Từ sự bí ẩn về nguồn gốc

Trước đây, cùng với cam Canh, bưởi Diễn là loại trái cây quý được dùng để tiến vua. Loại quả quý này còn được các nhà giàu sang nơi kinh thành ưa thích, không chỉ bởi vị ngọt thanh thanh mà còn bởi mùi hương thơm mát khó quên. Cho đến tận bây giờ, bưởi Diễn vẫn là một trong những giống hoa trái đặc sản của Hà thành. Tuy nhiên, đến nay, vẫn chưa ai khẳng định được nguồn gốc của bưởi Diễn?.

Giai thoại kể rằng, thời nhà Nguyễn, làng Vàng (nay là Đức Diễn) có ông Trinh làm quan triều đình tới hàm bát trụ. Một tết, về thăm làng, ông mang theo một quả bưởi, mọi người ăn thấy ngon bèn lấy hạt đem gieo. Loại bưởi này hằng năm không cho nhiều quả nhưng rất ngon nên dành để tiến vua và được gọi là “Bưởi tiến” để phân biệt với các giống bưởi khác. “Bưởi tiến” dần dần lấn át các loại bưởi, chiếm vị trí độc tôn trong vườn quả đất Diễn. Bưởi Diễn có từ đó!

Có người lại cho rằng bưởi Diễn có nguồn gốc từ Đoan Hùng, do cụ Lý Khang (Vũ Văn Khang) lên thăm em trai (năm 1910) là Vũ Văn Mười, khi về có mang theo một cây bưởi giống về trồng trong vườn. Mấy năm sau, thấy cây ra quả ngon, dân làng xin chiết cành về trồng, nhân giống ra khắp làng, khắp xã…

Bưởi Diễn trước đây là "Bưởi tiến Vua".

Trở thành đặc sản đất kinh kỳ

Mỗi năm chỉ có một vụ vào đúng dịp Tết, bưởi Diễn thực sự là một món quà đặc sản nhưng cũng hết sức dân dã của đất kinh kỳ.

Bưởi Diễn ra hoa vào đầu xuân, đúng mùa bánh trôi bánh chay và hương hoa bưởi thơm ngát cũng góp phần làm cho món ăn này trở nên hấp dẫn hơn. Khi mùa thu đến, những trái bưởi có sắc vỏ vàng chanh sai trĩu cành mang trong mình mùi hương thơm mát, vị ngọt thanh khiết của mảnh đất làng quen thuộc ngàn đời.

Không giống như các loại bưởi khác, cây bưởi Diễn càng già quả lại càng nhỏ và vị ngọt càng trở nên đặc biệt, sắc mà thanh. Những cây có tuổi từ 15 đến 20 năm, trái bưởi chỉ còn to nhỉnh hơn trái cam, vỏ mỏng, tép vàng, múi mọng nước và hương vị không gì sánh được. Bưởi Diễn có mùi thơm đặc biệt, đến vườn chưa thấy bưởi đã thấy hương ngan ngát phảng phất trong gió, nao nao quyến rũ lòng người. Bưởi được hái xuống, bổ ra sẽ thấy cùi trắng xốp, tỏa mùi thơm ngào ngạt. Tép bưởi ráo múi, khô tay, mọng nước và vị ngọt thanh như đường phèn.

Mùa thu hoạch bưởi Diễn bắt đầu vào khoảng hai tháng trước Tết. Bưởi Diễn càng để lâu càng xuống nước, quả khô quắt lại nhưng múi bưởi vẫn mọng đầy nước, vị ngọt lại càng đậm và hương vị vẫn không hề thay đổi.

Là người đất Diễn, có nhiều năm làm nghề buôn bán bưởi Diễn, chị Giang chia sẻ: nhiều năm trở lại đây, nhiều địa phương lân cận vùng Canh Diễn cũng đã mở rộng trồng bưởi Diễn, tuy nhiên hiệu quả không được như ý, vị không ngon, thậm chí nhạt và hơi đắng. Chị Giang nhấn mạnh: Cũng vẫn giống bưởi đó, vẫn phương pháp, kỹ thuật chăm sóc như vậy nhưng phải được trồng chính tại đất Phú Diễn, Xuân Phương, Đình Quán… thì mới có vị ngon, ngọt đặc trưng của bưởi Diễn.

Năm nào cũng mua, ít thì dăm chục quả, nhiều có khi đến hàng trăm, chị Tuyết (Đội Cấn) hồ hởi: Tính ra cũng không đắt lắm, mình cứ mua về ăn dần; bưởi Diễn để cả tháng cũng không hỏng, mà càng để lại càng ngon…

Không còn vua để tiến, bưởi Diễn giờ trở thành món ngon Hà Nội, đặc sản của Hà thành, nhưng cũng là món quà rất dân dã trong dịp Tết cho mọi người, mọi nhà. Ai muốn ăn bưởi Diễn hãy đến tận vườn, sẽ được tận hưởng “hương thầm” thú vị của một vùng quê ngoại ô, dịu dàng, kín đáo như tình người trồng bưởi./.

Hà Tuấn