Thanh tra Việt Nam - Tin tức cập nhật trong ngày

 Tham nhũng vặt, một đặc điểm cơ bản của tệ tham nhũng ở Việt Nam

Thông thường, tham nhũng được chia thành hai loại: Tham nhũng lớn và tham nhũng nhỏ hay tham nhũng vặt. Tham nhũng lớn xảy ra với những lãnh đạo cao cấp của nhà nước với lượng tiền chiếm đoạt rất lớn; tham nhũng nhỏ xảy ra với công chức nhỏ và số tiền không lớn. Tuy nhiên, sự phân chia lớn nhỏ không nói lên tính chất nguy hiểm và mức độ tác hại của mỗi loại. Nếu như tham nhũng lớn như một thứ trọng bệnh có thể gây tử vong nhanh chóng thì tham nhũng vặt lại giống như một thứ bệnh ngoài da, có thể chưa nguy hiểm đến tính mạng nhưng gây ra sự khó chịu ghê gớm. Tình trạng trên đã được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khái quát một cách hình ảnh: “Giờ ở nhà đi ra thấy cái gì cũng phải có tiền, không tiền không trôi. Tham nhũng lớn cũng có, tham nhũng vặt cũng nhiều, khiến người dân như bị ngứa ghẻ”. Vì thế, tham nhũng lớn hay tham nhũng vặt đều cần phải chống. Đây cũng là yêu cầu của Tổng Bí thư tại phiên họp Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng ngày 16/8/2018 vừa qua. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh, xã hội đang lo lắng, mong muốn làm sao phải duy trì và đẩy mạnh công tác phòng, chống tham nhũng. Đây là cuộc chiến đấu gian khổ lâu dài, đòi hỏi phải làm quyết liệt hơn, hiệu quả hơn.

Tham nhũng vặt dù không gây tác hại lớn về kinh tế nhưng nó gặm nhấm lòng tin của người dân và hủy hoại hình ảnh nền công vụ. Bởi lẽ, tham nhũng vặt thường liên quan đến đại đa số người dân khi họ phải tiếp xúc với cơ quan công quyền để làm các thủ tục nhằm hiện thực hóa các quyền mà pháp luật trao cho họ.

Trước hết, tham nhũng vặt là hệ quả của tư duy xin cho và thói quen ban phát. Bộ máy nhà nước sinh ra để phục vụ xã hội, công chức có trách nhiệm phục vụ người dân, những người nộp thuế nuôi bộ máy và nuôi chính họ. Tiếc thay, hình như cái chân lý đơn giản ấy không phải ai cũng nhớ và họ cứ tưởng rằng làm thủ tục gì đó cho người dân tức là mình đang “cho” người dân được hưởng quyền đó. Người dân bỗng chốc trở thành kẻ phải đi “xin” quyền lợi chính đáng vốn đã là của mình. Với suy nghĩ trên đời không dễ ai cho không ai cái gì, họ cho rằng phải quà cáp, đút lót, phải “mua” chính cái quyền của mình. Người ta thường có đủ thứ mỹ từ cho việc này, nào là lo lót, quà cáp, bôi trơn, nào là cảm ơn, bồi dưỡng… Tất cả thực ra đều là tham nhũng vặt mà thôi.

Cũng như bất kỳ loại tham nhũng nào khác, tham nhũng vặt là nơi gặp gỡ giữa lòng tham và quyền lực. Lòng tham là thứ tiềm ẩn trong mỗi con người và sẽ có nguy cơ tham nhũng khi gặp gỡ quyền lực. Quyền lực luôn có xu hướng tha hóa, lạm quyền và xu hướng này sẽ trở thành các hành vi tham nhũng khi có cơ hội và trong những điều kiện nhất định. Đó chính là sự yếu kém của cơ chế kiểm soát quyền lực, cụ thể hơn là cơ chế kiểm soát việc thực thi nhiệm vụ, công vụ. Tham nhũng vặt phổ biến trong hoạt động của các cơ quan hành chính và cả trong các đơn vị sự nghiệp công lập. Bởi lẽ, cơ quan hành chính nhà nước (thuế, hải quan, địa chính, xây dựng, giao thông…) là nơi giải quyết mọi thủ tục liên quan đến quyền và nghĩa vụ của người dân, doanh nghiệp. Đơn vị sự nghiệp công lập (bệnh viện, trường học, bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội…) là nơi thực hiện các dịch vụ công liên quan đến những lợi ích thiết thân của mọi người, mọi nhà.

Cũng như bất kỳ loại bệnh nào, nguyên nhân của tham nhũng vặt xuất phát từ nhiều phía. Do có quá nhiều thủ tục phiền hà, bất hợp lý dẫn đến tình trạng người dân, doanh nghiệp phải tìm cửa “người thân, người quen” để quà cáp, bôi trơn… và từ đó sinh ra một tầng lớp trung gian, thực chất là môi giới hối lộ, để kết nối giữa cung và cầu, các loại “cò” vì thế mà nở rộ. Cũng từ thực trạng này dẫn đến người dân có tâm lý e sợ mỗi khi phải làm thủ tục hành chính và bỗng dưng đưa hối lộ trở thành thói quen, chấp nhận như một điều bình thường, thậm chí người ta còn bảo nhau: “Đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn”. Từ chỗ là nạn nhân, nhiều người trở thành đồng minh, đồng hành với tham nhũng vặt. Bác Hồ từng nói: “Quan tham vì dân dại” là vì thế.

Ngoài ra, sự thiếu kiểm soát, thiếu sự minh bạch trong hoạt động quản lý cũng là nguyên nhân dẫn đến tham nhũng vặt. Ở đâu cũng vậy, sự thiếu minh bạch là mảnh đất tốt nảy nở những điều xấu xa, bóng tối luôn đi kèm với tội lỗi, đục nước thì béo cò. Cái xấu lại không được phát hiện, nhắc nhở ngăn chặn kịp thời thì lan nhanh như một thứ bệnh truyền nhiễm, mọi lúc, mọi nơi.

Ảnh minh họa

Người xưa có câu: “Đói ăn vụng, túng làm liều”, chế độ lương của chúng ta có quá nhiều điểm bất hợp lý và về cơ bản đồng lương công chức, nhất là những công chức không ở vị trí lãnh đạo, quản lý, không đủ sống đã thúc đẩy người làm công ăn lương đến chỗ tìm cách “tự xoay xở” trong quá trình thực thi nhiệm vụ của mình, đến mức mà nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan từng thốt lên: “Người ta ăn của dân không từ cái gì nữa, từ liều vacxin con con đến tiền chữa bệnh bảo hiểm”. Do đó, hiện nay thành phố Hồ Chí Minh đang có những đề nghị được tăng lương đáng kể cho công chức, vậy Hà Nội và những tỉnh thành khác có nên tham khảo và suy nghĩ về giải pháp này?

Và tất nhiên không thể không nói đến nguyên nhân của căn bệnh tham nhũng vặt là do sự suy đồi về đạo đức, lối sống, nhân cách của không ít những “công bộc” của dân đã quên đi thân phận của mình mà lên mặt làm “quan cách mạng”.

Chống tham nhũng vặt rõ ràng không hề là chuyện vặt, mà đòi hỏi một sự kiên trì, đồng bộ trong các giải pháp và sự chung tay của toàn bộ hệ thống chính trị, của người dân và toàn xã hội. Hiện nay, các cơ quan có trách nhiệm đang chuẩn bị trình Chính phủ ban hành Chỉ thị về tăng cường ngăn chặn, xử lý có hiệu quả tình trạng nhũng nhiễu, gây phiền hà, sách nhiễu cho người dân, doanh nghiệp trong giải quyết công việc cũng như bắt tay vào nghiên cứu Đề án phòng, chống tham nhũng vặt để đấu tranh với căn bệnh này. Những giải pháp nhằm tăng cường kiểm soát hoạt động thực thi công vụ, công khai minh bạch trong hoạt động quản lý, cải cách thủ tục hành chính… chắc chắn sẽ là những trụ cột cần tính đến. Đồng thời, việc nâng cao nhận thức của người dân, có ý thức chủ động tìm hiểu nắm chắc các thủ tục khi thực hiện các quyền của mình cũng là việc làm cần thiết.

Thực trạng, nguyên nhân và giải pháp chống tham nhũng vặt nhìn từ thực tiễn

Thực hiện chỉ đạo của Phó Thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình tại Văn bản số 11178/VPCP-V.I ngày 16/11/2018 của Văn Phòng Chính phủ, Thanh tra Chính phủ đã tiến hành khảo sát để hoàn thiện Dự thảo Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về xử lý, ngăn chặn có hiệu quả tình trạng nhũng nhiễu, gây phiền hà cho người dân, doanh nghiệp trong giải quyết công việc (gọi tắt là tham nhũng vặt). Thanh tra Chính phủ đã tiến hành khảo sát đối với đại diện Lãnh đạo các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và 63 địa phương bằng phiếu khảo sát đối với các nội dung chủ yếu của Dự thảo Chỉ thị. Đồng thời, đề nghị Bộ Công an báo cáo về những kinh nghiệm, bài học thực tiễn, sáng kiến về phòng, chống tham nhũng vặt và ngăn chặn tình trạng nhũng nhiễu trong hoạt động của cảnh sát giao thông; Bộ Y tế báo cáo về những kinh nghiệm, bài học thực tiễn, sáng kiến về phòng, chống tham nhũng vặt và ngăn chặn tình trạng nhũng nhiễu trong hoạt động khám, chữa bệnh.

Theo kết quả khảo sát, tình trạng tham nhũng vặt hiện nay được đánh giá theo các nội dung cụ thể sau đây: Mức độ phổ biến; mức độ ảnh hưởng của tham nhũng vặt đối với kinh tế - xã hội.

Về mức độ phổ biến của tham nhũng vặt: Số cơ quan, đơn vị cho rằng tình trạng tham nhũng vặt rất phổ biến là 20%; số cơ quan, đơn vị cho rằng tình trạng tham nhũng vặt phổ biến là 45,7%; số cơ quan, đơn vị cho rằng tình trạng tham nhũng vặt ít phổ biến là 22,8%; số cơ quan, đơn vị cho rằng tình trạng tham nhũng vặt không phổ biến là 2,8%; số cơ quan, đơn vị cho rằng không biết là 0%; số cơ quan, đơn vị có ý kiến khác là 8,7%. Như vậy phần lớn các cơ quan, đơn vị đánh giá tình trạng tham nhũng vặt hiện nay là phổ biến.

Về mức độ ảnh hưởng của tham nhũng vặt đối với kinh tế - xã hội: Số cơ quan, đơn vị cho rằng ảnh hưởng của tham nhũng vặt đối với kinh tế - xã hội là rất nghiêm trọng: 11,7%; số cơ quan, đơn vị cho rằng ảnh hưởng của tham nhũng vặt đối với kinh tế - xã hội là nghiêm trọng: 68,5%; số cơ quan, đơn vị cho rằng ảnh hưởng của tham nhũng vặt đối với kinh tế - xã hội là ít nghiêm trọng: 14,2%; số cơ quan, đơn vị cho tham nhũng vặt không ảnh hưởng đối với kinh tế - xã hội là 0%; số cơ quan, đơn vị nêu không biết ảnh hưởng của tham nhũng vặt đối với kinh tế - xã hội là 0%; số cơ quan, đơn vị có ý kiến khác là 5,6%. Như vậy phần lớn các cơ quan, đơn vị đánh giá ảnh hưởng của tham nhũng vặt đối với kinh tế - xã hội là nghiêm trọng.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng tham nhũng vặt

Thanh tra Chính phủ đã đưa ra 05 nguyên nhân chính trong Dự thảo Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ để lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương. Kết quả cụ thể như sau: Chính sách, pháp luật còn chồng chéo, vướng mắc, có nhiều kẽ hở, trình tự, thủ tục thực hiện rườm rà, thiếu công khai, minh bạch: 74,2%; tinh thần phục vụ, đạo đức công vụ của một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức chưa cao; chưa làm hết trách nhiệm: 82,8%; công tác thanh tra, kiểm tra công vụ chưa được các cấp, các ngành quan tâm, chú trọng đúng mức, thường xuyên: 61,4%; nhận thức và chấp hành pháp luật của một bộ phận doanh nghiệp, người dân không nghiêm, có hành vi ứng xử chưa đúng để được giải quyết công việc của mình: 74,2%; việc ứng dụng công nghệ thông tin vào trong giải quyết công việc của người dân và doanh nghiệp còn hạn chế: 61,4%; ý kiến khác: 11,4%.

Như vậy các ý kiến cơ bản đồng ý với 05 nguyên nhân được đưa ra, trong đó nhiều bộ, ngành, địa phương cho rằng nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng tham nhũng vặt là tinh thần phục vụ, đạo đức công vụ của một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức chưa cao; chưa làm hết trách nhiệm.

Các giải pháp

Trên cơ sở xác định các nguyên nhân của tình trạng tham nhũng vặt, bước đầu cơ quan nghiên cứu đưa ra một số giải pháp chống tham nhũng vặt bao gồm: (1) Tăng cường trách nhiệm của người đứng đầu, xử lý trách nhiệm liên đới với người đứng đầu để xảy ra tham nhũng vặt; (2) Khẩn trương rà soát, sửa đổi, bổ sung cơ chế, chính sách, pháp luật thuộc phạm vi quản lý của các bộ, ngành, địa phương; (3) Tăng cường đối thoại, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng, vướng mắc của người dân, doanh nghiệp, để kịp thời tháo gỡ, giải quyết; (4) Đẩy mạnh việc giáo dục liêm chính, thái độ, ý thức, trách nhiệm cho cán bộ, công chức, viên chức; (5) Chấn chỉnh công tác quản lý, siết chặt kỷ cương, kỷ luật hành chính; (6) Công khai tiến độ xử lý và kết quả xử lý, công khai danh tính cán bộ vi phạm trên cổng thông tin điện tử; (7) Tổ chức, công khai địa chỉ đường dây nóng, hộp thư điện tử liên thông trong phạm vi cả nước; (8) Tiếp tục chấn chỉnh hoạt động thanh tra, kiểm tra; (9) Đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động quản lý điều hành. Trong đó, 3 giải pháp số (1); (2); (5) được đánh giá là quan trọng nhất.

Hy vọng Chỉ thị về tăng cường ngăn chặn, xử lý có hiệu quả tình trạng nhũng nhiễu, gây phiền hà, sách nhiễu cho người dân, doanh nghiệp trong giải quyết công việc sẽ được sớm hoàn thiện và ban hành trong thời gian tới, làm cơ sở cho các ngành, các cấp triển khai các biện pháp để giảm bớt tình trạng tham nhũng vặt hiện nay./.

TS. Đinh Văn Minh

 TTCP