Qua sử sách, thần tích, sắc phong của Đền, vào thế kỷ 13, Đế Quốc Nguyên Mông tiến hành chiến tranh sang Châu Á, đánh vào Trung Hoa, thế giặc mạnh, triều đình nhà Tống thất bại, Dương Quý Phi cùng một số gia nhân chạy về phía Nam, giặc đuổi gấp bà đã gieo  mình xuống biển tuần tiết giữ trọn chữ trung trinh.  Đền Mẫu còn có tên gọi khác là Hoa Dương Linh Từ hay đền Mậu Dương.

Khuôn viên bên ngoài đền Mẫu

Theo truyền ngôn thi thể bà trôi về vùng Đằng Giang, nhân dân địa phương đã mai táng, thấy có nhiều điểm lạ. Mộ của bà ngày càng to thêm, ngày ngày chim từng đàn tha hoa quả về phủ kín mộ bà, linh ứng kỳ lạ. Có lẽ đàm chim là những tao nhân trồng nên cây cổ thụ hy hữu đã có tuổi 700 năm ở trong sân đền. Thân cây được kết hợp bởi ba cây Sanh, Đa, Si quấn quýt lấy nhau tạo thế chân kiềng vững chắc bao trùm toàn bộ ngôi đền.

Được kết hợp bởi ba cây Sanh, Đa, Si rất nghệ thuật trước sân đền

Đền Mẫu được xây dựng năm 1278, ban đầu xây một gian để thờ bà Dương Quý Phi nhà Tống, tương truyền đền xây trên thể đất “Ngọa Long” cùng cảnh Hồ Bán Nguyệt, triền đê Sông Hồng tạp nên thể “Sơn diễu Thủy” tụ hiền hòa, êm ả thực là “Linh địa nhân hòa”.

Khu nội tự của đền được xây kiểu chữ Quốc gồm: Đại bái, trung từ, hậu cung và hai dãy giải vũ. Trung từ gồm 3 gian, kiến trúc kiểu chồng rường đấu sen, lộng lẫy với hệ thống câu đối, hoành phi, đồ tế tự, kiệu long đình, kiệu bát cống … sơn son thếp vàng rực rỡ. Nối với trung từ là 5 gian hậu cung, kiến trúc kiểu chồng rường con nhị, các bức cốn chạm bong kênh hoa lá mềm mại.

Cùng sự phát triển của phố Hiến, đền Mẫu ngày nay đã quy mô với 30 gian, gian chính Điện thờ tượng Mẫu, hai vị Hồng Nương hầu cận Mẫu. Đền Mẫu còn lưu giữ được 15 đạo sắc phong của các triều Vua Lê, Nguyễn cùng hai cô Kiệu “Cữu Long, Ngũ Phượng” và nhiều bia, ký, câu đối ca ngợi cảnh trí, tấm gương tiết liệt của Dương Quý Phi như:

“Nhai sơn chính khí đồng thiên hạ

Hồ Nguyệt linh thanh tự cổ kim”

Nhất Anh