Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi được kết cấu gồm 10 chương và 136 điều (Luật BHXH năm 2014 gồm 09 chương và 125 điều). Dự thảo Luật đã bám sát 5 chính sách được Quốc hội thông qua, bao gồm: (1) Xây dựng hệ thống BHXH đa tầng, linh hoạt; (2) Mở rộng diện bao phủ đối tượng tham gia BHXH; (3) Mở rộng diện bao phủ đối tượng thụ hưởng BHXH (lương hưu, BHXH hằng tháng và trợ cấp hưu trí xã hội); (4) Bổ sung nội dung quy định quản lý thu, đóng BHXH; (5) Đa dạng hoá danh mục, cơ cấu đầu tư quỹ BHXH theo nguyên tắc an toàn, bền vững, hiệu quả.

Trên cơ sở các chính sách trên, dự thảo Luật cụ thể hóa quy định 11 nội dung lớn bao gồm:

(1) Bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội để hình thành hệ thống BHXH đa tầng;

(2) Mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc;

(3) Bổ sung quyền lợi hưởng các chế độ ốm đau, thai sản đối với người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn;

(4) Bổ sung chế độ thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện;

(5) Giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu hằng tháng từ 20 năm xuống 15 năm;

(6) Sửa đổi quy định hưởng BHXH một lần;

(7) Bổ sung quy định quản lý thu, đóng BHXH nhằm xử lý tình trạng trốn đóng BHXH;

(8) Sửa đổi căn cứ đóng BHXH bắt buộc;

(9) Sửa đổi các quy định gắn với tiền lương khu vực nhà nước phù hợp với định hướng của Nghị quyết số 27-NQ/TW;

(10) Sửa đổi, bổ sung về đa dạng hoá danh mục, cơ cấu đầu tư quỹ BHXH theo nguyên tắc an toàn, bền vững, hiệu quả;

(11) Về chi phí quản lý BHXH.

TS. Phạm Minh Huân, Nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và xã hội cho biết, chính sách BHXH ở nước ta trong thời gian qua đã có những thay đổi mang tính chất nền tảng để phù hợp với thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, đặc biệt là thực hiện công ước 102 ngày 04/6/1952 của tổ chức lao động quốc tế (ILO) về Quy phạm tối thiểu về an toàn xã hội. Đó là quá trình chuyển đổi từ chính sách BHXH quy định giành riêng cho khu vực nhà nước sang chính sách BHXH bao phủ cả khu vực thị trường lao động chính thức, từng bước mở sang cả khu vực phi chính thức tiến tới thực hiện mục tiêu BHXH toàn dân…

Tuy nhiên để trở thành trụ cột an sinh xã hội chính, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội trong giai đoạn hiện nay và sắp tới, trước áp lực già hóa dân số; tác động của cách mạng khoa học, công nghệ đến thị trường lao động cũng như những hạn chế, tồn tại phát sinh trong quá trình thực hiện Luật BHXH hiện hành, thì chính sách BHXH vẫn cần phải tiếp tục cải cách, hoàn thiện dựa trên cơ sở tổng kết đánh giá, nghiên cứu khoa học, học hỏi kinh nghiệm quốc tế. Quá trình hoàn thiện chính sách phải bảo đảm nguyên tắc kết hợp hài hòa giữa kế thừa, ổn định với đổi mới, phát triển và phải đặt trong mối tương quan với cải cách các chính sách khác có liên quan, nhất là chính sách tiền lương, thu nhập, trợ giúp xã hội.

Cùng quan điểm, PGS.TS. Lê Thị Hoài Thu, Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, BHXH là một trong những chính sách xã hội cơ bản thể hiện đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước ta hướng vào mục tiêu phát triển con người, thúc đẩy công bằng và tiến bộ, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước. Điều này đã được khẳng định tại Điều 34 của Hiến pháp năm 2013 "Công dân có quyền được đảm bảo an sinh xã hội" .

Trên cơ sở của Hiến pháp năm 2013, sự ra đời của Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của ban Chấp hành Trung ương về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội đã xác định rõ mục tiêu: "Cải cách chính sách bảo hiểm xã hội để bảo hiểm xã hội thực sự là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, từng bước mở rộng vững chắc diện bao phủ bảo hiểm xã hội, hướng tới mục tiêu bảo hiểm xã hội toàn dân. Phát triển hệ thống bảo hiểm xã hội linh hoạt, đa dạng, đa tầng, hiện đại và hội nhập quốc tế theo nguyên tắc đóng - hưởng, công bằng, bình đẳng, chia sẻ và bền vững. Nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và phát triển hệ thống thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội tinh gọn, chuyên nghiệp, hiện đại, tin cậy và minh bạch".

Ngoài ra, trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng cũng nêu rõ: "Cải cách hệ thống bảo hiểm xã hội đa tầng dựa trên nguyên tắc đóng - hưởng, chia sẻ - bền vững ". Sự ra đời của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 thay thế Luật bảo hiểm xã hội năm 2006 đã khẳng định tính đúng đắn của chính sách, pháp luật về bảo hiểm xã hội theo nguyên tắc đóng - hưởng, đáp ứng nguyện vọng của đông đảo người lao động, bảo đảm an sinh xã hội và hội nhập quốc tế.

Tuy nhiên, trước tình hình kinh tế - xã hội ngày càng phát triển và xu hướng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, PGS.TS. Lê Thị Hoài Thu nhấn mạnh pháp luật bảo hiểm xã hội hiện hành đã bộc lộ một số bất cập, hạn chế; chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn. Do vậy, cần kịp thời sửa đổi Luật BHXH hiện hành là vô cùng cần thiết. Trong đó, cần quan tâm hoàn thiện quy định về các chế độ BHXHi bắt buộc (chế độ ốm đau, chế độ thai sản, chế độ hưu trí,…); hoàn thiện quy định về các chế độ BHXH tự nguyện;…

PGS.TS. Lê Thị Hoài Thu bày tỏ kỳ vọng dự án Luật BHXH (sửa đổi) sẽ ngày càng hoàn thiện và có tính khả thi cao đáp ứng được yêu cầu của Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã đề ra “Hoàn thiện hệ thống pháp luật về Bảo hiểm xã hội tiến tới thực hiện bảo hiểm xã hội toàn dân. Phát triển hệ thống bảo hiểm xã hội linh hoạt, đa dạng, đa tầng hiện đại, hội  nhập quốc tế; kết hợp hài hòa nguyên tắc đóng góp và thụ hưởng; công bằng, bình đẳng, chia sẻ và bền vững”.

Tán thành sự cần thiết sửa đổi toàn diện Luật BHXH, TS. Bùi Sỹ Lợi - Nguyên Phó chủ nhiệm Uỷ ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội (nay là Ủy ban Xã hội của Quốc hội) cho biết, mục tiêu của NQ 28/TW là mở rộng đối tương tham gia bảo hiểm xã hội, tiến tới bảo hiểm xã hội toàn dân. Do đó, việc quy định đối tượng phải linh hoạt; trước hết phải quan tâm khuyển khích và có chính sách để 2 nhóm hộ kinh doanh: Hộ kinh doanh phải đăng ký hộ kinh doanh; và Hộ không phải đăng ký hộ kinh doanh. Trong đó, đặc thù của hộ không phải đăng ký kinh doanh là các hộ hoạt động nhỏ lẻ, không ổn định, có thu nhập thấp. Do đó, nên quy định tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc theo hộ kinh doanh tương tự như BHYT hộ gia đình bắt buộc và nên có chính sách khuyến khích hỗ trợ như đã thực hiện BHYT hộ gia đình theo lũy tiến; đồng thời hỗ trợ nhóm hộ chưa đăng ký kinh doanh để họ cũng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện theo các thành viên của hộ kinh doanh và từng bước chuyển sang hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh và tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. Đây là giải pháp rất quan trọng để đẩy nhanh độ bao phủ BHXH toàn dân.

Ngoài ra, TS. Bùi Sỹ Lợi cũng nhấn mạnh, Nghị quyết số 28-NQ/TW đề ra định hướng: Có quy định phù hợp để giảm tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội một lần theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia bảo hiểm xã hội để hưởng chế độ hưu trí, giảm quyền lợi nếu hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Vì vậy, đề nghị Dự thảo luật nên quy định: đảo phương án 2 thành phương án 1 của dự thảo luật và phương án 2 giữ như quy định tại Điều 60 Luật bảo hiểm xã hội hiện hành. Mục tiêu của chính sách bảo hiểm xã hội là để bảo đảm an sinh xã hội cho người dân dựa trên quyền con người theo quy định của hiến pháp, cần thiết phải tuyên truyền làm chuyển biến nhận thức vì một xã hội tốt đẹp, bảo hiểm xã hội bao phủ toàn dân, không để ai bị bỏ lại phía sau./.