Thanh tra Việt Nam - Tin tức cập nhật trong ngày

Sản xuất hiện đại, đời sống hiện đại thì càng không thể thiếu điện, trái lại càng cần dùng nhiều điện. Nên việc tìm nhiều nguồn điện, sử dụng phong phú các cách thức làm ra điện là hết sức hợp lý và cần thiết. Vì thế cùng với nhiệt điện, đã có điện hạt nhân, thuỷ điện, điện gió. Cho đến giờ, nguồn thuỷ điện được khai thác trên đất nước ta đã là không ít, ở các hệ thống sông Đà là 6.800MW, sông Đồng Nai 3.000MW, sông Se San 2.000MW, sông Lô- Gâm 1.600MW, sông Vu Gia-Thu Bồn 1.500MW, sông Mã–Chu 760MW, sông Cả 480MW, sông Hương 280MW, sông Ba Hạ 550 MW, nhiều công trình thuỷ điện nhỏ đang được xây dựng với tiềm năng khoảng 3.000MW. Thực tế cho thấy, những năm qua cũng như trong tương lai, thuỷ điện đã và sẽ còn là nguồn cung cấp không nhỏ điện cho đất nước. Đó là mặt tích cực của thuỷ điện.

Khắc phục sự cố tại thủy điện Sông Tranh 2. Ảnh Dân Trí

Song cũng như điện nguyên tử, thuỷ điện lại tạo những mối lo về hiểm hoạ. Trên thế giới  đã từng có nước bị vỡ đập thuỷ điện, gây tai hoạ lớn về người và tài sản, khiến từ đó nước này quá sợ, không dám xây dựng thuỷ điện nữa. Cũng như sau tai hoạ điện nguyên tử trong động đất sóng thần ở Nhật Bản, nước Đức đã chấm dứt việc xây dựng điện nguyên tử, một số nước khác cũng cân nhắc, đắn đo hơn. Ở nước ta, các công trình thuỷ điện lớn như Sông Đà, Thác Bà đã luôn yên ổn, nhưng không phải là đã hoàn toàn yên trí, không còn phải canh cánh nỗi lo hậu quả xấu một khi các đập nước có “vấn đề”, do tự thân nó hỏng, hay do tác động lớn của sự thay đổi thiên nhiên, như động đất, lũ lụt lớn. Hiện nay nỗi lo từ rò rỉ lớn, thành vỡ đập, sẽ trôi đi cả một huyện, vẫn còn ngơm ngớp với công trình  thuỷ điện Sông Tranh 2. Mấy năm qua nhiều trận lũ lụt lớn đã càng gây thêm tác hại ở miền Trung, rừng núi phía Bắc do có tác động xả lũ của các công trình thuỷ điện.

Thủy điện sông Ba Hạ xả lũ ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của người dân ở phía hạ lưu. Ảnh VnExpress

Một điều dễ thấy và đáng để suy nghĩ, là nhiều tỉnh miền núi ở nước ta có quá nhiều các công trình thuỷ điện nhỏ được cấp phép xây dựng, khi thi công, đã tàn phá mất quá nhiều rừng cây, ảnh hưởng xấu đến môi trường, gây lũ lụt nghiêm trọng. Ví như miền núi tỉnh Quảng Nam có tới 43 công trình thuỷ điện đã được cấp phép, song nghe đâu một số công trình xây dựng thuỷ điện sẽ còn được cấp phép tiếp. Thế mà riêng một huyện Đông Giang, 9 công trình thuỷ điện đã làm mất đi 7.000ha rừng, thử nhân lên với hàng chục, hàng trăm công trình thuỷ điện, thì liệu có đáng sợ không mức rừng bị phá? Rừng bị tàn phá nhiều như thế sẽ không chỉ tác hại lớn đến môi trường, sự sinh sống, làm ăn của dân chúng, nền kinh tế lâm nghiệp của đất nước, mà còn cùng với sự phá rừng ghê gớm của lâm tặc, làm cho núi trống, đồi trọc, hết rừng che đỡ mưa, tất lũ lụt xối xả, trôi bản, lở đồi lấp đường, chôn vùi  người. Mức hung dữ của lũ cuốn càng tăng khi các công trình thuỷ điện để tự cứu đã xả lũ bừa bãi. Mặt khác các công trình thuỷ điện  khi xây dựng do thiếu điều tra kỹ, không chú ý đến địa chất, công nghệ kém, đã làm nảy sinh những vấn đề bất cập đến môi trường, đất rừng, thay đổi thuỷ văn các sông ngòi, gây rung chấn kích thích dễ dẫn đến động đất, như đã và vẫn còn xảy ra với huyện Trà Mi do những sai sót kỹ thuật khi xây dựng công trình thuỷ điện Sông Tranh 2. Nhiều công trình thuỷ điện không có vùng chuyên nước lớn nên việc tích nước vào mùa lũ, điều tiết nước vào muà khô rất kém.

Những nhận định trên vừa được đưa ra tại một cuộc hội thảo về phát triển thuỷ điện bền vững. Muốn bền vững, chống những tác hại không nên có như thế, phải xem xét kỹ ngay từ thiết kế, phải có hồ chứa thuỷ điện đủ đảm bảo dung tích phòng lũ, phải giám sát nghiêm nhà đầu tư thuỷ điện trong quá trình thi công và sau khi đưa nhà máy thuỷ điện vào vận hành, phải minh bạch, thông tin, có sự tham gia giám sát của cộng đồng, đảm bảo nguồn lực sản xuất và sinh kế bền vững của dân di dời để lấy đất xây dựng thuỷ điện, chia sẻ công bằng lợi ích thuỷ điện, công khai giám sát quản lý môi trường ở tất cả các công đoạn của dự án thuỷ điện.

Lợi ích kinh tế của thuỷ điện là ngắn hạn, song nếu không xem xét kỹ thì tác hại của thuỷ điện lại là dài hạn đối với nền kinh tế đất nước, rừng cây, môi trường và đời sống của người dân. Vì thế phải cân nhắc rất kỹ về số lượng, khả năng về chất lượng công trình, lợi ích đem lại của các dự án xây dựng thuỷ điện. Phải xây dựng thể chế phản biện giám sát của các tổ chức tư vấn độc lập trong suốt quá trình ra quyết định xây dựng và vận hành công trình thuỷ điện. Công tác thanh tra về việc bảo vệ rừng cây, môi trường, đất đai, nguồn nước, đền bù lấy đất, thực tế chuyển dân, sử dụng vốn đầu tư,.. phải tiến hành thường xuyên và kịp thời. Cần phát huy vai trò giám sát quy trình vận hành kiểm tra các công trình thuỷ điện trước và sau lũ của chính quyền điah phương, lắng nghe và khuyến khích sự phản ánh của dân địa phương về tình hình hồ chứa thuỷ điện. Theo kế hoạch phát triển thuỷ điện đã được Chính phủ phê duyệt đến năm 2020, tổng công suất thuỷ điện đạt 17.400MW, chiếm 23,1% tổng nguồn điện năng quốc gia, do đó các công trình thuỷ điện rất cần tiến hành các công việc cần thiết, hiệu quả để có thể tạo lập được một sự ổn định bền vững  từ quá trình quy hoạch, thiết kế, xây dựng, đến vận hành.

Trung Vũ