Ảnh: minh hoạ từ daibieunhandan.vn

Hẳn những người có trách nhiệm đã nhận thấy và đang có những nỗ lực khắc phục các khuyết tật của cơ chế kiểm soát tài sản, thu nhập của quan chức đang vận hành, những khuyết tật đã và đang ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả của quyết sách chống tham nhũng.

Kê khai tài sản, thu nhập của quan chức, trong chừng mực nào đó, là cách để người khai giải trình với xã hội về những mối quan hệ mà nhờ đó của cải của mình được tạo ra. Công chúng, theo giả thiết, không bận tâm về chuyện quan chức giàu hay nghèo đến cỡ nào; điều quan trọng là quan chức phải cho thấy những gì có giá trị tiền tệ mà mình có được đều đến một cách chính đáng.

Bởi quyền lực công, được người dân trao cho người làm quan để thực thi công vụ, lại là thứ có thể dễ dàng đem bán cho riêng người này, người kia, thay vì được dùng để phục vụ cho lợi ích chung. Quan chức có nghĩa vụ chứng minh cho toàn xã hội thấy rằng mình không bao giờ đi làm chuyện mua bán trục lợi bị coi là phi pháp và phi đạo đức ấy.

Bản kê khai chỉ là một kênh cung cấp thông tin từ phía người khai. Để làm rõ tình trạng tài sản, thu nhập của người khai, cần có một cơ chế đánh giá khách quan đối với nội dung bản kê khai cho phép trả lời hai câu hỏi: 1. Bản kê khai liệu đã đầy đủ, nghĩa là có hay không những tài sản còn được che giấu? 2. Các khai báo về nguồn gốc tài sản liệu đã đúng sự thật?

Nếu không khai báo trung thực, thì người khai sẽ đương đầu với nguy cơ bị coi là tham nhũng và bị buộc tội một cách đương nhiên. Trái lại, với một bản kê khai đầy đủ, rõ ràng và đúng sự thật, người khai có được một lá chắn pháp lý bảo vệ mình chống các mưu toan bôi nhọ, vu khống.

Kinh nghiệm của các nước tiên tiến cho thấy để có được câu trả lời thoả đáng cho hai câu hỏi ấy, trước hết cần phải tạo điều kiện để công chúng dễ dàng tiếp cận, tham khảo các bản kê khai. Công chúng ở đây được hiểu trên thực tế là những người quan tâm đặc biệt đến tình hình tài sản, thu nhập của một quan chức nào đó. Thông thường, những người này đã nắm được ít nhiều thông tin liên quan khai thác được từ nhiều nguồn đa dạng; bản kê khai sẽ cho họ có được thông tin bổ sung cần thiết cho việc hỗ trợ nhà chức trách có thẩm quyền dựng lại sự thật về toàn bộ quá trình tích tụ tài sản của người khai.

Thực ra vẫn còn nhiều việc phải làm để hoàn thiện hệ thống pháp luật về phòng chống tham nhũng trong bộ máy công quyền. Liên quan đến việc kê khai tài sản, thu nhập của quan chức, ngoài việc cho công khai đối với bản kê khai, còn phải có những quy định cho phép sử dụng bản kê khai như một phương tiện chứng minh chủ lực, một vật quy chiếu về phương diện thẩm định chứng cứ trong trường hợp có tranh cãi xoay quanh tình hình tài sản của đương sự.

Chẳng hạn, luật pháp có thể thừa nhận rằng các tài sản thuộc về người khai mà không được ghi nhận trong bản kê khai được suy đoán là tài sản bất minh; cũng tương tự như thế đối với trường hợp những tài sản có trong bản kê khai, nhưng nguồn gốc tài sản được ghi nhận trong bản kê khai lại không đúng sự thật. Trong khi đó, một tài sản được kê khai và có nguồn gốc rõ ràng sẽ được suy đoán là tài sản hợp pháp; ai nói điều ngược lại thì phải chứng minh.

Nói cách khác, nếu không khai báo trung thực, thì người khai sẽ đương đầu với nguy cơ bị coi là tham nhũng và bị buộc tội một cách đương nhiên. Trái lại, với một bản kê khai đầy đủ, rõ ràng và đúng sự thật, người khai có được một lá chắn pháp lý bảo vệ mình chống các mưu toan bôi nhọ, vu khống. Bản kê khai tài sản, thu nhập trong khung cảnh pháp lý đó sẽ thực sự là một công cụ phòng chống tham nhũng hữu hiệu.

Theo PGS.TS Nguyễn Ngọc Điện / SGTT.VN