Thanh tra Việt Nam - Tin tức cập nhật trong ngày

Từ chuyện của con tôm “ôm” cây lúa

Tỉnh Kiên Giang được chia thành 2 vùng rõ rệt đó là Tứ Giác Long Xuyên và Bán đảo Cà Mau (gồm Tây Sông Hậu và U Minh Thượng). Trong đó, các cụm công trình thủy lợi (CCTTL) như vùng Tứ Giác Long Xuyên được đầu tư xây dựng các cống cơ bản khép kín tuyến đê biển từ Rach Giá đến Kiên Lương; còn cửa Kênh Nhánh thuộc TP Rạch Giá và kênh Rạch Giá - Hà Tiên tại xã Hòa Điền, huyện Kiên Lương chưa được đầu tư cống, mặn còn xâm nhập vào nội đồng. Cụm Tây Sông Hậu, dự án O Môn - Xà No đã hoàn thành, khép kín; riêng các cống ven sông Cái Bé chưa được khép kín (còn cống rạch Tà Niên, Âu thuyền Vàm Bà Lịch). Cụm U Minh Thượng các cống trên tuyến biển An Biên - An Minh và ven sông Cái Lớn chưa được đầu tư khép kín, đồng bộ nên đây là vùng nhiễm mặn hàng năm.

Mô hình lúa - tôm đạt hiệu quả kinh tế cao cho nhiều địa phương tại Vùng ĐBSCL

Từ những thực tế của các CCTTL, ngay năm 2000 - 2001, UBND tỉnh Kiên Giang đã mạnh dạn đưa ra chủ trương cho chuyển đổi một phần diện tích lúa hai vụ kém hiệu quả sang một vụ lúa - một vụ tôm (tôm sú) trên địa bàn hai huyện An Biên và An Minh. Đến năm 2006, tỉnh Kiên Giang đã thành lập Đoàn kiểm tra liên ngành rà soát lại toàn bộ quá trình thực hiện của các mô hình chuyển đổi có hiệu quả hay không và còn những vướng mắc gì cần tháo gỡ. Theo đó, mô hình một vụ lúa - một vụ tôm đã mang lại hiệu quả rõ rệt, hợp với lòng dân và đặc biệt rất thích ứng với biến đổi khí hậu. Kể từ đó, tỉnh Kiên Giang tăng cường công tác tuyên truyền, công nghệ, hoàn thiện hệ thống thủy lợi nhằm phục vụ cho việc chuyển đổi mục đích mô hình tôm - lúa. Đến nay mô hình tôm - lúa được phát triển mạnh tại địa bàn bốn huyện vùng U Minh Thượng và một phần ven biển của các huyện Hòn Đất, Kiên Lương với tổng diện tích hơn 80.000 ha, sản lượng bình quân hàng năm đạt khoảng 40.000 tấn. Trong đó, hai huyện An Minh và An Biên chiếm đến hơn 60.000 ha.

Theo ông Mai Anh Nhịn- Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang, mô hình tôm - lúa không những mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn gấp nhiều lần so với hai vụ lúa ở vũng đã chuyển đổi, mà đây là một mô hình phát triển nông nghiệp bền vững hàng chục năm trở lại đây. Nhờ có mô hình tôm - lúa mà hàng chục nghìn hộ dân đã thoát được cảnh thiệt hại nặng trong đợt hạn, mặn năm 2016.

Phân tích về mô hình tôm - lúa, ông Lê Văn Khanh- Trưởng phòng Nông nghiệp huyện An Minh cho biết: “Việc sử dụng phân, thuốc trong trồng lúa giờ đã trở thành nhận thức của người dân và hầu hết người dân hạn chế tối đa, nhiều mô hình được đưa vào thí điểm thì việc sử dụng các loại chất hóa học trong trồng lúa, nuôi tôm gần như bằng không. Trên địa bàn đang hình thành những vùng lúa sạch, tôm sạch sinh thái hoàn toàn và đem lại hiệu quả kinh tế cao”.

Mô hình tôm sạch - lúa sạch

Hiện tại An Minh có 41.736 ha đất nông nghiệp, thì diện tích tôm - lúa chiếm 39.017 ha và diện tích còn lại vùng chuyên canh nuôi tôm hoặc tôm - cỏ, năng suất bình quân đạt từ 400 đến 420kg tôm/ha. Ngoài một vụ tôm - lúa, thì vụ lúa 2017, 2018 người dân tại An Minh bắt đầu triển khai được khoảng 4.000 ha lúa thả xen canh với tôm càng xanh, cua gạch đã mang lại một khoản thu khá lớn. Với sản lượng tôm và giá ở thời điểm hiện tại, mỗi ha cho người dân tại An Minh thu về khoảng 80 triệu đồng. Bên cạnh đó, như vụ lúa 2017 bình quân năng suất đạt khoảng 4.007 kg lúa khô/ha (khoảng 4,7 đến 4,8 tấn lúa tươi), một số doanh nghiệp ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm lúa với người dân giá 9.000 đồng/kg (tương đương 6.900 đồng đến 7.100 đồng/kg lúa tươi); lợi nhuận bình quân đạt từ 17 đến 25 triệu đồng/ha.

Theo ông Khanh, trước đây nhiều người dân cũng tính bài lười không chịu trồng lúa mà chỉ thả cỏ vì cho rằng năng suất lúa thấp, không hiệu quả, nhưng thực tế cho thấy những vùng nào không có lúa hay cỏ thì năng suất tôm thấp hơn hẳn. Bởi chính lúa hay cỏ, đã tạo môi trường sống cho con tôm rất tốt. Đối với vùng đất không trồng lúa, không trồng cỏ thì năng suất tôm chỉ đạt khoảng 250 kg/ha; diện tích trồng cỏ khoảng 380 kg/ha. Do đó, tại An Minh chỉ có những chỗ nào bắt buộc do mặn quá nhiều không trồng được lúa người dân đành chấp nhận trồng cỏ kèm với tôm.

Khó khăn trước bài toán thủy lợi 

Dù định hướng chuyển đổi mô hình tôm - lúa ngay từ đầu, nhưng huyện An Biên lại có những bước tiến chậm hơn. Một trong những điểm chuyển đổi mang lại hiệu quả kinh tế cao tại An Biên là HTX nông nghiệp Bào Trâm. Năm 2012 HTX nông nghiệp Bào Trâm được chuyển đổi mô hình hoạt động theo Luật mới, với 102 thành viên và 174 ha trồng lúa. Đầu năm 2015 HTX nông nghiệp Bào Trâm bắt đầu chuyển đổi 82 ha từ đất hai vụ lúa thành một vụ lúa - một vụ tôm.

Ông Lương Văn Nhâm- Giám đốc HTX Bào Trâm cho biết: “Kể từ khi chuyển dịch trên diện tích tôm - lúa đã cho năng suất, lợi nhuận mang lại cho người dân khác hẳn. Quan trọng nhất, việc chuyển đổi sang nuôi tôm đã “né” được đợt hạn, mặn vào đầu năm”. Ngay năm 2016, khi thời điểm diễn ra hạn mặn thì diện tích lúa đã mất trắng, nhưng diện tích thả tôm chỉ bị ảnh hưởng rất ít. Theo ông Nhâm, trước đây một vụ lúa lợi nhuận chỉ khoảng 10 đến 12 triệu đồng/ha, nhưng giờ có thể tăng lên gấp đôi và đặc biệt vụ tôm đem lại lợi nhuận từ 70 đến 80 triệu đồng/ha. Giá lúa được doanh nghiệp đăng ký bao tiêu cao hơn lúa hai vụ từ 1.000 đến 1.500 đồng/kg.

Ông Lương Văn Nhâm (bên phải) phân tích về tác động hiệu quả giữa

Nói về việc chuyển đổi mô hình tôm - lúa, ông Ngô Trấn Hỷ- Trưởng phòng Nông nghiệp huyện An Biên cho rằng: “Trước những thách thức của thời tiết khi hiện tượng mưa ít, mặn sâu thường xuyên diễn ra thì tôm - lúa đang là mô hình thích ứng tốt nhất với biến đổi khí hậu. Hiệu quả thấy rõ, mức thiệt hại qua những đợt thiệt tai cũng thấp hơn nhiều, nhưng để chuyển đổi hoàn toàn vẫn đang phụ thuộc rất lớn vào CCTTL”.

Ở thời điểm hiện tại An Biên có tổng diện tích đất trồng lúa khoảng hơn 28.700 ha, trong đó, hơn 21.000 ha xen canh tôm - lúa. Với những hiệu quả về kinh tế thì mô hình tôm - lúa tại Kiên Giang đang được đánh giá là một trong những lựa chọn để phát triển để hướng đến một nền nông nghiệp bền vững. Tuy nhiên, ông Mai Anh Nhịn - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang, cho biết: “Việc lựa chọn mô hình tôm - lúa là dựa trên điều kiện thực tế đầu tư, phát triển các CCTTL của từng địa phương. Nhưng để phát triển được ổn định bền vững được vẫn cần phải tập trung cho CCTTL, đảm bảo trước những biến đổi khí hậu, mặn - ngọt bất thường”. Thực tế, tại vùng U Minh Thượng thuộc Bán đảo Cà Mau hiện được chia thành năm CCTTL lớn gồm: Tây Xẻo Rô với 15 kênh chính, chiều dài 177,25km; Chắc Băng - Bạch Ngưu với sáu kênh chính dài 26km; Rừng Quốc gia U Minh Thượng với ba kênh chính, dài 105km; Bắc kênh Làng Thứ Bảy với bảy kênh chính, dài 77,5km; Nam kênh Làng Thứ Bảy với 13 kênh, dài 115,5km. Đồng thời, hệ thống đê biển dài 70 từ Xảo Rô thuộc huyện An Biên đến Tiểu Dừa huyện An Minh được đầu tư với kết cấu đê bằng đất đắp. Thực tế, trên cả tuyến đê biển này mới chỉ đầu tư xây dựng mới được cống Kim Quy, còn lại 31 cửa thông ra biển nên nước mặn xâm nhập toàn vùng. Trong đó, tỉnh Kiên Giang đang xây dựng 6 cống bằng nguồn vốn Trung ương hỗ trợ, 9 cống chuẩn bị thi công bằng vốn vay WB9, còn lại 16 cống vẫn đang đợi vốn. Với đòi hỏi nguồn vốn rất lớn, nhưng trung bình mỗi năm tổng kinh phí dành đầu tư vào HTTL tại Kiên Giang khoảng 380 tỷ thì vốn Trung ương khoảng 200 tỷ, còn lại vốn địa phương.

Thực tế, những năm gần đây hiện tượng cực đoan của thủy triều tại Kiên Giang đã dẫn đến việc mặn, ngọt của các mùa nước không còn theo quy luật tự nhiên. Khi cần ngọt nhưng nước vẫn mặn hoặc quá mặn. Phân tích về sản xuất nông nghiệp tại Bán đảo Cà Mau, ông Nguyễn Hoàng Thăng- Phó Chủ tịch Thường trực HĐND tỉnh Kiên Giang nói: “Đang phải phục thuộc hoàn toàn vào thời tiết. Mô hình tôm - lúa bước đầu có hiệu quả nhưng vẫn còn nhiều bấp bênh, không ổn định và việc đầu tư vào một số dự án thủy lợi sẽ chủ động được việc kiểm soát nguồn nước, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong sản xuất nông nghiệp”.

Thiên Ân