đó, khiếu nại hành chính không chỉ bao gồm việc yêu cầu cơ quan hành chính nhà nước xem xét lại các quyết định hành chính, hành vi hành chính mà còn có thể mở rộng sang các quyết định kỷ luật cán bộ, công chức.
Khác biệt giữa khiếu nại hành chính và khiếu nại trong hoạt động tư pháp
Khiếu nại hành chính khác với khiếu nại trong hoạt động tư pháp, như được quy định trong Bộ luật Tố tụng hình sự. Khiếu nại trong tư pháp liên quan đến việc phản đối các quyết định, hành vi tố tụng của các cơ quan và cá nhân có thẩm quyền tiến hành tố tụng khi cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật và xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức.
Điều này cho thấy rằng khiếu nại không chỉ giới hạn trong phạm vi hành chính mà còn mở rộng sang lĩnh vực tư pháp, phản ánh tính chất đa dạng và phức tạp của các mối quan hệ pháp lý trong xã hội.
Việc hiểu đúng về khái niệm khiếu nại và khiếu nại hành chính là điều cần thiết để cá nhân và tổ chức có thể bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Đồng thời, giúp đảm bảo sự minh bạch, công bằng trong hoạt động của các cơ quan nhà nước; nâng cao hiệu quả của hệ thống pháp luật Việt Nam trong việc bảo vệ quyền lợi của người dân, tạo ra một cơ chế giám sát hiệu quả đối với hoạt động của các cơ quan nhà nước.