Nhiều di sản văn hóa đang đối mặt với nguy cơ bị xâm phạm, xuống cấp

Di sản văn hóa là tài sản vô giá của một quốc gia, chứa đựng những giá trị lịch sử, văn hóa, tinh thần mà cha ông để lại. Đối với Việt Nam, di sản văn hóa là những công trình kiến trúc cổ kính, cũng là các lễ hội truyền thống, các nghề thủ công, làng nghề, và cả những giá trị phi vật thể như âm nhạc, múa, tín ngưỡng, phong tục tập quán. Tuy nhiên, trong thời gian qua, công tác quản lý di sản văn hóa tại Việt Nam vẫn gặp không ít khó khăn, nhất là vấn đề thất thoát nguồn lực, thiếu sự bảo tồn và phát huy đúng cách. Để đảm bảo di sản văn hóa không bị mai một, cần có một hệ thống quản lý hiệu quả và đồng bộ, kết hợp giữa bảo vệ và phát huy giá trị của di sản.

Việt Nam sở hữu một kho tàng di sản văn hóa phong phú và đa dạng, từ các di sản vật thể như các di tích lịch sử, lăng tẩm, đền đài, đến di sản phi vật thể như những nghi lễ, phong tục truyền thống. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập và phát triển, nhiều di sản văn hóa đang đối mặt với nguy cơ bị xâm phạm, xuống cấp hoặc mất đi giá trị ban đầu. Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là việc quản lý di sản thiếu hiệu quả và thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan chức năng.

Thực tế cho thấy, một số di sản văn hóa bị lãng quên hoặc không được bảo vệ đúng mức. Nhiều di tích lịch sử, văn hóa không được duy tu bảo dưỡng định kỳ, dẫn đến tình trạng xuống cấp nghiêm trọng, làm mất đi tính toàn vẹn của công trình. Bên cạnh đó, các khu vực di tích, danh thắng bị khai thác quá mức, gây ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên và phá vỡ sự cân bằng giữa phát triển du lịch và bảo tồn di sản.

Một vấn đề đáng lo ngại khác là tình trạng thất thoát nguồn lực trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Nguồn ngân sách dành cho bảo tồn di sản chưa đủ lớn và thường xuyên thiếu sự phân bổ hợp lý. Các hoạt động bảo tồn thường thiếu tính bền vững, bị chi phối bởi các yếu tố lợi ích ngắn hạn, dẫn đến việc các công trình di sản bị hư hỏng mà không được khôi phục kịp thời. Hơn nữa, sự thiếu trách nhiệm của một số cơ quan quản lý và thiếu sự tham gia của cộng đồng trong việc bảo vệ di sản văn hóa cũng là một yếu tố làm tăng tình trạng thất thoát nguồn lực.

Sự tham gia của cộng đồng trong việc bảo vệ di sản văn hóa cũng là một yếu tố làm tăng tình trạng thất thoát nguồn lực. Ảnh: ITN

Đồng bộ từ các cấp chính quyền đến cộng đồng

Để khắc phục tình trạng thất thoát nguồn lực trong công tác quản lý di sản văn hóa, cần triển khai một số giải pháp cụ thể và đồng bộ từ các cấp chính quyền đến cộng đồng.

Trước hết, ngân sách dành cho công tác bảo tồn di sản cần được nâng cao và phân bổ hợp lý. Chính phủ cần có các chính sách cụ thể để huy động thêm nguồn lực từ các tổ chức xã hội, doanh nghiệp và cộng đồng. Các tổ chức phi chính phủ có thể tham gia vào các hoạt động bảo tồn di sản, giúp chuyển giao công nghệ và kinh nghiệm trong việc bảo vệ các giá trị văn hóa. Đồng thời, cần cải thiện cơ chế phân bổ ngân sách, đảm bảo nguồn lực được sử dụng hiệu quả và đúng mục đích, tránh tình trạng tham nhũng và lãng phí.

Bên cạnh đó, một yếu tố quan trọng để bảo vệ di sản văn hóa chính là sự tham gia của cộng đồng. Người dân cần nhận thức được giá trị của di sản văn hóa không chỉ đối với cá nhân họ mà còn đối với thế hệ mai sau. Các cơ quan quản lý cần phối hợp với các tổ chức xã hội, trường học và các phương tiện truyền thông để tuyên truyền về tầm quan trọng của di sản văn hóa và kêu gọi sự tham gia của cộng đồng trong công tác bảo tồn. Đặc biệt, cần chú trọng đến các chương trình giáo dục về di sản văn hóa cho thế hệ trẻ, giúp họ hiểu và tự hào về giá trị di sản của dân tộc.

Trong thời đại công nghệ thông tin, việc ứng dụng các công nghệ hiện đại vào công tác bảo tồn di sản là một hướng đi cần thiết. Công nghệ số, in 3D, hay các phần mềm mô phỏng có thể giúp bảo tồn các công trình di tích, cung cấp các mô hình ảo để nghiên cứu và bảo vệ các di sản vật thể. Các di sản phi vật thể như âm nhạc, múa hay lễ hội có thể được ghi lại và lưu trữ dưới dạng số hóa, giúp duy trì và phát huy giá trị di sản trong điều kiện hiện đại.

Để tránh thất thoát nguồn lực, các cơ quan chức năng cũng cần thường xuyên kiểm tra, giám sát công tác bảo tồn di sản tại các địa phương. Việc thanh tra và kiểm toán các dự án bảo tồn cần phải thực hiện một cách nghiêm ngặt, nhằm đảm bảo các hoạt động bảo tồn không bị thao túng hoặc sử dụng sai mục đích. Ngoài ra, các cơ quan chức năng cũng cần có biện pháp xử lý nghiêm những hành vi xâm hại đến di sản văn hóa, đặc biệt là trong việc khai thác và phát triển du lịch không bền vững tại các khu di sản.

Có thể nói, du lịch là một trong những ngành công nghiệp quan trọng và có thể góp phần bảo tồn di sản văn hóa, nhưng cũng có thể gây hại nếu không được quản lý đúng cách. Các cơ quan quản lý cần xây dựng các chính sách phát triển du lịch bền vững, đảm bảo rằng việc phát triển du lịch không ảnh hưởng tiêu cực đến di sản văn hóa. Cần có các quy định rõ ràng về việc kiểm soát số lượng khách tham quan, dịch vụ đi kèm và các hoạt động có thể làm giảm giá trị di sản.

Quản lý di sản văn hóa là một nhiệm vụ quan trọng và cấp bách, đòi hỏi sự chung tay của cả chính quyền, cộng đồng và các tổ chức xã hội. Để tránh thất thoát nguồn lực và bảo tồn di sản văn hóa một cách bền vững, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp từ việc nâng cao ngân sách, áp dụng công nghệ hiện đại, đến việc nâng cao ý thức cộng đồng và quản lý chặt chẽ các hoạt động bảo tồn. Chỉ khi nào công tác bảo tồn di sản được thực hiện một cách hiệu quả và có trách nhiệm, chúng ta mới có thể bảo vệ được những giá trị vô giá mà cha ông để lại, truyền lại cho các thế hệ mai sau./.