Thanh tra văn hóa cần mạnh tay hơn để giữ gìn bản sắc truyền thống

Lễ hội biến tướng làm mất đi giá trị nguyên bản của lễ hội, gây ra nhiều hệ lụy như mê tín dị đoan, lãng phí tài nguyên và ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh du lịch của Việt Nam. Để khắc phục vấn đề này, công tác thanh tra, kiểm tra cần được siết chặt hơn, đảm bảo lễ hội diễn ra đúng quy định, hạn chế tối đa những hành vi trục lợi.

Hiện nay, nhiều lễ hội truyền thống lớn như lễ khai ấn Đền Trần, hội Gióng, lễ hội Chùa Hương hay lễ hội Bà Chúa Xứ thu hút hàng triệu du khách mỗi năm. Đây là dịp để người dân cầu bình an, tài lộc và bày tỏ lòng thành kính với các bậc tiền nhân. Tuy nhiên, việc tổ chức và quản lý chưa chặt chẽ đã dẫn đến nhiều bất cập, trong đó nổi bật là tình trạng thương mại hóa lễ hội. Một trong những biểu hiện rõ ràng nhất là việc bán ấn, phát lộc và các dịch vụ tâm linh đi kèm với mức phí cao.

Tại lễ khai ấn Đền Trần, dù ban tổ chức khẳng định việc phát ấn miễn phí, nhưng thực tế, ấn vẫn được bày bán tràn lan với giá hàng trăm nghìn đồng mỗi chiếc. Nhiều người chen lấn xô đẩy để có được ấn với niềm tin rằng đây là vật phẩm mang lại may mắn, công danh. Tương tự, tại chùa Hương, dù là một trong những ngôi chùa linh thiêng nhất miền Bắc, nơi đây vẫn tồn tại hiện tượng thu phí cao đối với các dịch vụ tâm linh, trong khi công tác quản lý tài chính còn nhiều bất cập.

Bên cạnh việc thu phí thiếu minh bạch, nhiều lễ hội còn bị biến thành điểm kinh doanh, nơi giá cả các dịch vụ bị đẩy lên cao gấp nhiều lần so với bình thường. Từ việc gửi xe, ăn uống đến giá vé vào cổng, hầu hết các dịch vụ tại các khu lễ hội đều bị đội giá. Dù các địa phương đã có quy định về niêm yết giá, nhưng nhiều hộ kinh doanh vẫn lợi dụng thời điểm đông khách để tăng giá tùy tiện gây mất hình ảnh du lịch, làm giảm giá trị văn hóa của lễ hội, khiến người dân dần mất niềm tin vào sự trong sạch của các hoạt động tín ngưỡng.

Ngoài những vấn đề về thương mại hóa và giá cả, một thực trạng đáng lo ngại khác là việc pha tạp các yếu tố thương mại vào lễ hội truyền thống. Không ít lễ hội đã xuất hiện các hoạt động như hội chợ, gameshow, ca nhạc thương mại nhằm thu hút du khách khiến không gian văn hóa trở nên lộn xộn, mờ nhạt ý nghĩa tâm linh và làm giảm sự tôn nghiêm của các lễ hội. Thay vì đến để bày tỏ lòng thành kính, nhiều người tham gia lễ hội chỉ với mục đích giải trí, mua sắm, dẫn đến sự suy giảm ý nghĩa thiêng liêng của sự kiện.

Trước thực trạng trên, công tác thanh tra, kiểm tra lễ hội cần phải được thực hiện quyết liệt hơn. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành nhiều văn bản quy định về tổ chức lễ hội, nhưng việc thực thi vẫn còn hạn chế. Một trong những nguyên nhân là chế tài xử lý chưa đủ mạnh, lực lượng thanh tra mỏng và còn tình trạng kiểm tra mang tính hình thức. Để quản lý lễ hội hiệu quả, cần có những biện pháp chặt chẽ hơn, từ việc kiểm soát nguồn thu đến xử lý nghiêm những hành vi vi phạm.

Để quản lý lễ hội hiệu quả, cần có những biện pháp chặt chẽ hơn, từ việc kiểm soát nguồn thu đến xử lý nghiêm những hành vi vi phạm. Ảnh chỉ mang tính minh họa: L.A

Ý thức của người dân cũng đóng vai trò then chốt

Một trong những giải pháp quan trọng là siết chặt việc thu phí và kiểm soát các dịch vụ tâm linh. Nhà nước cần có cơ chế minh bạch hơn trong quản lý tài chính lễ hội, đặc biệt là với những khoản thu từ tiền công đức, phát ấn và các nghi lễ tâm linh khác. Các địa phương tổ chức lễ hội phải có trách nhiệm công khai tài chính, tránh để xảy ra tình trạng thu phí tràn lan, thiếu kiểm soát. Đồng thời, việc phát ấn, phát lộc cần được thực hiện đúng nghi thức, không để các cá nhân, tổ chức lợi dụng kinh doanh, trục lợi từ lòng tin của người dân.

Bên cạnh đó, cần tăng cường kiểm tra, xử phạt các hành vi nâng giá, chặt chém du khách. Lực lượng thanh tra cần thường xuyên kiểm tra các điểm dịch vụ, yêu cầu niêm yết giá công khai và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Để đảm bảo tính răn đe, có thể áp dụng biện pháp công khai danh sách các hộ vi phạm lên phương tiện truyền thông, đồng thời tước giấy phép kinh doanh đối với các cá nhân, tổ chức tái phạm nhiều lần.

Ngoài các biện pháp kiểm soát tài chính và dịch vụ, việc giữ gìn bản sắc lễ hội cũng là yếu tố quan trọng. Các địa phương cần tổ chức lễ hội theo đúng truyền thống, hạn chế tối đa các hoạt động mang tính thương mại. Những chương trình ca nhạc, hội chợ nếu có cũng nên được tổ chức ở khu vực riêng biệt, không để lấn át không gian tâm linh. Đặc biệt, cần có sự phân định rõ ràng giữa hoạt động tín ngưỡng và hoạt động giải trí, tránh để người dân nhầm lẫn về mục đích thực sự của lễ hội.

Lễ hội đầu năm là một nét đẹp văn hóa, nhưng nếu không có sự quản lý chặt chẽ, nó có thể bị biến thành công cụ trục lợi, làm xói mòn giá trị truyền thống. Để khắc phục tình trạng này, công tác thanh tra cần được thực hiện bài bản, không chỉ dừng lại ở việc kiểm tra theo mùa vụ mà cần có cơ chế giám sát chặt chẽ, lâu dài. Quan trọng hơn, ý thức của người dân cũng đóng vai trò then chốt. Khi người tham gia lễ hội biết giữ gìn nét đẹp văn hóa, không chạy theo những hình thức mê tín, trục lợi, thì lễ hội mới thực sự trở về với giá trị vốn có của nó.

Công tác thanh tra văn hóa nếu làm tốt sẽ góp phần giữ gìn bản sắc lễ hội, tạo môi trường văn hóa lành mạnh, trong sạch. Chỉ khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, chính quyền địa phương và người dân, lễ hội mới thực sự là nơi lưu giữ và phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc./.