Thanh tra Việt Nam - Tin tức cập nhật trong ngày

Lạc vào một thế giới gốm khácGói ghém những niềm tin còn lại của mình về “vùng đất khác”, với những ngôi nhà không trát vữa lạ kỳ ấy, tôi lên đường. Và tôi gặp được ông…

Âm thầm cho ngày trở về

Người ta gọi ông là “gã khùng” với những “giấc mơ lãng mạn” khi ông – một gã nhà quê, chưa một ngày làm gốm lại đòi khôi phục lại cả một làng nghề gốm cổ vốn tắt lửa đã lâu. Nhưng người ta cũng sẽ không thể xem thường khi biết một “gã khùng” như ông còn được ca ngợi như một nhà “Thổ Hà học”, người hiểu biết đến từng ngóc ngách, đụn đất, ngọn cỏ quê hương mình. Ông tên Trịnh Đắc Tân.

...Ngày ông lên đường nhập ngũ, hàng chục lò gốm Thổ Hà vẫn đang đỏ lửa. Nhưng khi ông quay về, tất cả các lò gốm đều tắt lịm. Ở tuổi 45, ông quyết tâm làm chuyện không ai tưởng: cứu gốm khi tay không có tiền, không có nghề và gốm Thổ Hà bị “quay lưng” vì chất lượng thấp.

Đêm làm bánh tráng “nuôi” gốm, ngày “vác đất” tìm đến những bậc tiền bối, những sư lò học nghề. Ông bảo, nếu không thật sự yêu mảnh đất này có lẽ ông đã không vượt qua được những giai đoạn vùi mình trong đất, cắm mặt vào đất và quay lưng với những sự “chê cười”. Cầm mảnh sành màu cánh gián trên tay, ông Tân tâm sự, gốm Thổ Hà không dùng men, nhưng khi được “tắm lửa” đủ độ, từ cốt đất sẽ tự tiết ra một thứ men bao phủ toàn bộ sản phẩm – màu cánh gián.

Khi gốm đã thành sành sẽ cứng như đá, sắc như dao, không hề ngấm nước. Đặc biệt, khi gõ vào có tiếng kêu coong coong, âm thanh rất đẹp dù bao nhiêu năm đi nữa. Ông bảo, đấy là những thứ làm nên “cái tiếng” của gốm Thổ Hà và cũng là cái khó của người làm gốm. Bởi gốm Thổ Hà, dù nung gốm mộc thì kỹ thuật cũng không thể đùa. Mấu chốt nhất của gốm là nung, nhưng mấu chốt nhất của nung là lò và lò thì phải “có nết”. Lò “tốt nết” lại liên quan đến các sản phẩm đem vào lò nung và kỹ thuật “trồng lò”, kê đệm sao cho lò đừng bí quá vì sẽ không thoát được khí, còn thoáng quá thì sẽ tụt hết gốm ra. Nếu Phù Lãng nung một tháng được tám mẻ thì Thổ Hà chỉ được hai mẻ, với nhiệt độ lên tới 1.2000C.

Câu chuyện của chúng tôi ngừng lại, khi ông ngậm ngùi, tôi dừng lò hơn một năm nay rồi. Đất thuê làm xưởng đã bị lấy lại cho nhà trẻ của xã. Họ cho ông một khu đất ở phía bãi dâu, nhưng cốt đất thấp đến 2m nên không làm lò được. “Nhưng tôi sẽ không dừng lại. Tôi đã làm tất cả để tấm biển này không mất đi”, ông chỉ vào biển hợp tác xã gốm Thổ Hà nói.

Trong vòng hai năm, chín sư lò giỏi nhất của làng đã mất. Họ ra đi nhưng đã truyền lại cho ông sức mạnh. “Tôi đang chuẩn bị mặt bằng ở cách đây khoảng 10km. Tôi sẽ xây lò mới. Tôi cũng sẽ vẽ lại sơ đồ 60 lò gốm thời hưng thịnh của Thổ Hà thế kỷ trước”, ông nói.

Lạc trong “cõi âm” Thổ Hà với những ngõ hẻm dài sâu, những con đường lát gạch cổ, hai bên đường tiểu, sành san sát, tôi thấy như mình vừa gặp lại vại dưa mẹ hay muối, ngày xưa.

Đủ kiểu dáng gốm

Làng gốm du lịch

Chưa hết “đắm đuối” với Thổ Hà, thêm khoảng 40 phút chạy xe trên quốc lộ 18, rẽ vào con đường nhỏ khoảng nửa cây số, chúng tôi lại lạc vào một thế giới gốm khác. Không còn là sành, là gạch cổ nữa mà những đỉnh, lư hương, lọ, bình… màu da lươn với đủ kiểu dáng. Một không gian văn hoá với những bức tường được xây bằng tiểu, sành, những “lò rồng một buồng” đang toả khói...

Nghệ nhân Phạm Văn Thắng (người có 40 năm làm nghề trong làng) cho biết, màu men vàng da lươn – đặc trưng của gốm Phù Lãng – được tạo thành từ ba nguyên liệu chính: tro của gỗ tốt, đất sét lấy từ địa phương cùng với đá được pha theo tỷ lệ nhất định.

Gốm Phù Lãng có hai phương pháp tạo hình cơ bản: tạo hình trên bàn xoay và in trên khuôn gỗ hoặc khuôn đất nung rồi dán ghép lại. Kỹ thuật sử dụng chủ yếu là đắp nổi theo hình thức chạm bông. Ngoài các sản phẩm chính như gốm dùng trong tín ngưỡng (lư hương, đỉnh), gốm gia dụng (vại, chum), thì những năm gần đây, làng còn cho ra đời nhiều mẫu hàng phù hợp với thẩm mỹ của người tiêu dùng, các hình hoạ trang trí như lọ, bình, tranh, tạo hình gốm như: mặt nạ, thuyền…

Khác với những ngõ hẻm hun hút và cổ xưa của Thổ Hà, những con đường vòng quanh, uốn lượn của Phù Lãng khá rộng, thoáng và đặc biệt có rất nhiều sản phẩm gốm được bày, đặt khá công phu. Lý giải về chuyện “làng đẹp hơn”, anh Vũ Hữu Nhung, giám đốc điều hành của công ty Gốm Nhung, chia sẻ, nhà ở của Phù Lãng chủ yếu là nhà ngói ba đến năm gian, tường bao quanh gạch đỏ không trát, các sản phẩm sản xuất để bán thì trưng bày trong nhà, các sản phẩm không dùng đến thì bày cả ra đường nên vô tình tạo thành những đặc trưng thú vị. Cách xếp củi để nung lò của Phù Lãng nhằm giúp củi khô nhanh cũng rất lạ và đẹp.

“Đây là cơ sở tạo tiền đề cho một làng nghề du lịch”, anh Nhung cho biết. Trong tương lai, anh sẽ vận động mọi người cùng với xã xây những con đường vào làng bằng gạch mộc đỏ, tường lò sẽ treo tranh gốm.

Nổi tiếng là người “thổi hồn” cho gốm gia dụng, “phủ” lên những bình, lọ vốn rất đỗi bình thường những “chiếc áo” long lanh, đủ kiểu dáng, nhưng nghệ nhân có đôi bàn tay vàng này vẫn khẳng định rằng, cái cốt tạo nên hồn gốm nằm ở xương (đất) và da (màu) của gốm chứ không phải ở hoạ tiết bên ngoài. “Tôi phải mất hàng năm mới sáng tác ra một sản phẩm như ý. Chiêu thức làm nên Gốm Nhung nằm ở việc trưng đất, màu men và “lửa thử vàng” thôi”, anh Nhung chia sẻ. Anh cũng cho biết thêm mười năm qua, nắm được hồn cốt này của gốm mà Gốm Nhung đã có thể có mặt tại Nhật Bản, một số các sản phẩm khác của Phù Lãng đã có mặt tại châu Á, Đức...

Theo Sài Gòn tiếp thị