Thanh tra Việt Nam - Tin tức cập nhật trong ngày

Mảnh đất quê hương. “Ai mua rau hành, mồng tơi, bầu bí đây!”. Vẫn tiếng rao giọng Bắc lanh lảnh của Chị Mận ngày nào… Hôm nay chất giọng lại khác đi rất nhiều khi nghe tiếng rao xong, tôi bắt gặp nét mặt của chị bỗng trở nên buồn rười rượi. Chị buồn vì chưa hẳn mỗi ngày còng lưng trên chiếc xe ba gác chất nặng rau quả ì ạch đến từng con hẻm rao hàng khản cả cổ. Nhưng tôi biết chị huyên thuyên trò chuyện với khách hàng hầu giấu đi nỗi buồn luôn vây lấy chị, nỗi buồn xa quê...Vừa mới đây thôi, một vài đồng hương của chị vừa chào chị… họ về thăm quê  ! “Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc ơi! Sao mà nhớ đến vầy?”. Bôn ba, bươn chải kiếm kế sinh nhai nơi đất khách quê người vậy mà đã mấy năm rồi chưa định ngày về thăm lại quê nhà.

Trong khi khách hàng đang chọn lựa rau quả vừa ý, chị lặng lẽ mở khăn tay rồi lấy ra một cục đất màu vàng thẫm, to bằng hai đốt ngón tay. Chị đưa lên miệng cắn nhè nhẹ một chút đất như thể nhắm nháp một chút đường thô. Thật thiêng liêng quá, một chuỗi hình ảnh người thân, lũy tre làng, con sông, đền miếu hiện về trong phút chốc… mắt chị bỗng ứa lên nỗi rưng rưng, rồi hai dòng nước mắt theo nỗi nhớ mà tuôn trào.

Thấy khác thường khách mua hàng chia sẻ: “Bộ bị chồng đánh sao?”. Lau nước mắt, chị cười: “Dạo này… nhớ nhà quá các bác à! Chẳng giấu gì các bác, nhớ nhà, lấy đất quê bọc trong khăn đem ra nhấm nháp…”. Cử chỉ nhớ quê này của chị đã khiến chúng tôi tò mò muốn tìm hiểu. Hóa ra, tục ăn đất bày tỏ niềm tri ân thiêng liêng đối với quê cha đất tổ có nguồn gốc từ lâu đời của làng Lập Thạch, Vĩnh Phúc.

Chị Mận bồi hồi: “Ở quê tôi có quý nhau mới mời món đất này. Các bác, không quen thì khó mà nếm thử. Để có món đất ăn được, làng tôi phải chọn lựa nơi có lọai đất cực kỳ mịn màng, không lẫn sạn, sỏi. Đất phải có mùi bùn đậm đặc, màu xám nhạt với một chút đỏ nâu. Đất mang về xắt ra từng miếng nhỏ rồi phơi khô càng lâu càng tốt, khi nào màu xám đất chuyển sang màu xám trắng bởi nắng và gió mới đạt”. Món đất ăn này ở vùng Lập Thạch tương tự như bánh mứt, cau trầu trong những dịp Tết… Mọi người mời nhau món đất hun khói như miếng trầu, tách trà ngon… Ngòai những thắng cảnh như Đầm Vạc, Tây Thiên… thiên nhiên kỳ vĩ, đẹp nổi tiếng, Lập Thạch, Vĩnh Phúc lôi cuốn du khách  vì món đất, tục ăn đất lạ lẫm này. Không ai còn nhớ hay hiểu rõ nguồn gốc của tục ăn đất, ngay cả người già trong vùng. Nó gần như trà đạo của vài nhóm, vài hội nhỏ những người sành điệu trên đường chinh phục, thu nhập nghệ thuật ẩm thực Việt Nam. Nhưng, món đất này có tính thiêng liêng hơn, là món đặc thù riêng của vùng quê Lập Thạch.

Để được gọi là món đất đúng nghĩa, món đất phải luôn thoang thỏang mùi lá sim, mùi cỏ tế và mùi dìu dịu của đất hun. Theo mẹ chị Mận thì bà và những bậc trưởng thượng thường mang món đất này ra đồng nhấm nháp mỗi khi nghỉ tay thay cho thuốc lá, miếng trầu hay các món bánh gai bánh giò mộc mạc. Mùi vị của món đất như thế nào ư? Câu hỏi hay mà khó trả lời. Bởi  có người e dè thử một chút là lè lưỡi ra từ chối. Có người chẳng dám thử. Trong khi đó, người nghiện món này lại cho rằng: “Đất rất thơm ngon, vị bùi bùi như hạt mít hay khoai vùi tro, có lúc lại ngon như món gan hầm ấy!”. Bà cụ vừa mời khách dùng cơm, vừa mở mảnh lá chuối ra, bốc một dúm đất cho vào miệng, nhắm mắt tận hưởng cái vị quê nhà một cách mãn nguyện.

Người làng Lập Thạch vào Sài Gòn mưu sinh rải rác vài hộ, phần đông có cuộc sống nghèo khổ, tản mác khắp cái Thành phố rộng lớn này. Vì tất bật kiếm sống, nên khi có dịp gặp nhau họ rất vui mừng. Họ kéo nhau vào quán cóc hay ngồi bệt  ở vỉa hè… rồi trân trọng mở món đất hun mời nhau. Miếng đất nhỏ xíu màu vàng thẫm được trao cho nhau thay cho một nghi thức tĩnh lặng tưởng niệm đến quê hương. Theo sự gợi ý và khuyến khích của nhiều giới, nhất là ngành du lịch, món đất ăn Lập Thạch đang lặng lẽ phát huy nét văn hóa cổ truyền của mình. Nhiều đòan du lịch khi đến Vĩnh Phúc đã tìm đến các chợ như Yên Lạc, Phù Ninh… để tìm mua món đặc sản này làm quà hoặc “nếm thử cho biết”. Nhiều hộ đã “công nghiệp hóa” món đất này để kinh doanh và thu lợi nhuận ổn định. Hình thức quê mùa, mộc mạc của món này đặc biệt dễ tìm thấy ở các chợ bởi nét rất riêng của những chiếc rổ nhỏ nhắn, những cục đất bé tí màu vàng nằm khiêm tốn như mời mọc gói gọn bằng lá hoặc bằng giấy bồi.

Phải đến tận nơi để thấy tận mắt những giàn hun đất và cách hun đất của Lập Thạch. Đất được hun bằng nhiều lọai lá cây tươi, những lọai có nhiều tinh dầu dễ cháy và có mùi thơm. Đất sau khi được phơi khô đến xám trắng, xếp đều trên một giàn gỗ, đan bằng dây leo các lọai. Phía dưới giàn người ta đào một cái hố nộng để xếp cỏ và hun lửa. Mỗi mẻ lửa hun thường kéo mọi người lại bên nhau chuyện trò và ăn…đất. Lửa rừng rực cháy trụi hết cỏ, cây, lá; mùi thơm của khói tỏa khắp một vùng. Những miếng đất dần đổi màu và chuyển sang màu vàng thẫm đậm đà.

Du khách mua món đất đặc sản đã đành với lý do làm quà, tò mò, thử nghiệm. Người dân Lập Thạch mua về dùng như một nhu cầu thiết yếu. Còn người Lập Thạch xa xứ thì mua đất để những khi không kìm hãm được nỗi nhớ xa quê, họ lại nhủ thầm “ Thương quá, đất ơi!”.

Mỹ Ánh