Tình hình tảo hôn ở dân tộc thiểu số còn phức tạp

Tảo hôn ở các dân tộc thiểu số (DTTS) đã giảm nhưng vẫn phức tạp, một số DTTS có tỷ lệ tảo hôn trên 50%. Mặc dù bị cấm theo quy định của Luật Hôn nhân và Gia đình, tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống vẫn tồn tại dai dẳng trong các DTTS ở Việt Nam, gây ra nhiều vấn đề về sức khỏe, ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực và là một trong những lực cản đối với quá trình phát triển kinh tế - xã hội bền vững của vùng DTTS.

Kết quả điều tra thu thập thông tin về thực trạng kinh tế-xã hội của 53 DTTS năm 2019 cho thấy, tỷ lệ người DTTS tảo hôn năm 2018 là 21,9%, giảm 4,7 điểm phần trăm so với năm 2014 (26,6%). Tuy nhiên tỷ lệ tảo hôn vẫn ở mức cao tại những vùng tập trung nhiều đồng bào DTTS sinh sống như Tây Nguyên 27,5%, Trung du và miền núi phía Bắc là 24,6% và Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung 22,4%.

Theo tổng kết, đánh giá, hậu quả của tảo hôn đến từ việc kết hôn sớm, mang thai và sinh đẻ trong lứa tuổi vị thành niên, khi cơ thể người mẹ chưa phát triển hoàn thiện, thiếu hiểu biết, kinh nghiệm và chưa sẵn sàng về mặt tâm lý để mang thai và sinh con gây ảnh hưởng lớn tới sức khỏe bà mẹ, sự phát triển bình thường của thai nhi và trẻ sơ sinh. Đây là nguyên nhân làm gia tăng tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em DTTS, tăng tỷ lệ tử vong ở trẻ em DTTS dưới 1 tuổi và dưới 5 tuổi, tăng tỷ lệ tử vong của bà mẹ DTTS liên quan đến thai sản.

Nhìn nhận về nguyên nhân của tảo hôn trong các DTTS ở Việt Nam, thì thấy đây là một vấn đề mang tính bối cảnh phụ thuộc cả vào bối cảnh lịch sử và các thay đổi trong đời sống chính trị, kinh tế và xã hội. Đây không chỉ đơn thuần là vấn đề xã hội mà còn đi kèm với văn hóa của các DTTS. Một số nguyên nhân cụ thể như khó khăn về kinh tế là một yếu tố rõ ràng dẫn đến tảo hôn ở các DTTS.

Trong bối cảnh điều kiện tự nhiên không thuận lợi cho phát triển sinh kế và đời sống, tình trạng nghèo đói dai dẳng ở vùng DTTS và miền núi khiến cho việc tảo hôn trở thành một phương thức đối phó với các biến động xã hội; trở thành “chiến lược” về an toàn sinh kế. Hôn nhân được coi đồng nghĩa với việc mang lại an ninh về sinh kế. Các em gái DTTS sau khi kết hôn sẽ trở thành lao động chính trong gia đình nhà chồng và làm hầu hết công việc nội trợ, chăm sóc.

 Cần từng bước chấm dứt tình trạng tảo hôn để đem lại chất lượng cuộc sống cao hơn cho vùng dân tộc thiểu số. Ảnh minh họa: Internet 

Các cơ quan chính quyền còn thụ động, lúng túng, chưa giải quyết triệt để

Bên cạnh đó, do ảnh hưởng của những quan niệm, phong tục tập quán thói quen có hại trong các DTTS gây áp lực kết hôn sớm và hôn nhân cận huyết thống ở người DTTS. Áp lực xã hội có thể ảnh hưởng đến quyết định tảo hôn của em gái và thường liên quan đến việc bảo vệ danh dự của gia đình.

Dưới áp lực danh dự và kinh tế, cha mẹ ở hộ gia đình DTTS thường đồng ý với quyết định kết hôn của con cái, mặc dù chưa đủ tuổi kết hôn theo quy định của pháp luật. Hôn nhân có thể được xem là mong đợi để hoàn thành vai trò giới. Tuy nhiên, cũng không ít trường hợp, trẻ em là người ra quyết định kết hôn sớm bất chấp sự phản đối của cha mẹ. Các em gái quyết định kết hôn sớm vì lo ngại khó có cơ hội lấy chồng khi tuổi lớn hơn.

Mặt khác, đời sống kinh tế - xã hội ở các vùng DTTS và miền núi thay đổi, theo hướng hiện đại hóa cũng làm tăng nguy cơ tảo hôn, tăng rủi ro và tính dễ bị tổn thương của trẻ em DTTS. Trong những năm gần đây, ở các vùng DTTS&MN đã được đầu tư phát triển mạnh hệ thống hạ tầng công nghệ thông tin, internet. Các thiết bị công nghệ cá nhân như điện thoại di động, máy tính có kết nối internet và mạng xã hội, dịch vụ giải trí hiện đại cũng ngày càng phổ biến và thu hút mạnh giới trẻ DTTS. Trẻ em DTTS tiếp xúc sớm với những thông tin có hại từ internet và bị ảnh hưởng bởi lối sống đua đòi và các dịch vụ giải trí “trá hình” thiếu lành mạnh ở địa phương như bi-a và karaoke; thiếu sự quan tâm, giáo dục của cha mẹ và nhà trường cũng là nguyên nhân thúc đẩy tảo hôn.

Ngoài ra, quy định của luật pháp nhằm ngăn ngừa tảo hôn thông qua cấm và xử phạt không thực sự hiệu quả. Chính quyền địa phương ở các vùng DTTS&MN khó có thể kiểm soát được việc chung sống của những cặp tảo hôn. Việc áp đặt lệnh cấm đôi khi còn tạo ra xung đột giữa chính quyền và cộng đồng người DTTS ở địa phương và giữa các thành viên của cộng đồng.

Trách nhiệm của chính quyền địa phương trong xử lý, can thiệp đối với các trường hợp tảo hôn còn chưa mạnh mẽ, thiếu kiên quyết. Cán bộ thực thi pháp luật ở cơ sở chưa cương quyết xử lý loại hình vi phạm này, đa số áp dụng hình thức xử phạt hành chính và không cho đăng ký kết hôn. Khi xảy ra các trường hợp cố tình vi phạm pháp luật về tảo hôn, các cơ quan chính quyền lại thụ động, lúng túng, chưa giải quyết triệt để.

Cùng với đó là nhận thức về pháp luật nói chung, Luật Hôn nhân và Gia đình nói riêng và ý thức chấp hành, tuân thủ pháp luật của một bộ phận người DTTS còn hạn chế. Đồng bào DTTS chưa nhận thức đầy đủ về các hệ lụy của tảo hôn...cũng là các nguyên nhân gây nên những tồn tại, hạn chế trong xử lý vấn đề tảo hôn. Đây là những vấn đề đặt ra cần giải quyết quyết liệt, triệt để trong thời gian tới./.

Trường An