1. Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của TTCP trong công tác PCTN:
TTCP là cơ quan ngang Bộ, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về công tác thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN trong phạm vi cả nước; thực hiện hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN theo quy định của pháp luật.
Về nhiệm vụ, quyền hạn của TTCP trong công tác PCTN, Khoản 7, Điều 2, Nghị định số 50/2018/NĐ-CP ngày 09/4/2018 của Chính phủ (viết tắt là Nghị định 50) quy định cụ thể như sau:
Tổ chức, chỉ đạo, hướng dẫn công tác thanh tra việc thực hiện các quy định của pháp luật về PCTN và PCTN trong công tác thanh tra.
Thanh tra việc thực hiện pháp luật về PCTN tại các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh theo thẩm quyền hoặc chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ; chủ động phối hợp với các cơ quan, tổ chức trong việc phát hiện hành vi tham nhũng; thanh tra vụ việc có dấu hiệu tham nhũng; đôn đốc việc xử lý người có hành vi tham nhũng theo quy định của pháp luật và theo phân cấp quản lý cán bộ của Đảng và Chính phủ.
Chủ trì, phối hợp với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền xây dựng hệ thống dữ liệu chung về PCTN.
Phối hợp với Kiểm toán Nhà nước, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao và Ban Nội chính Trung ương trong việc cung cấp, trao đổi thông tin, tài liệu, kinh nghiệm về công tác PCTN; tổng hợp, đánh giá, dự báo tình hình tham nhũng và kiến nghị chính sách, giải pháp PCTN.
Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN được áp dụng các quyền hạn của TTCP theo quy định của pháp luật; được yêu cầu các cơ quan, đơn vị có liên quan cử cán bộ, công chức, viên chức tham gia đoàn thanh tra.
Yêu cầu bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh báo cáo tình hình, kết quả công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN.
Tổng hợp, báo cáo kết quả về công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Chính phủ; tổng kết kinh nghiệm về công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN.
Thực hiện chức năng cơ quan đầu mối quốc gia thực hiện Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng; hợp tác quốc tế về công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN.
Tổ chức, chỉ đạo thực hiện Chương trình, kế hoạch nghiên cứu khoa học, ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ trong lĩnh vực thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN.
Quyết định và tổ chức thực hiện kế hoạch cải cách hành chính của TTCP theo Chương trình, kế hoạch cải cách hành chính nhà nước của Chính phủ và chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.
Chỉ đạo, hướng dẫn về nghiệp vụ thanh tra; bồi dưỡng nghiệp vụ thanh tra đối với đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thanh tra; thực hiện việc quản lý, bổ nhiệm các ngạch công chức thanh tra theo quy định của pháp luật; cấp thẻ thanh tra viên cho công chức, sỹ quan được bổ nhiệm vào các ngạch thanh tra viên trong toàn ngành Thanh tra; ban hành tiêu chuẩn chuyên môn, nghiệp vụ của Chánh Thanh tra, Phó Chánh Thanh tra bộ và Chánh Thanh tra, Phó Chánh Thanh tra tỉnh.
Thống nhất với Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Chánh Thanh tra bộ, cơ quan ngang bộ và Chánh Thanh tra tỉnh.
Quản lý về tổ chức bộ máy, biên chế; cán bộ, công chức, viên chức; thực hiện chế độ tiền lương và các chế độ, chính sách đãi ngộ, khen thưởng, kỷ luật đối với cán bộ, công chức, viên chức thuộc phạm vi quản lý của TTCP theo quy định của pháp luật.
Quản lý và chỉ đạo hoạt động đối với các tổ chức sự nghiệp trực thuộc theo quy định của pháp luật.
Quản lý tài chính, tài sản được giao và tổ chức thực hiện ngân sách được phân bổ theo quy định của pháp luật.
Thực hiện các nhiệm vụ khác do Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao và theo quy định của pháp luật.
TTCP tổ chức Hội nghị quan triệt Luật PCTN năm 2018 và một số văn bản mới ban hành
2. Vai trò của TTCP trong PCTN
- Vai trò của TTCP trong phòng ngừa tham nhũng:
+ TTCP có vai trò tham mưu cho Đảng và Nhà nước trong việc xây dựng, hoàn thiện các văn bản về PCTN: Đây có thể coi là trách nhiệm lớn nhất trong thực hiện chức năng quản lý nhà nước về công tác PCTN của TTCP. Với chức năng này, TTCP có trách nhiệm xây dựng văn bản pháp quy hướng dẫn thi hành Luật PCTN trình cơ quan có thẩm quyền ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền. Đồng thời, TTCP cũng soạn thảo các dự thảo luật về PCTN trình Quốc hội.
+ TTCP là cơ quan đầu mối xây dựng hệ thống dữ liệu chung về PCTN và có trách nhiệm tổng hợp, báo cáo Chính phủ về kết quả công tác PCTN: Theo quy định của Luật PCTN, TTCP có trách nhiệm xây dựng hệ thống dữ liệu chung về PCTN góp phần phục vụ nghiên cứu, đánh giá, dự báo về tình hình tham nhũng, xây dựng, hoàn thiện chính sách pháp luật về PCTN, giúp cơ quan thanh tra điều tra, kiểm toán và phát huy tối đa hiệu quả sức mạnh của cả hệ thống chính trị và xã hội trong cuộc đấu tranh PCTN.
Cũng theo quy định, định kỳ 3 tháng, 6 tháng, TTCP có trách nhiệm báo cáo với Chính phủ và Ban chỉ đạo Trung ương về PCTN về công tác PCTN. Nội dung báo cáo gồm các văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản khác liên quan đến công tác PCTN do bộ, ngành, địa phương ban hành theo thẩm quyền; tình hình tham nhũng, kết quả công tác PCTN. Thông qua kết quả báo cáo, TTCP tham mưu, đề xuất với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền điều chỉnh, ban hành các quyết định và những văn bản quy phạm pháp luật phù hợp với đòi hỏi của thực tế. Bên cạnh đó, TTCP có trách nhiệm giúp Chính phủ và Ban chỉ đạo Trung ương về PCTN xây dựng báo cáo hằng năm về PCTN trong phạm vi cả nước, tổng hợp, đánh giá, dự báo tình hình tham nhũng theo quy định của Chính phủ.
Đây là công tác quan trọng góp phần hoàn thiện thể chế, pháp luật về PCTN. Muốn nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác PCTN thì điều căn bản đầu tiên là phải có hệ thống pháp luật về PCTN đáp ứng yêu cầu thống nhất, toàn diện, đồng bộ khả thi cao. Qua công tác thanh tra thực tiễn, TTCP phát hiện những sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền đưa ra các biện pháp khắc phục; phát huy nhân tố tích cực; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
+ TTCP có vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền, hướng dẫn thực hiện pháp luật về PCTN: Để những quy định của Luật PCTN thực sự đi vào cuộc sống thì một nhân tố có ý nghĩa quyết định là đội ngũ cán bộ, công chức trong bộ máy nhà nước phải hiểu và nắm vững các quy định cũng như tinh thần của Luật. Do đó, công tác tuyên truyền, hướng dẫn thực hiện luật PCTN là cần thiết và đóng vai trò quan trọng. Với vai trò là cơ quan quản lý nhà nước về PCTN, TTCP tham gia tuyên truyền, phổ biến những nội dung cơ bản của Luật PCTN với nhiều bộ, ngành, địa phương. Thực hiện tốt công tác này góp phần quan trọng nâng cao các biện pháp phòng ngừa tham nhũng, trên cơ sở đó tiến tới ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực.
+ TTCP là cơ quan được giao nhiệm vụ thực hiện hợp tác quốc tế về PCTN: Năm 2003, được sự ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, thay mặt Chính phủ Việt Nam, Tổng TTCP đã ký Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng. Công ước ghi nhận tính chất nguy hiểm, mức độ nghiêm trọng và những hậu quả tiêu cực của tham nhũng đối với các giá trị dân chủ, nguyên tắc pháp quyền và sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia cũng như cộng đồng quốc tế. Các quốc gia cần quyết tâm phòng ngừa, phát hiện và xử lý tham nhũng bằng hệ thống các biện pháp toàn diện, đa dạng và hữu hiệu. Đồng thời, các quốc gia là thành viên của Công ước cần tăng cường hợp tác quốc tế về PCTN thông qua hợp tác điều tra, truy tố, trao đổi thông tin thu hồi tài sản, trợ giúp kỹ thuật, gồm cả hỗ trợ tăng cường năng lực xây dựng thể chế. Mục đích của việc thực hiện Công ước là hình thành một khuôn khổ pháp lý toàn cầu cho sự hợp tác các quốc gia trong hoạt động PCTN thông qua hệ thống các biện pháp phòng, ngừa chống hữu hiệu.
TTCP phối hợp với các cơ quan chức năng khác thực hiện áp dụng Công ước trên tất cả các lĩnh vực của công tác PCTN, gồm: phòng ngừa, điều tra, truy tố tham nhũng và việc phong tỏa, tạm giữ, tịch thu, hoàn trả tài sản có được do phạm tội quy định trong Công ước. Điều này phản ánh mong muốn của TTCP nói riêng và cả một hệ thống chính trị Việt Nam nói chung trong việc xây dựng, thực thi Công ước như một công cụ PCTN toàn diện, có hệ thống, đáp ứng được yêu cầu của công cuộc đấu tranh PCTN của mỗi quốc gia cũng như từng khu vực và trên toàn thế giới.
Tham nhũng là vấn đề tương đối nhạy cảm, luôn có sự gắn kết chặt chẽ với hoạt động quản lý Nhà nước. Việc hợp tác quốc tế về PCTN tiềm ẩn nguy cơ chủ quyền quốc gia có thể bị ảnh hưởng, hoặc công việc nội bộ quốc gia bị can thiệp. Do vậy, việc hợp tác quốc tế trong PCTN phải đảm bảo thật sự vì mục đích phòng, ngừa, phát hiện, xử lý và khắc phục hậu quả tham nhũng, tránh sự lợi dụng nhằm mục đích gây ảnh hưởng, can thiệp vào công việc nội bộ, xâm phạm chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia.
- Vai trò của TTCP trong phát hiện tham nhũng:
+ Tổ chức các cuộc thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật về PCTN: Bên cạnh việc hướng dẫn, tuyên truyền pháp luật PCTN, TTCPTCP xây dựng kế hoạch kiểm tra, thanh tra việc thực hiện pháp luật về PCTN của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các cấp.
TTCP cũng thực hiện vai trò PCTN của mình thông qua hoạt động kiểm tra, thanh tra việc thực hiện pháp luật về PCTN của cơ quan thuộc quyền quản lý của Chính phủ. Thông qua hoạt động kiểm tra, thanh tra của mình, TTCP xem xét, đánh giá việc thực hiện các quy định của pháp luật về PCTN của cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc quyền quản lý, bao gồm các nội dung: Công khai minh bạch trong hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị; xây dựng và thực hiện các chế độ, định mức, tiêu chuẩn; quy tắc ứng xử, quy tắc đạo đức nghề nghiệp, việc chuyển đổi vị trí công tác của cán bộ, công chức, viên chức; minh bạch tài sản, thu nhập; các quy định khác của pháp luật về PCTN. Ngoài ra, thông qua hoạt động kiểm tra, thanh tra này, TTCP còn xem xét, kết luận về trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị để các cơ quan có thẩm quyền xử lý. Bên cạnh đó, TTCP còn tổ chức, chỉ đạo, hướng dẫn công tác thanh tra việc thực hiện các quy định của pháp luật về PCTN của các cơ quan thanh tra nhà nước. TTCP tổ chức các cuộc thanh tra nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật; phát hiện những sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền các biện pháp khắc phục; phát huy nhân tố tích cực; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
Với chức năng và mục tiêu hoạt động được xác định như vậy, TTCP luôn thể hiện là công cụ quan trọng và hữu hiệu để đảm bảo hiệu lực quản lý nhà nước, thiết lập kỷ cương xã hội.
Ngoài ra, Luật PCTN năm 2018 còn bổ sung quy định thẩm quyền của cơ quan thanh tra trong thanh tra vụ việc có dấu hiệu tham nhũng tại Điều 61. Theo đó, TTCP thanh tra vụ việc có dấu hiệu tham nhũng do người giữ chức vụ từ Giám đốc sở và tương đương trở lên công tác tại Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, chính quyền địa phương, đơn vị sự nghiệp công lập, cơ quan, tổ chức do Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập, doanh nghiệp nhà nước thực hiện; người công tác tại TTCP thực hiện. Cũng trong quá trình tiến hành thanh tra, TTCP có điều kiện xem xét, đánh giá, xử lý theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân do mình quản lý; từ đó không chỉ phát hiện được những sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách pháp luật mà còn có điều kiện trực tiếp, kịp thời nhận diện, phát hiện dấu hiệu tham nhũng. Phát hiện tham nhũng nhằm kết luận rõ được hành vi vi phạm pháp luật của người có chức vụ, quyền hạn và động cơ vụ lợi, động cơ cá nhân của người có chức vụ, quyền hạn khi thực hiện hành vi vi phạm đó.
+ Phát hiện tham nhũng thông qua hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo: Cùng với việc tiến hành trực tiếp các cuộc thanh tra kinh tế xã hội, công tác giải quyết khiếu nại tố cáo cũng có tác dụng to lớn đối với việc phòng ngừa các hành vi tham nhũng, để thực hiện nhiệm vụ này thì không thể coi nhẹ vai trò giám sát của nhân dân.
Công dân có quyền tố cáo với các cơ quan, tổ chức, cá nhân nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức. Nhân dân tích cực tham gia vào công tác chống tham nhũng, chống những biểu hiện tiêu cực của bộ máy công quyền bằng nhiều hình thức khác nhau, trong đó có một hình thức quan trọng là thông qua việc khiếu nại, tố cáo. Trong việc giải quyết khiếu nại tố cáo, nhiều thông tin của nhân dân đã giúp cho TTCP phát hiện những hành vi tham nhũng, quan liêu, tiêu cực của cán bộ, công chức trong bộ máy công quyền, để từ đó có những biện pháp xứ lý hữu hiệu, kịp thời. Phần lớn những tố cáo của nhân dân là có cơ sở và thực tế đã cho thấy, có rất nhiều vụ việc tham nhũng được phát hiện đầu tiên là từ những tố cáo của công dân và sau đó tiếp tục được các cơ quan chức năng làm rõ, xử lý theo quy định của pháp luật.
Trên tinh thần đó, pháp luật về PCTN dành nhiều điều khoản quy định về tố cáo hành vi tham nhũng. Theo đó, tố cáo hành vi tham nhũng được coi là một nguồn thông tin quan trọng trong việc phát hiện xử lý hành vi tham nhũng (Mục 3, Chương III, Luật PCTN 2018).
Luật PCTN năm 2018 đã mở rộng hơn các hình thức tiếp nhận thông tin về tham nhũng so với quy định của Luật PCTN năm 2005, bao gồm: phản ánh, tố cáo và xử lý phản ánh, giải quyết tố cáo về hành vi tham nhũng (Điều 65); báo cáo và xử lý báo cáo về hành vi tham nhũng (Điều 66) để giúp các cơ quan có thẩm quyền có nhiều kênh thông tin tiếp nhận, thu thập các thông tin về tham nhũng nhằm phát hiện và xử lý nhanh chóng, kịp thời; đồng thời, khuyến khích cá nhân, tổ chức cung cấp thông tin về hành vi tham nhũng. Tinh thần của quy định này là nhằm tận dụng, không bỏ lọt một nguồn thông tin quan trọng nào trong việc phát hiện tham nhũng.
Có thể thấy, công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo, nếu được thực hiện tốt sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện tốt nhiệm vụ PCTN. Ngược lại, nếu các cấp, các ngành nói chung, TTCP nói riêng không làm tốt công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân thì công tác PCTN sẽ gặp rất nhiều khó khăn do thiếu nguồn thông tin quan trọng và nghiêm trọng hơn chính là sự suy giảm niềm tin của nhân dân vào quyết tâm PCTN của Đảng và Nhà nước. Chính vì vậy, việc gắn kết chặt chẽ công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân với nhiệm vụ PCTN là một yêu cầu cần thiết trong định hướng đổi mới tổ chức và hoạt động của TTCP. Đó là những định hướng quan trọng cho việc xác định những chủ trương, biện pháp để thực hiện thành công việc gắn kết giải quyết khiếu nại, tố cáo với nhiệm vụ PCTN của TTCP trong giai đoạn hiện nay.
- Vai trò của TTCP trong xử lý tham nhũng được thể hiện thông qua việc TTCP nâng cao chất lượng các cuộc thanh tra, kịp thời phát hiện hành vi tham nhũng để xử lý, hoặc kiến nghị các cơ quan chức năng xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật. TTCP cũng phối hợp chặt chẽ với các cơ quan điều tra, Viện kiểm sát xử lý kịp thời các vụ việc có dấu hiệu tội phạm tham nhũng được phát hiện trong quá trình thanh tra, phối hợp với Bộ Công an, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, Kiểm toán Nhà nước, Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam và các cơ quan thông tin báo chí để mở rộng việc tiếp nhận thông tin, nâng cao hiệu quả việc phát hiện, xử lý hành vi tham nhũng và tuyên truyền kết quả công tác phát hiện, xử lý vụ việc, vụ án tham nhũng.
Bên cạnh đó, TTCP chú trọng thực hiện công tác xử lý sau thanh tra nhằm nâng cao hiệu quả phát hiện hành vi tham nhũng, có biện pháp kiên quyết để xử lý các vi phạm phát hiện qua thanh tra. Kịp thời áp dụng các biện pháp phù hợp để thu hồi hoặc kiến nghị cơ quan có thẩm quyền thu hồi tài sản do tham nhũng mà có được phát hiện trong quá trình thanh tra, xử lý vụ việc tham nhũng. Xử lý nghiêm các cán bộ, công chức có biểu hiện bao che trong quá trình thanh tra, thiếu kiên quyết trong việc kết luận thanh tra, xử lý đối với các vụ việc tham nhũng và thu hồi tài sản tham nhũng. Chủ động xác định những lĩnh vực có nguy cơ tham nhũng cao để xây dựng Định hướng chương trình thanh tra hàng năm nhằm kịp thời phát hiện, ngăn chặn và xử lý hành vi tham nhũng.
3. Thực trạng vai trò của Thanh tra Chính phủ đối với việc phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay
Trong những năm qua, Thanh tra Chính phủ (TTCP) đã tích cực thực hiện vai trò của mình trong công tác phòng, chống tham nhũng (PCTN) và đạt nhiều kết quả nổi bật.
Trong công tác tham mưu cho Đảng và Nhà nước xây dựng và ban hành các văn bản về PCTN, hầu hết các văn bản quan trọng, có ý nghĩa chiến lược, dài hạn hoặc liên quan đến nhiều biện pháp PCTN đều do TTCP chủ trì xây dựng như: Dự án Luật PCTN và các Dự án Luật sửa đổi, bổ sung Luật PCTN (năm 2007, 2012, 2018); Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Luật PCTN, Chiến lược quốc gia PCTN đến năm 2020; Nghị quyết số 126/NQ-CP về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện công tác PCTN đến năm 2020, Quyết định 2213/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về ban hành Chiến lược phát triển ngành Thanh tra đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, Bộ Chỉ số đánh giá công tác PCTN…
Hàng năm TTCP đều ban hành văn bản chỉ đạo, hướng dẫn các bộ, ngành, địa phương thực hiện công tác thanh tra việc thực hiện các quy định của pháp luật đồng thời phê duyệt kế hoạch thanh tra trách nhiệm đối với các bộ, ngành, địa phương theo định hướng được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt cũng như thanh tra đối với các vụ việc có dấu hiệu vi phạm pháp luật, tham nhũng. Đồng thời, phối hợp với Kiểm toán Nhà nước, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao trong việc cung cấp, trao đổi thông tin, tài liệu, kinh nghiệm về công tác PCTN; qua đó đã nắm bắt thường xuyên thông tin về tình hình, công tác PCTN phục vụ có hiệu quả cho việc tổng hợp, đánh giá, dự báo tình hình tham nhũng và kiến nghị chính sách, giải pháp PCTN. Các hoạt động tổng hợp, báo cáo kết quả về công tác PCTN thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Chính phủ và tổng kết kinh nghiệm về công tác PCTN cũng được TTCP thực hiện thường xuyên và dần đi vào nền nếp.
Trong việc thực hiện hợp tác quốc tế về PCTN, TTCP đã góp phần tạo nên bước tiến triển mới qua việc Việt Nam tham gia 03 thỏa thuận đa phương về PCTN (phê chuẩn Công ước Liên hợp quốc về Chống tham nhũng, ký kết Bản Ghi nhớ Hợp tác đa phương về PCTN giữa các cơ quan chống tham nhũng khu vực Đông Nam Á (SEA - PAC) và hoàn thành tốt vai trò Chủ tịch của SEA - PAC nhiệm kỳ 2009 - 2010; tham gia Sáng kiến Chống tham nhũng khu vực Châu Á - Thái Bình Dương do ADB/OECD khởi xướng); ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác song phương và thiết lập mối quan hệ hợp tác về PCTN với một số quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Ngoài ra TTCP đã chủ trì thực hiện thành công các kỳ đối thoại về PCTN, Chương trình Sáng kiến PCTN Việt Nam và nhiều hoạt động hợp tác có yếu tố nước ngoài khác, đồng thời tham gia nhiều diễn đàn, làm việc, trao đổi với nhiều cơ quan, tổ chức quốc tế, tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo quốc tế về PCTN. Qua đó đã chọn lọc, tiếp thu được nhiều kinh nghiệm tốt của các quốc gia, tổ chức quốc tế; tranh thủ sự hỗ trợ cho công tác PCTN; góp phần nâng cao hiệu quả phối hợp trong công tác PCTN giữa Việt Nam với các nước và tăng cường vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.
Trong việc thực thi Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng, TTCP đã chủ trì tổ công tác liên ngành thực thi Công ước; tham mưu giúp thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch thực thi Công ước; thành lập Nhóm chuyên gia đánh giá thực thi Công ước; xây dựng Báo cáo đánh giá quốc gia và chủ trì làm việc với chuyên gia quốc tế đánh giá việc thực thi Công ước. Nhiều hoạt động tuyên truyền về thực thi Công ước cũng đã được tổ chức như xuất bản sách, ấn phẩm tuyên truyền, tổ chức các hội nghị, hội thảo…
Bên cạnh đó, hoạt động nghiên cứu khoa học, ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ trong PCTN cũng được đẩy mạnh qua việc nghiên cứu, ứng dụng nhiều đề tài khoa học. Trong đó có các đề tài cấp Nhà nước, đề tài cấp bộ trọng điểm, đề tài cấp bộ và nhiều đề tài cấp cơ sở nghiên cứu về PCTN đã hoàn thành và ứng dụng trong hoạt động PCTN.
Trong việc tổ chức thực hiện các nhiệm vụ về PCTN theo thẩm quyền quy định, TTCP đã triển khai tốt các hoạt động tuyên truyền, hướng dẫn việc thực hiện pháp luật về PCTN, tổ chức các cuộc thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật về PCTN, thực hiện hợp tác quốc tế về PCTN. Đáng chú ý là thông qua việc chỉ đạo tiến hành thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo, tập trung vào những lĩnh vực trọng điểm dễ phát sinh tham nhũng, lãng phí như: Đầu tư xây dựng cơ bản, quản lý và sử dụng đất đai, thực hiện các chương trình, dự án, tài chính, tín dụng… TTCP đã kịp thời phát hiện và ngăn chặn các hành vi tham nhũng; kiến nghị sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện chính sách, pháp luật.
Ngoài những kết quả đã đạt được trong công tác PCTN của TTCP thì vẫn còn một số hạn chế, tồn tại như việc phối hợp trao đổi thông tin và xử lý các vụ việc tham nhũng vẫn còn hạn chế; kết quả phát hiện tham nhũng còn thấp; việc đánh giá, tình hình, hiệu quả PCTN còn chậm và chưa sát với thực tế; công tác hợp tác quốc tế về PCTN chưa toàn diện; việc nghiên cứu, học tập kinh nghiệm về PCTN ở các nước còn ít… Những tồn tại, hạn chế này xuất phát từ cả nguyên nhân chủ quan và khách quan. Trong đó, dễ nhận thấy, PCTN là lĩnh vực rộng, phức tạp, nhạy cảm; đối tượng tham nhũng thường là những người có chức vụ, quyền hạn có trình độ, khả năng che giấu hành vi vi phạm. Do đó qua hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong nhiều trường hợp rất khó phát hiện, nhất là việc chứng minh động cơ “vụ lợi” khi đã phát hiện được hành vi cố ý làm trái, thiếu trách nhiệm cũng hết sức khó khăn. Bên cạnh đó, do tác động của nhiều yếu tố mà hiện nay công tác phối hợp giữa các cơ quan thanh tra, công an, viện kiểm sát, tòa án vẫn còn một số mặt hạn chế, chưa đạt được hiệu quả như mong muốn, thiếu sự phối hợp trong việc trao đổi thông tin về các hành vi tham nhũng hoặc về tội phạm tham nhũng…
4.Giải pháp để phát huy hơn nữa vai trò của TTCP đối với công tác PCTN ở Việt Nam hiện nay
Để nâng cao hiệu quả của cuộc đấu tranh PCTN cần phát huy hơn nữa vai trò của TTCP đối với các mặt công tác này. Do đó, trong thời gian tới, TTCP cần tập trung đẩy mạnh việc thực hiện các giải pháp sau:
Thứ nhất, hoàn thiện thể chế pháp luật về vai trò của cơ quan TTCP đối với công tác PCTN
Từ những hạn chế trong các quy định pháp luật về vị trí, vai trò của các cơ quan Thanh tra Nhà nước trong hoạt động thanh tra nói chung và hoạt động PCTN nói riêng, cần nghiên cứu, đề xuất với Chính phủ, Quốc hội về việc sửa đổi, bổ sung Luật Thanh tra những nội dung sau:
Một là, để tăng cường hiệu lực, hiệu quả của hoạt động thanh tra, một mặt cần phải đề cao vai trò, trách nhiệm Tổng TTCP, mặt khác phải đảm bảo tính độc lập tương đối của TTCP với chính cơ quan quản lý cùng cấp, tăng cường tính hệ thống theo ngành giữa TTCP với cơ quan thanh tra cấp dưới.
Hai là, bổ sung các quy định về các biện pháp đảm bảo việc thi hành các kết luận, kiến nghị, quyết định xử lý sau thanh tra nhằm nâng cao hiệu lực hoạt động thanh tra PCTN.
Việc sửa đổi Luật Thanh tra năm 2010 cần phải theo hướng nâng cao địa vị pháp lý, vai trò, tính độc lập và tự chịu trách nhiệm của TTCP nói riêng và của cơ quan thanh tra nói chung về các hoạt động, quyết định của mình. Đây chính là định hướng đã được xác định rõ tại Nghị quyết số 48/2005/NQ/TW ngày 24/05/2005 của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 21/2009/NQ-CP ngày 12/5/2009 về chiến lược quốc gia PCTN đến năm 2020.
Thứ hai, đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật về PCTN và tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ, thanh tra viên thuộc TTCP
Để nâng cao nhận thức pháp luật và ý thức trách nhiệm của TTCP, mỗi cán bộ, thanh tra viên trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thanh tra, phòng chống tham nhũng, cần phải tổ chức, quán triệt kịp thời, sâu rộng các quy định của Luật Phòng chống tham nhũng, đồng thời góp phần vào việc tuyên truyển, phổ biến giáo dục trong các tầng lớp nhân dân để tạo sự chuyển biến tích cực thống nhất về nhận thức và hành động.
Ngoài ra, TTCP cần trực tiếp và chỉ đạo các cơ quan thanh tra tích cực tuyên truyền, phổ biến về vị trí, vai trò của các cơ quan thanh tra trong công cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng. Đặc biệt, cần quán triệt để Thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước nhận thức đúng về vị trí, vai trò của cơ quan thanh tra đối với công tác PCTN.
Để làm tốt các công việc trên đòi hỏi các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cũng như TTCP phải xây dựng được một chiến lược đào tạo cán bộ thanh tra với các giải pháp dài dạn, trung hạn, ngắn hạn với lộ trình hợp lý khoa học. Trường Cán bộ Thanh tra cần phối hợp với Cục PCTN thuộc TTCP nghiên cứu, xây dựng khung chương trình, cũng như nội dung của chương trình đạo tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ thanh tra PCTN cho cán bộ thanh tra viên.
Thứ ba, tăng cường các hoạt động thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo về PCTN
Trong đó, phải tiếp tục tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, tập trung vào các dự án đầu tư lớn của các Tập đoàn, Tổng công ty nhà nước; quản lý sử dụng đất đai; đầu tư theo hình thức BT, BOT; cổ phần hóa, thoái vốn, tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước; quản lý vốn, tài sản nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp; các dự án mua sắm lớn từ ngân sách nhà nước; ngăn chặn, phát hiện, xử lý nghiêm những biểu hiện “lợi ích nhóm”, doanh nghiệp “sân sau”… Khẩn trương kết luận thanh tra, xử lý nghiêm sai phạm đối với các dự án gây thất thoát, thua lỗ kéo dài, dư luận xã hội quan tâm.
Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, TTCP ngoài việc thực hiện chương trình, kế hoạch thanh tra của mình cần hướng dẫn cơ quan thanh tra các ngành, các cấp xây dựng chương trình, kế hoạch của ngành đó, cấp đó.
TTCP cũng cần tham mưu với Chính phủ kiểm tra trách nhiệm của Thủ trưởng các cơ quan, đơn vị thuộc quyền quản lý trực tiếp trong việc thực hiện pháp luật phòng chống tham nhũng. Coi đây là một trong những biện pháp để nâng cao trách nhiệm và hiệu quả hoạt động phòng chống tham nhũng ở mỗi cấp, mỗi ngành.
Thứ tư, TTCP cần tiếp tục nghiên cứu đề xuất với Chính phủ và với cơ quan khác của Nhà nước
TTCP cần đề xuất với Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính trong việc xây dựng chế độ, chính sách đãi ngộ thỏa đáng đối với đội ngũ cán bộ thanh tra nói chung, trong đó có những cán bộ làm công tác đấu tranh phòng chống tham nhũng nói riêng để họ yên tâm công tác, qua đó nâng cao hiệu quả công tác PCTN.
Thứ năm, tăng cường hợp tác quốc tế về PCTN
TTCP cần đẩy mạnh việc thực hiện Quy chế phối hợp thực hiện Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng. Nguyên tắc phối hợp đầu tiên là ưu tiên áp dụng điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên; tuân thủ các quy định của pháp luật Việt Nam và trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được pháp luật quy định. Việc thực hiện phải bảo đảm kịp thời, đồng bộ, hiệu quả; xác định rõ trách nhiệm của từng cơ quan, tổ chức trong việc thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức trong quá trình phối hợp.
Nếu các giải pháp trên được thực hiện một cách nghiêm túc và đồng bộ, thiết nghĩ vai trò của TTCP đối với công tác PCTN sẽ được nâng cao và tệ nạn tham nhũng sẽ được đẩy lùi, góp phần củng cố niềm tin của nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước, góp phần xây dựng và phát triển đất nước ngày càng vững mạnh./.
Bùi Đắc Toàn