Dự án này không chỉ dừng ở việc xây dựng quảng trường hay công viên mà còn tích hợp 3 tầng hầm phục vụ đỗ xe và dịch vụ, hướng tới một trung tâm thương mại - du lịch bền vững. Thế nhưng, ẩn sau tham vọng ấy là những câu hỏi lớn: Làm sao để vừa bảo vệ giá trị lịch sử của hồ Gươm - biểu tượng văn hóa ngàn năm, vừa đáp ứng nhu cầu phát triển của một đô thị hiện đại? Từ số phận của tòa nhà “Hàm Cá Mập” đến chính sách cấm xe lớn từ ngày 1/3/2025, Hà Nội đang đứng trước ngã rẽ giữa giữ gìn di sản và mở lối tương lai.

Làm sao để vừa bảo vệ giá trị lịch sử của hồ Gươm - biểu tượng văn hóa ngàn năm, vừa đáp ứng nhu cầu phát triển của một đô thị hiện đại?

“Hàm Cá Mập”, dấu ấn hay gánh nặng?

Tòa nhà “Hàm Cá Mập” tại số 7 Đinh Tiên Hoàng từ lâu đã là tâm điểm tranh cãi. Khi mọc lên vào năm 1990, nó bị coi là “vết sẹo” làm mờ vẻ đẹp thơ mộng của hồ Gươm. Đập bỏ nó, Hà Nội có thể trả lại không gian thoáng đãng, khơi dậy nét thanh lịch vốn có của khu vực trung tâm. Một quảng trường rộng lớn, xanh mát sẽ là điểm nhấn mới, thu hút người dân và du khách. Nhưng phá đi cũng đồng nghĩa với việc xóa bỏ một mảnh ghép trong câu chuyện đô thị Hà Nội - một công trình dù gây tranh luận nhưng đã trở thành phần ký ức của nhiều người. Nếu thay thế bằng một thiết kế vô hồn, nơi đây có thể chỉ còn là một khoảng trống lạnh lẽo.

Lựa chọn khác là giữ lại và tái tạo “Hàm Cá Mập” thành một không gian độc đáo, chẳng hạn như bảo tàng nhỏ về lịch sử kiến trúc đô thị hay một trung tâm nghệ thuật. Điều này không chỉ bảo tồn di sản mà còn tạo thêm giá trị văn hóa. Tuy nhiên, giữ lại đồng nghĩa với việc hy sinh diện tích quý giá, đồng thời đối mặt với chi phí cải tạo không nhỏ - một bài toán khó cho ngân sách thành phố. Dù chọn hướng nào, Hà Nội cần một tầm nhìn dài hạn, tránh những quyết định vội vàng làm tổn hại đến giá trị cốt lõi của hồ Gươm - di tích quốc gia đặc biệt được cả nước trân trọng.

Cùng với việc mở rộng không gian, Hà Nội áp dụng thử nghiệm cấm xe trên 16 chỗ quanh hồ Hoàn Kiếm và phố cổ trong giờ cao điểm từ ngày 1/3/2025, ngoại trừ xe buýt và xe học sinh. Đây là bước đi cần thiết để giảm ùn tắc, cải thiện chất lượng không khí và mang lại trải nghiệm tốt hơn cho cư dân lẫn du khách. Tuy nhiên, thành công của chính sách này không nằm ở lệnh cấm mà ở cách triển khai hệ thống giao thông thay thế. Xe trung chuyển được kỳ vọng là lời giải, nhưng thực tế cho thấy thách thức không nhỏ.

Các điểm trung chuyển như phố Bà Triệu hay Trần Nhật Duật cần được vận hành hiệu quả, với xe điện thân thiện môi trường và lịch trình dày đặc để tránh làm gián đoạn hành trình. Một hệ thống công nghệ, như ứng dụng đặt chỗ hoặc thông báo thời gian thực, sẽ giúp giảm áp lực tại các điểm dừng. Nếu không, những khu vực này dễ trở thành “điểm đen” mới, phá hỏng mục tiêu ban đầu. Hơn nữa, sự phối hợp với các công ty lữ hành để điều chỉnh giờ đón trả khách là yếu tố sống còn, đảm bảo du khách không bị “bỏ rơi” giữa dòng người tấp nập.

Tòa nhà “Hàm Cá Mập” tại số 7 Đinh Tiên Hoàng từ lâu đã là tâm điểm tranh cãi.

Giữ gìn di sản, kiến tạo tương lai

Hà Nội không thiếu tiềm năng để phát triển du lịch văn hóa. Những dự án như tour nhà máy xe lửa Gia Lâm, tháp nước bốt Hàng Đậu hay Con đường gốm sứ từng được kỳ vọng sẽ làm nổi bật bản sắc Thủ đô. Nhà máy Gia Lâm có thể là một không gian trải nghiệm lịch sử công nghiệp, bốt Hàng Đậu là nơi kể lại những câu chuyện xưa, còn Con đường gốm sứ là lời khẳng định về tài hoa và tinh thần Việt. Thế nhưng, những ý tưởng này dần rơi vào im lặng, để lại sự tiếc nuối lớn khi Hà Nội đón tới 27,86 triệu lượt khách trong năm 2024, với doanh thu 110,52 nghìn tỷ đồng.

Sự chững lại này phản ánh một vấn đề cốt lõi, thiếu chiến lược nhất quán. Nếu được đầu tư đúng mức, những điểm đến này không chỉ thu hút du khách mà còn tạo nguồn thu để tái đầu tư vào bảo tồn. Hà Nội cần khơi dậy những “kho báu” ấy, biến chúng thành sản phẩm du lịch độc quyền, mang dấu ấn riêng biệt để cạnh tranh trên bản đồ thế giới.

Không gian phía đông hồ Hoàn Kiếm không nên chỉ là một quảng trường để ngắm. Nó cần trở thành một khu vực sống động vừa là “lá phổi xanh” với cây cối và không khí trong lành, vừa là trung tâm văn hóa với các sự kiện cộng đồng, và thậm chí là một khu thương mại ngầm hiện đại.

Hà Nội cần một tầm nhìn dài hạn, tránh những quyết định vội vàng làm tổn hại đến giá trị cốt lõi của hồ Gươm - di tích quốc gia đặc biệt được cả nước trân trọng.

Sở Xây dựng đề xuất chuyển các trụ sở về Cầu Giấy và Gia Lâm, trong khi các hộ dân được đền bù và tái định cư tại Đông Anh. Nhưng để dự án thành công, Hà Nội cần hành động đồng bộ, xây dựng hệ thống giao thông trung chuyển hiện đại, phục hồi các dự án du lịch văn hóa, và đảm bảo không gian mới mang lại giá trị lâu dài thay vì chỉ là một “tác phẩm trưng bày”.

Hồ Hoàn Kiếm không chỉ là trung tâm hành chính mà còn là trái tim tinh thần của Hà Nội. Dự án phía đông là cơ hội để thành phố chứng minh khả năng dung hòa giữa di sản và phát triển. Nhưng để làm được điều đó, Hà Nội cần vượt qua những thách thức là giữ được nét đẹp lịch sử, giải quyết bài toán giao thông, và tận dụng tối đa tiềm năng văn hóa. Một không gian công cộng không chỉ cần đẹp mà còn phải có hồn, phải gắn bó với đời sống người dân. Hành động đúng đắn hôm nay sẽ là nền tảng để thế hệ mai sau tự hào về một Hà Nội vừa cổ kính, vừa hiện đại. “Giữ gìn di sản, kiến tạo tương lai” không chỉ là lời nói, mà phải là cam kết thực sự./.