Tàu Mỹ trên Biển Đông

Vào tháng 1/2013, các chuyên gia Jonathan Pollack, Richard Bush và Bruce Jone của Viện nghiên cứu Brookings đã khuyến nghị chính quyền của Tổng thống Barack Obama nên khởi động một nỗ lực ngoại giao phối hợp song song, để giảm thiểu các nguy cơ xung đột giữa các cường quốc châu Á ở Biển Đông và biển Hoa Đông.

Theo các chuyên gia của viện nghiên cứu tư vấn hàng đầu nước Mỹ, Washington nên theo đuổi đồng thời cả 2 khu vực này, thông qua các biện pháp ngoại giao với các bên liên quan trực tiếp đến tranh chấp và quốc tế, bằng cách tận dụng lợi ích của Trung Quốc ở các vùng hàng hải khác, nơi Bắc Kinh có ít khả năng ảnh hưởng đến cục diện. Kể từ đó, một số bước đi của Mỹ đã thu được những thành quả khiêm tốn ở cấp khu vực, song, Washington lại bỏ lỡ cơ hội để gây áp lực với Bắc Kinh ở tầm quốc tế, ví dụ như việc để Trung Quốc trở thành quan sát viên trong Hội đồng Bắc cực.

Xét một cách toàn diện, theo các chuyên gia của Viện Brookings, trong năm qua, Mỹ chưa làm được nhiều việc và trong năm 2014, nguy cơ đối đầu quân sự hoặc xung đột vẫn rất cao, đủ để Nhà Trắng phải duy trì sự chú ý và thực thi chính sách ngoại giao chủ động. Trên cơ sở này, giới chuyên gia Mỹ đã đưa ra một số khuyến nghị đối với chính quyền của Tổng thống Barack Obama, nhằm tránh các xung đột ở vùng biển châu Á.

Về các tranh chấp giữa Trung Quốc và một số quốc gia ở Biển Đông, với sự khuyến khích của Mỹ, các nước Đông Nam Á đã đưa ra những đề xuất cho việc xây dựng một bộ luật ứng xử. Theo các chuyên gia Mỹ, thế là đủ.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra một số tín hiệu thể hiện mong muốn có một chính sách đối ngoại tốt đẹp, mang tính xây dựng hơn với các nước láng giềng. Điều này lại tạo cơ hội cho việc đánh giá, thẩm định ý đồ của Bắc Kinh. Tuy nhiên, những tuyên bố cứng rắn của ông Tập về “lợi ích cốt lõi” của Trung Quốc cần phải được lưu ý và làm rõ.

Tình hình tại biển Hoa Đông vẫn tiếp tục xấu đi cùng với việc trỗi dậy của các tư tưởng dân tộc chủ nghĩa. Việc Trung Quốc tuyên bố thành lập vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) ở biển Hoa Đông, chồng lấn lên ADIZ của Nhật Bản, bao trùm cả khu vực quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, nơi đang có tranh chấp chủ quyền giữa Bắc Kinh và Tokyo, càng làm gia tăng nguy cơ xung đột hoặc xảy ra các sự cố ngoài ý muốn. Bên cạnh đó, mối quan tâm của Mỹ trước các diễn biến tại Trung Đông làm cho châu Á nghĩ rằng, Washington lơ là chính sách “xoay trục”, tái cân bằng lực lượng.

Diễn biến này tạo điều kiện cho Bắc Kinh có cơ hội gieo rắc hoang mang, nghi ngờ về sự sẵn sàng can thiệp của Washington một khi các đồng minh của Mỹ tại châu Á bị khiêu khích. Để tránh cho tình hình tiếp tục xấu đi và ngăn ngừa nguy cơ xung đột, các chuyên gia của viện Brookings đưa ra 4 khuyến nghị đối với Tổng thống Obama.

Trước tiên, Mỹ phải củng cố các cam kết đối với các đồng minh tại châu Á. Diễn văn về chính sách châu Á của cố vấn an ninh Susan Rice, chuyến công du Đông Bắc Á hồi tháng 12/2013 của Phó Tổng thống Joe Biden và phản ứng nhanh chóng của Ngoại trưởng John Kerry và Bộ trưởng Quốc phòng Chuck Hagel về vùng phòng không Trung Quốc là rất cần thiết đối với các đồng minh và đối tác của Hoa Kỳ. Nhưng mặt khác, Washington cũng cần nhấn mạnh với các đồng minh và đối tác là không nên dựa vào những cam kết này để khai thác tình hình căng thẳng trong khu vực.

Thứ hai, Mỹ cần tăng cường nỗ lực trao đổi, tiếp xúc với các đồng minh, sử dụng các kênh thông tin hiện có với Nhật Bản và Hàn Quốc, để làm giảm những phát biểu có ngôn từ mang kích động tư tưởng dân tộc chủ nghĩa, như trường hợp quan hệ Nhật-Hàn, chấm dứt các hành động khiêu khích, như chuyến thăm đền Yasukuni của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abé, ngày 26/12 vừa qua.

Thứ ba, trong quan hệ với Trung Quốc, các chuyên gia của viện Brookings đề nghị đích thân Tổng thống Obama nên nhắc lại với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cam kết của ông ta về “một kiểu quan hệ mới giữa các nước lớn”. Nếu Trung Quốc tuyên bố không có ý định nhượng bộ về các lợi ích của Bắc Kinh tại Biển Đông và biển Hoa Đông, thì Washington phải nhấn mạnh đến những hậu quả có thể xảy ra, nếu Trung Quốc tiếp tục theo đuổi các lợi ích của mình bằng các biện pháp quân sự.

Cuối cùng, giới chuyên gia khuyến nghị Nhà Trắng chỉ định một quan chức cấp cao phụ trách an ninh với 3 nhiệm vụ : Trước tiên là thúc đẩy thiết lập một khuôn khổ bảo đảm an ninh trên biển, với sự tham gia hoặc cam kết mạnh mẽ của Trung Quốc và các nước châu Á khác ngoài vùng Biển Đông và biển Hoa Đông. Tiếp đến là xác định những cơ chế quản lý xung đột và các quy trình có thể áp dụng ở hai vùng biển nói trên. Thứ ba là xác định những cơ hội để nâng cao vai trò của hải quân Mỹ trong việc bảo đảm an ninh những tuyến đường biển, vận chuyển năng lượng mà Trung Quốc và nhiều quốc gia trong khu vực phụ thuộc.

Các chuyên gia nhấn mạnh, leo thang căng thẳng giữa Nhật Bản và Trung Quốc, kể cả các xung đột có hạn chế giữa hai nước này, trong một số hoàn cảnh cụ thể, sẽ buộc Washington phải đứng về phía Tokyo. Đó sẽ là một trở ngại nghiêm trọng, đồng thời cũng là thách thức đối với ngoại giao Mỹ. Do vậy, chính quyền Washington cần phải có một chiến lược và sự chú ý ở cấp cao nhất, nếu không muốn tình trạng môi trường an ninh khu vực ngày càng xấu đi.

Theo Minh Châu

PetroTimes