Luật PCTN năm 2018 định nghĩa: Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó nhằm đạt được lợi ích vật chất hoặc lợi ích phi vật chất không chính đáng. Như vậy, hành vi tham nhũng luôn gắn liền với cán bộ là những người có chức vụ, quyền hạn bị suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá”, vụ lợi cho bản thân nhưng lại gây tổn hại đến sự phát triển kinh tế, xã hội, phá vỡ nguyên tắc công bằng, minh bạch trong xã hội, thậm chí gây hậu quả nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng. Chính vì vậy, cốt lõi của cuộc chiến chống tham nhũng, tiêu cực là phải kiểm soát được quyền lực, đảm bảo quyền lực được thực thi đúng quy định. Muốn thực hiện hiệu quả được việc này, đầu tiên là phải xây dựng, hoàn thiện thể chế, tạo hành lang pháp lý để cán bộ, đảng viên, người có chức vụ, quyền hạn không thể tham nhũng, nếu tham nhũng sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định của Đảng và Nhà nước.

Bước tiến mới về kiểm soát quyền lực, PCTNTC của Bộ Chính trị

Trong thời gian gần đây, công tác PCTNTC của Đảng ngày càng đi vào chiều sâu, thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ, tạo bước chuyển biến rõ rệt để giữ vững sự ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, củng cố lòng tin của Nhân dân đối với Đảng. Công tác PCTNTC đã được thực hiện một cách bài bản, đồng bộ, quyết liệt, hiệu quả theo đúng quan điểm “không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là ai và không chịu sức ép của bất kỳ cá nhân nào”.

Năm 2024, cấp ủy các cấp và chi bộ đã thi hành kỷ luật 410 tổ chức đảng và 17.562 đảng viên, trong đó có 3.246 cấp ủy viên (chiếm 18,48%); trong đó, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã thi hành kỷ luật 26 tổ chức đảng và 71 đảng viên.

Ủy ban kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật 299 tổ chức đảng và 6.535 đảng viên, trong đó có 2.104 cấp uỷ viên (chiếm 32,2%), trong đó Ủy ban kiểm tra Trung ương thi hành kỷ luật 172 tổ chức đảng và 246 đảng viên.

Phòng, chống tham nhũng, tiêu cực góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh. (Ảnh: ITN)

Thực tiễn đó cho thấy có một bộ phận cán bộ, đảng viên, đặc biệt là cán bộ giữ các chức vụ lãnh đạo, quản lý, thậm chí giữ chức vụ quan trọng trong hệ thống chính trị đã không nghiêm túc, gương mẫu trong tự rèn luyện, tu dưỡng phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, chạy theo những cám dỗ vật chất, địa vị mà quên đi lời thề với Đảng, với Nhân dân, trở thành những “con sâu” gây hại nghiêm trọng đến sự nghiệp cách mạng mà toàn Đảng, toàn dân đang phấn đấu, nỗ lực thực hiện.  

Với quyết tâm chính trị cao trong công tác PCTNTC, Đảng và Nhà nước ta đã đưa ra những quy định để cán bộ, đảng viên không dám và không thể tham nhũng, tiêu cực, đó là kỷ luật Đảng, xử lý hành chính, xử lý hình sự… Theo đó, nhiều văn bản của Đảng, Nhà nước về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị, quản lý kinh tế - xã hội, PCTNTC được ban hành và tổ chức thực hiện nghiêm túc, vừa để phòng ngừa, giáo dục, ngăn chặn, vừa là căn cứ để phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực.

Đặc biệt, trong thời gian gần đây, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành một số văn bản mới, quan trọng trong phòng ngừa và ngăn chặn tham nhũng, tiêu cực, như: Quy định số 110-QĐ/TW ngày 6/7/2023 của Bộ Chính trị về luân chuyển cán bộ trong ngành kiểm tra Đảng; Quy định số 114-QĐ/TW ngày 11/7/2023 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực và PCTNTC trong công tác cán bộ (Quy định 114); Quy định số 131-QĐ/TW ngày 27/10/2023 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, PCTNTC trong công tác kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật Đảng và trong hoạt động thanh tra, kiểm toán (Quy định 131); Quy định số 132-QĐ/TW ngày 27/10/2023 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, PCTNTC trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án (Quy định 132); Quy định 178-QĐ/TW ngày 27/6/2024 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, PCTNTC trong công tác xây dựng pháp luật (Quy định 178); Quy định 189-QĐ/TW ngày 08/10/2024 của Bộ Chính trị quy định về kiểm soát quyền lực, PCTNTC trong quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công (Quy định 189).

Có thể thấy, đây là một tiền lệ chưa từng có vì trong một thời gian ngắn Bộ Chính trị đã ban hành nhiều quy định về kiểm soát quyền lực, PCTNTC ở hầu hết các ngành, lĩnh vực của cả ba nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp, trong đó có các ngành lĩnh vực chủ chốt như thanh tra, kiểm toán, tòa án, kiểm sát, tài chính.

Kiểm soát quyền lực - yếu tố then chốt trong PCTNTC

Quy định số 114-QĐ/TW ngày 11/7/2023 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực và PCTNTC trong công tác cán bộ đã nêu rõ:

Quyền lực trong công tác cán bộ là thẩm quyền của tổ chức, cá nhân trong các khâu liên quan đến công tác cán bộ, gồm: Tuyển dụng, đánh giá, lấy phiếu tín nhiệm, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, tuyển chọn, bố trí, phân công, bổ nhiệm, bổ nhiệm lại, giới thiệu ứng cử, tái cử, chỉ định, điều động, luân chuyển, biệt phái; phong, thăng, giáng, tước quân hàm; cho thôi giữ chức vụ, thôi làm nhiệm vụ đại biểu Quốc hội, hội đồng nhân dân; tạm đình chỉ, đình chỉ chức vụ, cho từ chức, miễn nhiệm, cách chức; khen thưởng, kỷ luật; kiểm tra, giám sát, giải quyết khiếu nại, tố cáo; thực hiện chế độ, chính sách đối với cán bộ và bảo vệ chính trị nội bộ.

Kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ là việc sử dụng cơ chế, biện pháp nhằm bảo đảm thực hiện nghiêm nguyên tắc, quy định, quy trình, quy chế, quyết định về công tác cán bộ và phòng ngừa, ngăn chặn, phát hiện, xử lý các hành vi tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ.

Kiểm soát quyền lực là yếu tố then chốt trong công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. (Ảnh: ITN)

Đáng chú ý, Bộ Chính trị đã dành nguyên Chương II để nhận diện, liệt kê, giải thích, làm rõ các hành vi tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ, gồm: Hành vi lợi dụng, lạm dụng chức vụ, quyền hạn; hành vi chạy chức, chạy quyền; các hành vi tiêu cực khác. Đây là những nội dung rất quan trọng nhằm thống nhất, đồng bộ và giám sát, đảm bảo sự chặt chẽ trong các khâu nhân sự, hạn chế và tiến tới loại bỏ tình trạng lợi dụng quyền lực để đưa người không xứng đáng, kẻ cơ hội, thiếu tài và đức vào tổ chức bộ máy.

Trên cơ sở định nghĩa, nêu tên các hành vi tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ nêu trên, Quy định số 114-QĐ/TW quy định rõ trách nhiệm kiểm soát quyền lực và PCTNTC trong công tác cán bộ của cấp ủy, tổ chức đảng, tập thể lãnh đạo; của thành viên cấp ủy, tổ chức đảng, tập thể lãnh đạo; của người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, tập thể lãnh đạo; của người đứng đầu cơ quan tham mưu; của cán bộ tham mưu; của nhân sự. 

Về xử lý vi phạm: Tập thể, người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, địa phương, cơ quan, đơn vị và cán bộ, đảng viên vi phạm Quy định này sẽ bị xem xét, xử lý trách nhiệm theo quy định; cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức vi phạm Quy định này thì cấp có thẩm quyền xem xét, xử lý theo quy định.

Quy định 114 của Bộ Chính trị được ban hành thay thế quy định 205-QĐ/TW ngày 23/9/2019 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ và chống chạy chức chạy quyền, có nhiều điểm mới về tên gọi; phạm vi điều chỉnh; giải thích từ ngữ; hành vi tham nhũng; hành vi chạy chức, chạy quyền; hành vi tiêu cực khác; xử lý hành vi tham nhũng, tiêu cực; trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng, tập thể lãnh đạo địa phương, cơ quan, đơn vị. Qua đó có thể khẳng định Đảng ta rất quyết tâm sửa chữa, chấn chỉnh những khuyết điểm, yếu kém trong công tác cán bộ.