3. Các giải pháp tổ chức thực hiện nhằm nâng cao hiệu quả trưng cầu giám định trong hoạt động thanh tra

3.1. Nâng cao vai trò, trách nhiệm của Thủ trưởng cơ quan hành chính, Thủ trưởng các cơ quan thanh tra và các chủ thể tiến hành thanh tra trong hoạt động thanh tra nói chung, trong công tác giám định trong hoạt động thanh tra nói riêng

Một là, đối với Thủ trưởng cơ quan hành chính, Thủ trưởng các cơ quan thanh tra

Theo quy định của pháp luật thanh tra thì Thủ trưởng cơ quan hành chính, Thủ trưởng các cơ quan thanh tra là người ra quyết định thanh tra và cũng chính là người quyết định trưng cầu giám định có vai trò rất quan trọng trong quá trình tổ chức chỉ đạo và quyết định đến chất lượng, hiệu quả cuộc thanh tra. Không chỉ đặt ra mục đích, yêu cầu mà còn thường xuyên chỉ đạo, quán xuyến toàn bộ diễn biến cuộc thanh tra. Với tư cách là người quyết định trưng cầu giám định, kết luận thanh tra, người ra quyết định có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm chất lượng của kết luận giám định cũng như kết luận thanh tra. Vì vậy, trong thời gian tới cần nâng cao vai trò, trách nhiệm của Thủ trưởng cơ quan hành chính, Thủ trưởng các cơ quan thanh tra là người ra quyết định thanh tra trong những việc sau đây:

- Chỉ đạo thường xuyên việc triển khai các biện pháp nghiệp vụ trong quá trình thanh tra, trong đó có biện pháp trưng cầu giám định. Người ra quyết định phải thường xuyên bám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, kịp thời chỉ đạo Đoàn thanh tra tiến hành các hoạt động để giải quyết các vấn đề của nội dung cuộc thanh tra, những nội dung về chuyên môn kỹ thuật cần thiết phải trưng cầu giám định nhưng phải bảo đảm đúng tiến độ, thời gian quy định. Trường hợp cần thiết hướng dẫn, chỉ đạo Đoàn thanh tra tập trung làm rõ hơn vấn đề chủ yếu, trọng tâm, cơ bản; những nội dung cần yêu cầu đối tượng thanh tra phải giải trình, những nội dung của kết luận giám định chưa rõ cần yêu cầu đối tượng thanh tra phải giải trình, người giám định giải thích để phục vụ cho việc kết luận từng vấn đề cũng như kết luận cuộc thanh tra, tránh tình trạng sau này khi chuẩn bị kết luận đối tượng sẽ giải trình thêm mất nhiều thời gian không cần thiết. Đồng thời, xử lý kịp thời các tình huống phát sinh mà Trưởng Đoàn thanh tra cần phải xin ý kiến, đề xuất trưng cầu giám định, cũng như áp dụng các biện pháp theo thẩm quyền xử lý đối với những hành vi cản trở, chống đối của đối tượng hoặc của cơ quan, tổ chức có liên quan.

- Bám sát, chỉ đạo thường xuyên hoạt động trưng cầu giám định (nếu có), hoạt động của Đoàn thanh tra nhằm phát hiện và kịp thời xử lý, chấn chỉnh các sai phạm, lệch lạc của thành viên trong Đoàn khi tiến hành thanh tra; xử lý, khắc phục tình trạng mở rộng nội dung phạm vi cuộc thanh tra không đúng quy định. Chỉ đạo, hướng dẫn Trưởng Đoàn thanh tra bám sát hoạt động trưng cầu giám định (nếu có), xây dựng Báo cáo kết quả thanh tra có trọng tâm, trọng điểm, giải quyết những vấn đề cốt lõi đặt ra trên cơ sở bám sát mục đích, yêu cầu, nội dung của cuộc thanh tra; trường hợp cần thiết đề xuất những vấn đề cần phải xin ý kiến của các cơ quan có liên quan hoặc thủ trưởng cơ quan nhà nước có thẩm quyên để tạo sự thống nhất ngay từ đầu đối với những vụ việc phức tạp, có ý kiến khác nhau, dư luận xã hội quan tâm.

- Yêu cầu Trưởng Đoàn thanh tra báo cáo thường xuyên về tình hình triển khai biện pháp trưng cầu giám định (nếu có), diễn biến, kết quả, các vấn đề phát sinh cần phải xử lý. Báo cáo bằng văn bản hoặc trực tiếp bằng miệng, qua điện thoại. Người ra quyết định phải thường xuyên nắm bắt diễn biễn hoạt động trưng cầu giám định (nếu có), thu thập các thông tin có thể nắm được đầy đủ tính chất, mức độ phức tạp của cuộc thanh tra, để chuẩn bị những tư liệu cần thiết cho việc cứu xây dựng kết luận thanh tra. Do đó khi nhận được kết luận giám định, báo cáo kết quả thanh tra do Trưởng Đoàn gửi về, người ra quyết định có thể nắm được toàn bộ tình hình, kết quả cuộc thanh tra. Những đề xuất, kiến nghị của Trưởng Đoàn được Người ra quyết định nhìn nhận, đánh giá một cách thấu đáo, khách quan, đầy đủ. Tránh được tình trạng phải nghiên cứu, xem xét trong thời gian dài, kết luận thanh tra kém chất lượng, không được thực hiện đầy đủ, nghiêm túc.

- Nghiên cứu, xem xét kết luận giám định, báo cáo kết quả thanh tra, xây dựng kết luận thanh tra. Khi có kết luận giám định, báo cáo kết quả thanh tra, người ra quyết định còn phải nghiên cứu một cách kỹ lưỡng, xem xét đánh giá vấn đề dưới nhiều góc độ, khía  cạnh, với góc độ rộng, sâu hơn, trong nhiều mối quan hệ, với sự tác động, chi phối của các yếu tố. Trên cơ sở xem xét tình hình thực tiễn, các quy định pháp luật, yêu cầu công tác quản lý, bối cảnh cụ thể trực tiếp mà nhìn nhận, đánh giá vấn đề một cách khách quan, toàn diện, tránh phiến diện, áp đặt ý chí chủ quan, suy diễn. Người ra quyết định cần có sự tin tưởng nhất định ý kiến của Trưởng Đoàn thanh tra thông qua báo cáo kết quả thanh tra. Song không phải vì vậy mà không đặt ra tình huống có vấn đề để phản biện một cách khoa học, từ đó đưa ra sự nhìn nhận đánh giá một cách khách quan, toàn diện. Trong thực tế có nhiều lý do mà báo cáo của Trưởng Đoàn không phản ánh đầy đủ kết quả thanh tra hoặc không đánh giá được tính chất, mức độ vi phạm của đối tượng. Từ đó đưa ra nhận định, kết luận thiếu cơ sở, không có sức thuyết phục, bị đối tượng phản ứng, giải trình, khiếu nại kéo dài, kết luận được thực hiện trong thực tế.

Hai là, đối với các chủ thể trực tiếp tiến hành thanh tra

Trưởng Đoàn thanh tra, các thành viên khác của Đoàn thanh tra trong quá trình thực hiện nhiệm vụ của mình phải đề cao ý thức trách nhiệm, tổ chức thực hiện các nhiệm vụ nói chung, nhiệm vụ đánh giá, đề xuất sử dụng kết luận giám định nói riêng một cách khách quan, công tâm và tuân thủ các quy định của pháp luật.

Đối với Trưởng Đoàn thanh tra, để làm tốt vai trò của Trưởng Đoàn thanh tra phải nhận thức đúng vị trí, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của mình, các nguyên tắc công tác, phương pháp công tác của Trưởng Đoàn trong quá trình tổ chức, chỉ đạo hoạt động của Đoàn thanh tra; thực hiện kiến nghị với người ra quyết định thanh tra áp dụng biện pháp thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của người ra quyết định thanh tra, chẳng hạn như: Kiến nghị với người ra quyết định thanh tra áp dụng biện pháp trưng cầu giám định. Ngoài ra,Trưởng Đoàn thanh tra phải làm tốt công tác chính trị tư tưởng trong quá trình thanh tra, không chỉ đối với Đoàn thanh tra mà còn cả đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân là đối tượng thanh tra, các cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có liên quan nhằm tạo ra nhận thức thống nhất về mục đích, yêu cầu của việc giám định và đánh giá, sử dụng kết luận giám định trong việc kết luận thanh tra. Trưởng Đoàn thanh tra phải là hạt nhân đoàn kết, quy tụ cán bộ, thành viên trong Đoàn thanh tra thực hiện các nhiệm vụ được giao; thường xuyên kiểm tra, đôn đốc các thành viên Đoàn thanh tra thực hiện các nhiệm vụ được giao, trong đó có việc trưng cầu giám định trong hoạt động thanh tra.

Đối với các thành viên khác của Đoàn thanh tra, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thanh tra, phải tuân thủ quy chế hoạt động của Đoàn thanh tra, 5 điều kỷ luật đối với cán bộ thanh tra, chấp hành sự phân công thực hiện nhiệm vụ của Trưởng Đoàn thanh tra, bám sát hoạt động giám định trong quá trình thanh tra (nếu có); khách quan, công tâm trong quá trình xem xét, đánh giá kết luận giám định và việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ của đối tượng thanh tra; thực hiện kiến nghị Trưởng đoàn thanh tra áp dụng biện pháp thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của Trưởng đoàn thanh tra để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Khi lấy mẫu giám định cần lưu ý đảm bảo thủ tục chặt chẽ, phương tiện bảo quản mẫu cần đảm bảo theo yêu cầu của nhà sản xuất, tránh làm hư hỏng vật giám định thì việc giám định sẽ không được công nhận. Trường hợp sau khi có kết quả giám định mà xác định được hành vi vi phạm thì đối tượng thanh tra phải chi trả kinh phí giám định.

3.2. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thanh tra, người giám định trong công tác giám định trong hoạt động thanh tra

Một là, về đội ngũ cán bộ tiến hành thanh tra

Trong những năm qua, đội ngũ cán bộ thanh tra đã không ngừng từng bước phát triển cả về số lượng và chất lượng, góp phần quan trọng trong việc thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị của Ngành. Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn những hạn chế, bất cập, đó là do đặc điểm tổ chức của Ngành, nên chúng ta chưa có đội ngũ công chức thanh tra ổn định và chuyên nghiệp. Trình độ và năng lực của nhiều công chức thanh tra chưa ngang tầm với yêu cầu nhiệm vụ, còn bất cập về nhiều mặt như tri thức và năng lực thực thi nhiệm vụ cũng như khả năng vận dụng khoa học công nghệ hiện đại trong công tác còn rất hạn chế. Số công chức đào tạo mới có đủ trình độ chuyên môn nhưng lại thiếu kinh nghiệm và ứng xử trong lĩnh vực thanh tra. Chất lượng đội ngũ công chức thanh tra chưa đồng đều, trình độ năng lực thực tế chưa tương xứng với văn bằng. Bên cạnh đó, tinh thần trách nhiệm, ý thức tổ chức kỷ luật của một số công chức còn yếu, phong cách làm việc chậm đổi mới; tinh thần phục vụ nhân dân chưa cao, số lượng, cơ cấu đội ngũ công chức chưa đáp ứng được yêu cầu trước mắt và lâu dài; còn tồn tại tình trạng hẫng hụt giữa các thế hệ công chức trong cơ quan thanh tra; ở một số nơi thiếu đội ngũ cán bộ nòng cốt kế cận có kinh nghiệm và trình độ chuyên môn cao, đặc biệt là thanh tra cấp huyện. Trong khi đó, công tác giám định trong hoạt động thanh tra là hoạt động đặc thù, cần có kỹ năng, kiến thức, kỹ thuật, nghiệp vụ để chuẩn bị, tiến hành và đánh giá, sử dụng kết luận giám định của Đoàn thanh tra khi thực hiện trưng cầu giám định.

Chính vì thực tiễn trên mà yêu cầu nâng cao chất lượng, trình độ của đội ngũ công chức tiến hành thanh tra cả về năng lực chuyên môn, cả về nghiệp vụ thanh tra trong giai đoạn hiện nay là cần thiết, đòi hỏi phải có những giải pháp hữu hiệu nhằm xây dựng đội ngũ công chức ngành Thanh tra vững mạnh, chuyên nghiệp.

Thứ nhất, cần nâng cao năng lực trình độ của đội ngũ công chức làm công tác này. Đặc biệt phẩm chất đạo đức của công chức thanh tra phải được đặt lên hàng đầu. Mỗi công chức làm công tác thanh tra phải thật sự gương mẫu, chấp hành nghiêm túc pháp luật. Cùng với đó, cần có cơ chế đánh giá năng lực của công chức trong ngành Thanh tra để xác định nhu cầu đào tạo bồi dưỡng nhằm thực hiện công tác đào tạo, bồi dưỡng có hiệu quả, tạo được đội ngũ công chức trong tương lai đáp ứng được yêu cầu mà thực tế của ngành đặt ra, từ đó xác định nội dung, chương trình phương pháp đào tạo, bồi dưỡng phù hợp.

Thứ hai, đổi mới chương trình và phương pháp đào tạo bồi dưỡng công chức trong ngành Thanh tra. Hiện nay, Trường Cán bộ Thanh tra trực thuộc Thanh tra Chính phủ là đơn vị có chức năng đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ đối với công chức ngành Thanh tra. Tuy nhiên, cần đưa vào chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ thanh tra viên đối với những công chức mới vào ngành về những lĩnh vực như: xây dựng cơ bản, tài chính, quản lý đất đai, tín dụng, chứng khoán... là những lĩnh vực mà thanh tra thường xuyên tiếp cận. Cần trang bị những kiến thức cơ bản về kỹ năng, những kinh nghiệm thanh tra, những ứng xử cần thiết trong quá trình thanh tra... đặc biệt là việc trưng cầu giám định trong hoạt động thanh tra. Đồng thời, tiếp tục đổi mới chương trình đào tạo, bồi dưỡng  theo hướng xây dựng các tình huống cụ thể diễn ra trong thực tế để học viên tự giải quyết nhằm nâng cao kỹ năng giải quyết công việc của công chức, tránh tình trạng học lý thuyết suông, không gắn với thực tế, không được thực hành nên cảm thấy nhàm chán. Nội dung chương trình giảng dạy cần cập nhật kiến thức, thông tin trong và ngoài nước, giúp học viên có được cái nhìn thực tế mới mẻ và có thể áp dụng vào việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao. Đối với nghiệp vụ giám định trong hoạt động thanh tra, cần nâng cao kỹ năng xác định nội dung cần trưng cầu giám định, về sự cần thiết phải trưng cầu giám định cần xem xét toàn diện tránh tình trạng cứng nhắc, thiếu linh hoạt hoặc cứ kết luận mà không tiến hành trưng cầu giám định. Tham mưu cho người ra quyết định trưng cầu giám định trình tự, thủ tục và cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện giám định; kinh nghiệm cung cấp mẫu vật cho người giám định; kỹ năng lập văn bản chặt chẽ đối với người giám định; kỹ năng đánh giá, sử dụng kết luận giám định...

Thứ ba, cần gắn đào tạo, bồi dưỡng với sử dụng công chức. Khi sử dụng đúng người, đúng chuyên môn không những nâng cao được hiệu quả công việc, cá nhân phát huy được năng lực của mình mà còn tạo ra tâm lý tích cực cho quá trình phấn đấu của công chức. Đó chính là sự trọng dụng kiến thức, kỹ năng có được của công chức. Ngược lại sử dụng công chức không đúng quy hoạch đào tạo, sẽ là sự lãng phí lớn về chi phí đào tạo bồi dưỡng, về nguồn nhân lực. Trong thực tế, nhu cầu nhân lực của ngành Thanh tra nhiều nhưng khó tuyển dụng, nhất là ở cấp huyện, do đó việc sử dụng công chức trái ngành nghề vẫn còn xảy ra, chưa phát huy hết năng lực chuyên môn của công chức và công chức ít nhiều còn gặp khó khăn khi thực thi nhiệm vụ. Vì vậy, cần tạo điều kiện cho công chức thanh tra được học hỏi, trao đổi kinh nghiệm thực tế trong Ngành, đó là điều kiện để họ dễ dàng tiếp cận thực tiễn và bổ sung những hụt hẫng trong kinh nghiệm công tác và kiến thức chuyên môn của mình. Trên cơ sở đó, khi tiến hành thanh tra, họ sẽ thực hiện các quyền của mình một cách hiệu quả, phù hợp với yêu cầu của thực tế.

Hai là, về đội ngũ người giám định trong hoạt động thanh tra

Việc giám định đòi hỏi người giám định phải là người có kiến thức, kinh nghiệm cần thiết về lĩnh vực cần giám định được người ra quyết định thanh tra trưng cầu hoặc theo yêu cầu của người yêu cầu giám định theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, đội ngũ giám định viên ngoài tố tụng chưa thực sự được quan tâm, xây dựng, phát triển một cách bài bản, tổng thể, còn thiếu về số lượng và hạn chế về chất lượng. Hầu hết các tổ chức giám định đều thiếu giám định viên chuyên trách so với yêu cầu nhiệm vụ, tình trạng chảy máu nguồn nhân lực trong các tổ chức giám định đang diễn ra ngày càng mạnh, trong khi đó chưa có giải pháp khắc phục. Nhiều giám định viên hiện có chưa được đào tạo một cách bài bản về nghiệp vụ giám định và kiến thức pháp lý cần thiết.  

Chính vì vậy, Thủ trưởng các cơ quan hành chính nhà nước cần nâng cao tinh thần trách nhiệm và quan tâm hơn đến đội ngũ người giám định ngoài tố tụng và quản lý hoạt động của giám định viên thuộc lĩnh vực ngành quản lý; chủ động trong việc giới thiệu, cử cá nhân, tổ chức có đủ điều kiện thực hiện giám định theo vụ việc trên cơ sở yêu cầu của cơ quan thanh tra. Tăng cường chỉ đạo giám định viên của ngành mình thực hiện đúng quy định về thời hạn giám định khi các cơ quan thanh tra  trưng cầu để bảo đảm tính đồng bộ, tương thích về thời gian trưng cầu giám định với quy định của pháp luật về thanh tra; có giải pháp, biện pháp để khắc phục tình trạng chậm trễ trong tiếp nhận, thực hiện giám định trong thời gian qua theo đề nghị của cơ quan trưng cầu giám định, gây ảnh hưởng đến tiến độ các cuộc thanh tra trên lĩnh vực đất đai, tài chính, tài sản, xây dựng, truyền thông, chứng khoán, công nghệ thông tin... Lựa chọn và cử giám định viên ngành mình tham gia các lớp đào tạo, bồi dưỡng do Bộ, ngành chủ quản tổ chức; chủ động xây dựng chương trình, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ giám định ngoài tố tụng; kiến thức pháp luật cho các giám định viên thuộc lĩnh vực quản lý.

Thực hiện lựa chọn, đề nghị bổ nhiệm giám định viên; công bố danh sách người giám định theo vụ việc, tổ chức giám định theo vụ việc; lựa chọn những người (cá nhân) đáp ứng được các tiêu chuẩn và các tổ chức (đơn vị) đáp ứng được điều kiện quy định, lập danh sách, kèm theo hồ sơ gửi về các cấp có thẩm quyền công bố theo quy định. Thực hiện rà soát, kiện toàn thường xuyên người giám định theo vụ việc thuộc lĩnh vực ngành mình quản lý; tổ chức bồi dưỡng nghiệp vụ cho giám định viên thuộc lĩnh vực ngành quản lý; lựa chọn và cử giám định viên tham gia các lớp tập huấn bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ do Thanh tra Chính phủ tổ chức, đồng thời chủ động tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho giám định viên, người giám định theo vụ việc thuộc thẩm quyền quản lý của đơn vị mình và chịu trách nhiệm về chất lượng hoạt động của giám định viên do ngành quản lý; tuyên truyền, phổ biến các văn bản pháp luật có liên quan đến hoạt động giám định ngoài tố tụng thuộc lĩnh vực ngành quản lý.

Phối hợp chặt chẽ với cơ quan thanh tra trong trưng cầu giám định viên; giới thiệu cá nhân, tổ chức có đủ điều kiện thực hiện giám định theo vụ việc trên cơ sở yêu cầu của cơ quan thanh tra. Nếu kéo dài thời gian thực hiện giám định mà không có lý do chính đáng sẽ bị xử lý theo quy định pháp luật. Đồng thời, Thủ trưởng các cơ quan hành chính nhà nước phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thanh tra trong hoạt động giám định thuộc lĩnh vực ngành mình quản lý để nâng cao ý thức trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị hữu quan trong hoạt động giám định ngoài tố tụng.

3.3. Tăng cường việc phối hợp giữa các cơ quan thanh tra với các cơ quan có thẩm quyền trong công tác giám định trong hoạt động thanh tra

Sự thiếu rõ ràng trong việc phối hợp giữa cơ quan thanh tra với cơ quan có thẩm quyền trong công tác giám định trong hoạt động thanh tra chính là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn tới những chậm chễ, hạn chế trong công tác giám định trong hoạt động thanh tra thời gian vừa qua. Để công tác giám định trong hoạt động thanh tra được diễn ra thuận lợi, có hiệu quả thì việc tăng cường mối quan hệ giữa cơ quan thanh tra với cơ quan có thẩm quyền là một trong những giải pháp quan trọng, hiệu quả.

Tăng cường việc phối hợp giữa các cơ quan thanh tra với các Bộ, ngành và địa phương trong công tác tổ chức tuyên truyền, phổ biến kiến thức pháp luật về giám định ngoài tố tụng trong lĩnh vực xây dựng, ngân hàng, tài chính… cho đội ngũ giám định viên và người trưng cầu giám định. Các cơ quan thanh tra cần chủ động phối hộp với các Bộ, ngành và địa phương trong công tác giám định liên quan đến lĩnh vực thuộc phạm vi, địa bàn quản lý. Phối hợp trong việc rà soát, kiện toàn tổ chức, cá nhân có chức năng giám định ngoài tố tụng nhằm đảm bảo số lượng, chất lượng, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ công tác giám định trong từng lĩnh vực như bổ nhiệm, cấp thẻ giám định viên; công nhận tổ chức, cá nhân giám định viên ngoài tố tụng ở Bộ, ngành, địa phương và đăng tải danh sách trên Cổng thông tin điện tử của Bộ, ngành, Ủy ban nhân dân các cấp phục vụ việc trưng cầu giám định của các cơ quan có nhu cầu, trong đó có cơ quan thanh tra. Phối hợp trong việc bảo đảm kinh phí, trang thiết bị, phương tiện giám định và điều kiện vật chất cần thiết khác cho cá nhân, tổ chức giám định ngoài tố tụng thuộc thẩm quyền quản lý. Phối hợp trong công tác thanh, kiểm tra việc chấp hành pháp luật đối với công tác giám định; kịp thời phát hiện, chấn chỉnh, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, xử lý nghiêm các hành vi tiêu cực, né tránh, từ chối giám định, cố tình ban hành kết luận giám định không đúng. Phối hợp trong việc quy định chế độ, chính sách để thu hút cá nhân, tổ chức có năng lực tham gia hoạt động giám định tư pháp. Phối hợp trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện giám định, kết luận giám định đối với các vụ việc được trưng cầu, yêu cầu giám định, đặc biệt là đối với các cuộc thanh tra có phạm vi rộng, phức tạp, liên quan đến giám định của nhiều lĩnh vực đảm bảo kịp thời, chính xác, khách quan;

Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan thanh tra với các cơ quan quản lý giám định ngoài tố tụng trong việc xác định nhu cầu giám định trong hoạt động thanh tra và đánh giá chất lượng hoạt động giám định ngoài tố tụng. Trách nhiệm của các cơ quan thanh tra trong việc thông tin, phối hợp với các cơ quan quản lý cấp tỉnh và cấp trung ương để đánh giá nhu cầu, bảo đảm hiệu quả quản lý công tác giám định trong hoạt động thanh tra cũng như tăng cường chất lượng người giám định trong hoạt động thanh tra, nâng cao hiệu quả hoạt động giám định trong hoạt động thanh tra.

Các cơ quan thanh tra cần phối hợp tốt với cơ quan, tổ chức thực hiện giám định, nghiên cứu các quy định mới của pháp luật về giám định trong từng lĩnh vực để đảm bảo trưng cầu đúng đối tượng, nội dung giám định và trưng cầu các tổ chức, cá nhân giám định đáp ứng điều kiện, tiêu chuẩn theo quy định, phù hợp với đối tượng, nội dung giám định. Phối hợp trong việc cung cấp kịp thời, đầy đủ hồ sơ, tài liệu, đối tượng giám định theo yêu cầu của cá nhân, tổ chức thực hiện giám định; kịp thời thực hiện hoặc đề nghị cơ quan có thẩm quyền áp dụng các biện pháp theo quy định của pháp luật để bảo vệ người giám định hoặc người thân thích của người giám định để người giám định yên tâm thực hiện giám định; tạm ứng, thanh toán kịp thời chi phí, tiền bồi dưỡng giám định cho các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động giám định ngoài tố tụng. Bởi vì trên thực tế vẫn còn tình trạng tổ chức, cá nhân giám định từ chối, né tránh khi được trưng cầu giám định; một số cơ quan tiến hành thanh tra trưng cầu chưa đúng đối tượng, nội dung giám định, trưng cầu tổ chức, cá nhân không có chức năng, năng lực giám định, chưa bàn giao đầy đủ hồ sơ, tài liệu, đối tượng giám định; một số địa phương chưa chủ động trong việc rà soát, bổ nhiệm, công nhận, đăng tải danh sách tổ chức, cá nhân giám định phục vụ việc trưng cầu của cơ quan tiến hành thanh tra; một số vụ việc giám định có kết luận giám định chưa chính xác, phải giám định lại… Vì vậy, cần tăng cường việc phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức, đơn vị trong công tác giám định trong hoạt động thanh tra.

3.4. Chú trọng tổng kết thực tiễn công tác giám định trong hoạt động thanh tra

Qua tổng kết thực tiễn, các cơ quan có thẩm quyền sẽ kịp thời tìm ra những bất cập, hạn chế trong tổ chức thực hiện pháp luật về giám định trong hoạt động thanh tra, để từ đó có những biện pháp cụ thể về hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật về giám định trong hoạt động thanh tra phù hợp.

Công tác tổng kết rút kinh nghiệm hoạt động giám định trong quá trình thanh tra của các cơ quan thanh tra, đặc biệt là Thanh tra Chính phủ là một trong nhiều biện pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động này. Thông qua hoạt động tổng kết, rút kinh nghiệm, các cơ quan thanh tra nhà nước có thể đánh giá một cách tổng quát về thực trạng hoạt động giám định trong quá trình thanh tra; thấy được những mặt mạnh, mặt yếu của hoạt động giám định trong quá trình thanh tra; tìm ra các nguyên nhân của những hạn chế; từ đó có biện pháp chấn chỉnh, khắc phục kịp thời. Ngoài ra, tổng kết rút kinh nghiệm sẽ có được những bài học quý báu trong hoạt động giám định trong quá trình thanh tra; thấy được những nhân tố tích cực ở một ngành, lĩnh vực hoặc địa phương để từ đó phổ biến, nhân rộng ra các cấp, các ngành, góp phần đưa hoạt động giám định trong quá trình thanh tra đạt hiệu lực, hiệu quả. Các cơ quan thanh tra cần coi đây là nhiệm vụ quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám định trong quá trình thanh tra. Trong thời gian tới, cần xác định rõ việc tổng kết, đánh giá, rút kinh nghiệm về hoạt động này là nội dung cần phải được thực hiện đồng thời với việc tổng kết công tác thanh tra hàng năm.

Công tác tổng kết, đánh giá hoạt động giám định trong quá trình thanh tra phải được thực hiện thường xuyên, liên tục. Định kỳ sáu tháng, 1 năm phải có những sơ kết, tổng kết và nhận định về những ưu điểm, nhược điểm trong việc thực hiện hoạt động giám định trong quá trình thanh tra và phổ biến sâu rộng trong các cơ quan Thanh tra. Bên cạnh đó, việc tổng kết và đánh giá thực tiễn hoạt động giám định trong quá trình thanh tra cũng cần được coi là một nội dung trong báo cáo công tác thanh tra lên cơ quan cấp trên và phải rút ra được những bài học làm kinh nghiệm cho những giai đoạn tiếp theo đối với hoạt động này. Ngoài ra, cần có những tổng kết đánh giá dưới góc độ khoa học, tiếp tục thực hiện các đề tài khoa học nghiên cứu về hoạt động giám định trong quá trình thanh tra để rút ra những vấn đề có tính lý luận, đánh giá đúng đắn thực trạng và đưa ra giải pháp, kiến nghị có giá trị phục vụ cho việc sửa đổi, bổ sung về thể chế và nâng cao hiệu quả hoạt động giám định trong quá trình thanh tra. Khẩn trương nghiên cứu hoàn thiện quy trình về nghiệp vụ giám định trong quá trình thanh tra làm cơ sở pháp lý cho việc tổ chức thực hiện, nâng cao hiệu quả giám định trong quá trình thanh tra.

3.5. Bảo đảm cơ sở vật chất cho các tổ chức giám định ngoài tố tụng và chính sách, chế độ ưu đãi đối với cá nhân, tổ chức thực hiện giám định ngoài tố tụng

Nhằm khắc phục tình trạng thiếu thốn, không bảo đảm về cơ sở vật chất cho các tổ chức giám định ngoài tố tụng, nhất là các tổ chức giám định liên quan đến công nghệ thông tin, chứng khoán, tài nguyên môi trường... như hiện nay, thì Thủ trưởng các cơ quan hành chính nhà nước quy định cụ thể việc bảo đảm cơ sở vật chất, kinh phí, trang thiết bị, phương tiện và các điều kiện cần thiết khác cho các tổ chức giám định ngoài tố tụng, trong đó cần quy định danh mục cơ sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện giám định tối thiểu. Trên cơ sở đó, các Bộ, ngành chủ quản và Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh phải có trách nhiệm trang bị và bảo đảm cho các tổ chức này.

Ngoài các chế độ, chính sách mà pháp luật quy định, đối với đội ngũ giám định viên chuyên trách hưởng lương từ ngân sách nhà nước thì có chế độ ngạch bậc lương riêng, chế độ phụ cấp ưu đãi nghề, chế độ phụ cấp thâm niên và chế độ khác (nếu có); đối với tổ chức giám định ngoài công lập được hưởng chế độ ưu đãi về tín dụng, đất đai, thuế và các chính sách khác theo quy định của Chính phủ…

3.6. Bố trí nguồn kinh phí đảm bảo cho hoạt động giám định trong quá trình thanh tra

Luật Thanh tra quy định người ra quyết định thanh tra có quyền trưng cầu giám định về vấn đề liên quan đến nội dung thanh tra; kinh phí trưng cầu giám định do cơ quan tiến hành thanh tra chi trả, trường hợp đối tượng thanh tra có sai phạm thì kinh phí giám định sẽ do đối tượng thanh tra chi trả, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Tuy nhiên, để thực hiện quyền này thì khó khăn gặp phải là vấn đề kinh phí bỏ ra ban đầu lấy từ đâu để giám định? Trên thực tế chi phí cho giám định thường rất lớn. Ví dụ, việc trưng cầu giám định chất lượng, công trình xây dựng sẽ đòi hỏi nhiều kinh phí và công sức, bao gồm: Giám định chất lượng, công trình xây dựng cần có không gian, thời gian và các chuyên đủ kiến thức và kinh nghiệm chuyên môn có liên quan. Người lãnh đạo bộ phận khảo sát phải là người thông hiểu các luật, các quy chuẩn về xây dựng, có trình độ chuyên môn cao để có thể đề ra nội dung khảo sát thích hợp. Đồng thời, có khả năng phân tích tìm ra nguyên nhân của việc vi phạm. Trong bộ phận khảo sát cần có mặt của các chuyên gia sử dụng các thiết bị thí nghiệm tại hiện trường cũng như việc thực hiện lấy mẫu và thí nghiệm trong phòng thí nghiệm. Ngoài chi phí chuyên gia thì chi phí khấu hao máy móc, phương tiện, thiết bị; chi phí vật tư tiêu hao; chi phí sử dụng dịch vụ thực nghiệm, xét nghiệm… đòi hỏi kinh phí rất lớn. Việc chi trả cho giám định theo quy định, trước hết phải lấy kinh phí từ cơ quan yêu cầu để chi trả. Đây là vấn đề khó cho cơ quan thanh tra hiện nay. Hơn nữa nếu trên cơ sở kết quả giám định mà sau này kết luận thanh tra xác định đối tượng thanh tra không làm sai thì cơ quan thanh tra sẽ phải chi trả toàn bộ các chi phí giám định đó, sau đó mới xem xét trách nhiệm của người yêu cầu giám định để quy trách nhiệm bồi thường vật chất của người đó cho cơ quan. Chính vì sự phức tạp và vướng mắc này mà đôi khi Đoàn thanh tra thường e dè, cân nhắc thận trọng khi kiến nghị người có thẩm quyền thực hiện trưng cầu giám định. Chình vì vậy, cần thiết phải có giải pháp để giải quyết vấn đề này, tạo điều kiện để Đoàn thanh tra hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Thanh tra Chính phủ phối hợp Bộ Tài chính nghiên cứu bố trí nguồn kinh phí cho hoạt động giám định trong quá trình thanh tra hàng năm. Thanh tra Chính phủ cần chủ động xây dựng kế hoạch, dự kiến nguồn kinh phí cụ thể chi tiết nhất có thể cho việc giám định trong quá trình thanh tra; chi phí bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ giám định cho người tiến hành thanh tra; kinh phí xây dựng quy chế phối hợp giữa các cơ quan thanh tra với các cơ quan, tổ chức, đơn vị liên quan đến hoạt động giám định trong quá trình thanh tra...

Trước mắt, theo chúng tôi Thanh tra Chính phủ chủ động phối hợp với Bộ Tài chính nghiên cứu có cơ chế sử dụng nguồn kinh phí đã thu hồi được sau thanh tra. Nguồn kinh phí dự kiến chi cho hoạt động giám định trong quá trình thanh tra nằm ngoài nguồn kinh phí theo quy định tại Thông tư số 327/2016/TT-BTC ngày 26/12/2016 của Bộ Tài chính quy định lập dự toán, quản lý, sử dụng và quyết toán kinh phí được trích từ các khoản thu hồi phát hiện qua công tác thanh tra đã được nộp vào ngân sách nhà nước.

Về lâu dài, kinh phí cho hoạt động giám định trong quá trình thanh tra cần có mục chi ngân sách riêng bảo đảm cho việc trưng cầu giám định trong hoạt động thanh tra và quy định cơ chế tài chính sử dụng chi phí giám định giám định trong hoạt động thanh tra. Một cách tiếp cận khác là kinh phí cho hoạt động giám định trong quá trình thanh tra cần đưa vào và trở thành 1 mục trong quá trình xây dựng và hoàn thiện Quỹ bồi thường nhà nước có thể bao gồm trong đó cả những chi phí rủi ro này.

Mặt khác, nguồn kinh phí cho hoạt động giám định trong quá trình thanh tra được bảo đảm thì cũng góp phần tạo sức hấp dẫn cho cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện việc giám định trong quá trình thanh tra, đặc biệt là tổ chức, cá nhân giám định ngoài khu vực nhà nước tham gia giám định. Bởi vì, lợi ích của các tổ chức, cá nhân thực hiện giám định được bảo đảm là nguyên nhân quan trọng của việc các cơ quan, tổ chức, cá nhân chuyên môn có năng lực và kinh nghiệm, chuyên gia giỏi tham gia thực hiện giám định trong hoạt động thanh tra.

3.7. Tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, trong đó có hoạt động giám định trong quá trình thanh tra, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm

Để nâng cao chất lượng các cuộc thanh tra mà trước hết là nâng cao chất lượng hoạt động giám định trong quá trình thanh tra, kết luận thanh tra thì việc tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong hoạt động thanh tra, trong quá trình thanh tra là vấn đề thiết thực đang đặt ra. Trong Luật thanh tra cũng đã quy định người ra quyết định phải thường xuyên chỉ đạo, kiểm tra Đoàn thanh tra nói chung và hoạt động giám định trong quá trình thanh tra nói riêng. Vì vậy việc kiểm tra, đôn đốc, giám sát hoạt động của Trưởng Đoàn thanh tra, thành viên Đoàn thanh tra trong việc thực hiện nhiệm vụ được giao mà một trong những nhiệm vụ đó là hoạt động giám định trong quá trình thanh tra là việc làm hết sức cần thiết. Thường xuyên nắm bắt diễn biến, kết quả hoạt động giám định trong quá trình thanh tra, xử lý các tình huống phát sinh; kịp thời phát hiện hành vi tham nhũng, tiêu cực, lợi dụng quyền thanh tra để gây khó khăn, phiền hà cho đối tượng được thanh tra qua hoạt động giám định. Để tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong hoạt động giám định trong quá trình thanh tra, cần có quy định sao cho vừa phát huy tính tích cực, chủ động của Trưởng Đoàn thanh tra và các thành viên của Đoàn thanh tra trong việc kiến nghị người ra quyết định trưng cầu giám định, đồng thời hạn chế các hành vi tham nhũng, tiêu cực phát sinh./.