Tìm được người biết ngôn ngữ của bị cáo người nước ngoài đã khó rồi thì việc mời họ làm phiên dịch còn khó hơn nữa, bởi nhiều lý do: Thứ nhất, nhiều người có tâm lý ngại mất thời gian, ngại rắc rối nên không muốn tham gia tố tụng. Thứ hai, chi phí mà cơ quan tố tụng trả cho người phiên dịch theo quy định là quá thấp.

Nhiều thẩm phán TAND TP.HCM cho biết theo quy định, thù lao cho phiên dịch viên tham gia các vụ án chỉ khoảng vài trăm ngàn đồng/vụ hay 150.000 đồng/ngày. Với cái giá này, không người phiên dịch nào nhận lời giúp tòa bởi chỉ một buổi làm việc ở ngoài, họ cũng có thể kiếm được nhiều hơn.

Trong một phiên xử hai bị cáo người Cameroon phạm tội lừa đảo tại TAND TP.HCM, ngay trong phần thủ tục bắt đầu phiên tòa đã không suôn sẻ vì chuyện phiên dịch. Chỉ với vài câu hỏi rất đơn giản về hoàn cảnh, lý lịch nhưng các bị cáo đã liên tục yêu cầu người phiên dịch nói chậm lại hay nói rõ hơn. Cứ thế, phần kiểm tra lý lịch, giải thích quyền, nghĩa vụ cho các bị cáo kéo dài hơn 1 tiếng đồng hồ.

Ở nhiều phiên tòa hình sự khác, bị cáo, người bị hại người nước ngoài và phiên dịch viên phải… dùng tay để diễn đạt ý tứ. Không ít trường hợp bị cáo, người tham gia phiên tòa phản ứng vì phiên dịch viên dịch sai hay dịch không đủ nghĩa. Thậm chí có vụ người tham gia phiên tòa phải hỗ trợ cho phiên dịch viên hoàn thành nhiệm vụ.

Thẩm phán Vũ Phi Long, Phó Chánh Tòa Hình sự TAND TP.HCM, nhìn nhận chất lượng phiên dịch đang là điều cần bàn. Chất lượng phiên dịch không đảm bảo đã ảnh hưởng đến chất lượng phiên xử. Đó là chưa nói đến vấn đề chất lượng phiên dịch về mặt pháp lý. Nhiều phiên dịch viên không am hiểu thuật ngữ pháp lý cũng là một trở ngại lớn cho công tác xét xử của tòa.

“Nhắm mắt” vì tình thế

Kiểm sát viên cao cấp Nguyễn Thanh Sơn, Viện Phúc thẩm 3 VKSND Tối cao, nhận xét khi xét xử bị cáo người nước ngoài hiện nay, để rút ngắn thời gian, các tòa thường tóm tắt và thẩm vấn không sâu.

Chuyện này được một thẩm phán Tòa Hình sự TAND TP.HCM chia sẻ. Theo ông, việc xét xử đối với bị cáo người nước ngoài cần được chú trọng và dành thời gian thỏa đáng cho việc xét hỏi để người phiên dịch thực hiện trách nhiệm của mình. Nhưng thực tế không ít trường hợp tòa yêu cầu người phiên dịch chỉ dịch tóm gọn, không dịch hết tất cả câu hỏi, câu trả lời, các ý kiến tranh luận và đối đáp.

Chẳng hạn mới đây, trong phiên phúc thẩm vụ hai bị cáo người Philippines vận chuyển ma túy, tòa chỉ yêu cầu người phiên dịch tóm tắt ngắn gọn lời luận tội của công tố viên và lời bào chữa của luật sư. Khi tuyên án, người phiên dịch cũng chỉ tóm tắt kết quả vụ án.

Đối chiếu với quy định thì việc “tóm tắt” như trên là sai, bởi theo Điều 226 Bộ luật Tố tụng hình sự, khi tuyên án xong bằng tiếng Việt, nếu bị cáo không biết tiếng Việt, người phiên dịch phải đọc toàn bộ bản án sang thứ tiếng họ biết. Thế nhưng thực tế rất khó thực hiện bởi làm sao người phiên dịch có thể dịch ngay và chính xác cả một bản án vừa tuyên, chưa kể thực tiễn xét xử ở Việt Nam, các bản án khi tuyên thì đều chưa hoàn thiện.

Theo Pháp luật TP.HCM