Vai trò, tác động của Chương trình POSCIS đối với việc nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng (Bài 1)

2. Các giải pháp được đề xuất:

Trên cơ sở của vấn đề và các nguyên nhân được nhận diện, Chương trình đưa ra một số nhóm giải pháp sau:

2.1. Nhóm giải pháp về kiện toàn tổ chức và hoạt động của bộ phận phòng, chống tham nhũng chuyên trách

- Kiện toàn tổ chức, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Cục Chống tham nhũng - TTCP;

- Xem xét và đề xuất mô hình của bộ phận chuyên trách phòng, chống tham nhũng trong các cơ quan thanh tra cấp bộ, cấp tỉnh (đặt trong tổng thể kiện toàn tổ chức hệ thống các cơ quan thanh tra);

- Xây dựng, ban hành, tổ chức thực hiện quy trình, chuẩn mực thanh tra phòng, chống tham nhũng (phân biệt với quy trình, chuẩn mực thanh tra kinh tế - xã hội).

2.2. Nhóm giải pháp về xây dựng hệ thống cảnh báo tham nhũng.

- Xây dựng hệ thống chỉ số đo lường về thực trạng tham nhũng; hệ thống chuẩn đoán, dự báo tình hình tham nhũng (kết hợp với Dự án của UNDP);

- Xây dựng hệ thống cảnh báo nguy cơ tham nhũng thông qua hoạt động thanh tra và giải quyết khiếu nại, tố cáo trên các lĩnh vực quản lý nhà nước khác nhau;

- Tổ chức thực hiện Chiến lược quốc gia về phòng, chống tham nhũng.

- Lồng ghép cơ chế theo dõi, giám sát việc khắc phục các nguy cơ tham nhũng được phát hiện qua hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo vào cơ chế bảo đảm xử lý sau thanh tra và bảo đảm thực hiện quyết định giải quyết khiếu nại hành chính đã có hiệu lực pháp luật.

2.3. Nhóm giải pháp về phối hợp trong phòng chống tham nhũng.

- Ban hành quy định về xử lý khác biệt ý kiến về cùng một vụ việc giữa cơ quan thanh tra với cơ quan kiểm tra, kiểm toán, điều tra, kiểm sát, trong đó nhấn mạnh đến cơ chế xử lý trách nhiệm của các cán bộ, công chức;

- Nâng cao hiệu quả trao đổi thông tin, hoàn thiện cơ chế phối hợp về phòng ngừa, phát hiện tham nhũng giữa cơ quan thanh tra với cơ quan kiểm tra, kiểm toán, điều tra, kiểm sát và các cơ quan khác có liên quan (Ngân hàng nhà nước về chống rửa tiền, cơ quan quản lý nhà, đất về xác minh tài sản, thu nhập…);

- Xây dựng và thực hiện cơ chế phối hợp giữa cơ quan thanh tra với các tổ chức xã hội, báo chí, doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề về phòng, chống tham nhũng.

2.4. Nhóm giải pháp về đào tạo, bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng về phòng, chống tham nhũng.

- Đào tạo, tập huấn về nội dung, trình tự, thủ tục, kỹ năng và thường xuyên rút kinh nghiệm về thanh tra trách nhiệm thực hiện các quy định của pháp luật về phòng, chống tham nhũng (vì tính chất đặc biệt của đối tượng thanh tra là các cơ quan hành chính nhà nước và đơn vị sự nghiệp công);

- Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng các kiến thức, kỹ năng về dự báo, phòng ngừa và phát hiện tham nhũng (ngắn hoặc dài hạn; trong nước và nước ngoài);

- Đào tạo kỹ năng tổng hợp, phân tích kết quả thanh tra dưới góc độ hoạch định chính sách để nâng cao chất lượng kiến nghị sau thanh tra.

- Nghiên cứu áp dụng và cung cấp các kỹ thuật, phương thức mới trong hoạt động thanh tra việc thực hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng.

3. Các đầu ra của Chương trình nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác phòng, chống tham nhũng:

Trên cơ sở các vấn đề và nguyên nhân được nhận diện, Chương trình đưa ra các đầu ra cụ thể, bao gồm:

3.1. Bộ phận chuyên trách về phòng, chống tham nhũng của Thanh tra Chính phủ và các cơ quan thanh tra nhà nước được kiện toàn tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động.

Để đạt được đầu ra này, Chương trình POSCIS đưa ra các yêu cầu cụ thể về triển khai thực hiện bao gồm:

- Thứ nhất là việc kiện toàn tổ chức và hoàn thiện về chức năng, nhiệm vụ của Cục Chống tham nhũng, Thanh tra Chính phủ nhằm đáp ứng các yêu cầu trong thực tiễn hoạt động đặt ra;

- Thứ hai là việc thống nhất về mô hình bộ phận chuyên trách chống tham nhũng tại cơ quan thanh tra nhà nước;

- Thứ ba là việc xây dựng, thí điểm và chuẩn hoá quy trình thanh tra việc thực hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng nhằm tạo cơ sở thống nhất trong hoạt động của các cơ quan thanh tra nhà nước trong phòng, chống tham nhũng.

3.2. Hệ thống cảnh báo nguy cơ tham nhũng (rủi ro) trong các lĩnh vực quản lý nhà nước thông qua hoạt động thanh tra và giải quyết khiếu nại, tố cáo được xây dựng và áp dụng.

Xây dựng hệ thống cảnh báo nguy cơ tham nhũng là một vấn đề mới đối với ngành Thanh tra. Vì vậy, Chương trình cũng đặt ra các yêu cầu về thực hiện đối với đầu ra này, cụ thể như sau:

- Thứ nhất là việc xây dựng hệ thống chỉ số đo lường về thực trạng tham nhũng (kết hợp với Dự án UNDP theo hướng Chương trình POSCIS hỗ trợ xây dựng, Dự án UNDP rà soát, đánh giá ở góc độ thực thi các nghĩa vụ của Quốc gia thành viên, Công ước Liên hợp quốc về Chống tham nhũng;

- Thứ hai là hỗ trợ thực hiện và sơ kết việc thực hiện, cũng như đề xuất kế hoạch thực hiện Chiến lược quốc gia về phòng, chống tham nhũng;

- Thứ ba là xây dựng, duy trì, vận hành và khai thác hệ thống dữ liệu quốc gia về phòng, chống tham nhũng phục vụ cho công tác theo dõi, đánh giá và đo lường về thực trạng tham nhũng và công tác phòng, chống tham nhũng;

- Thứ tư là xây dựng hệ thống chẩn đoán, dự báo, cảnh báo nguy cơ tham nhũng thông qua hoạt động thanh tra và giải quyết khiếu nại, tố cáo trên các lĩnh vực khác nhau của quản lý nhà nước.

3.3. Hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về phòng chống tham nhũng được hoàn thiện.

Để tăng cường năng lực thể chế cho ngành Thanh tra, Chương trình POSCIS trọng tâm vào các hoạt động đánh giá công tác phòng chống tham nhũng được tiến hành theo định kỳ, qua đó làm cơ sở cho việc xây dựng và hoàn thiện các văn bản pháp luật có liên quan.

3.4. Kinh nghiệm về các vấn đề liên quan đến phòng ngừa, phát hiện và xử lý tham nhũng được trao đổi, chia sẻ.

Nhằm gia tăng giá trị cho các đối tượng thụ hưởng trực tiếp và ngành Thanh tra nói chung, Chương trình cũng đưa ra yêu cầu thực hiện đầu ra này bao gồm:

- Thứ nhất là học tập, chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm trong và ngoài nước về các vấn đề liên quan đến phòng ngừa, phát hiện và xử lý tham nhũng một cách có hiệu quả.

- Thứ hai là phối hợp tổ chức đánh giá những mô hình bộ máy và các quy trình có tính hiệu lực, hiệu quả trong lĩnh vực phòng, chống tham nhũng để qua đó mở rộng phạm vi tác động và nhân rộng các thực tiễn tốt.

III. PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC ĐẠT ĐƯỢC CÁC MỤC TIÊU CỦA CHƯƠNG TRÌNH

1. Những thay đổi về thể chế, chính sách về phòng, chống tham nhũng:

Trong giai đoạn 2009 - 2012, ngành Thanh tra đã ban hành theo thẩm quyền và trình cấp có thẩm quyền ban hành, thông qua nhiều văn bản quy phạm pháp luật quan trọng trên các lĩnh vực công tác của ngành, bao gồm: Luật thanh tra năm 2010; Luật khiếu nại, Luật tố cáo năm 2011 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật phòng, chống tham nhũng. Các văn bản mới đã có ít nhiều tác động đến việc hiện thực hóa các mục tiêu của Chương trình POSCIS, cụ thể như sau:

1.1. Thứ nhất, Luật thanh tra năm 2010 đặt ra một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong công tác thanh tra là nâng cao hiệu quả xử lý sau thanh tra.

Mục đích của hoạt động thanh tra, cũng như hiệu lực và hiệu quả của công tác thanh tra nói chung phụ thuộc rất nhiều vào kết quả xử lý sau thanh tra. Vì vậy, Luật thanh tra năm 2010 và Nghị định số 86/2011/NĐ-CP của Chính phủ đã đưa ra những quy định cụ thể về việc theo dõi, đôn đốc và kiểm tra việc thực hiện các kiến nghị và quyết định xử lý sau thanh tra, cũng như việc kiện toàn tổ chức bộ máy và quy chế hoạt động của bộ phận giám sát, thẩm định và xử lý sau thanh tra. Bộ phận này bên cạnh việc giúp Thủ trưởng cơ quan thanh tra nhà nước các cấp giám sát hoạt động của các đoàn thanh tra theo thẩm quyền, còn giúp thẩm định các dự thảo kết luận thanh tra và theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện các kết luận thanh tra.

Điểm mới trên của pháp luật về thanh tra có tác động nhất định đối với việc thực hiện các đầu ra của Chương trình, đặc biệt là trong việc xây dựng hệ thống cảnh báo tham nhũng sớm thông qua hoạt động thanh tra. Theo đó, trong hoạt động của mình, thông qua các quy trình và biện pháp nghiệp vụ, bộ phận giám sát, thẩm định và xử lý sau thanh tra sẽ bước đầu thực hiện việc phát hiện nguy cơ vi phạm pháp luật trong các lĩnh vực quản lý nhà nước đã tiến hành thanh tra để có những kiến nghị hoặc đề xuất các biện pháp khắc phục cụ thể. Vì vậy, việc xây dựng hệ thống này trước mắt chưa đặt ra trong giai đoạn hiện nay và thay vào đó, Chương trình sẽ hỗ trợ việc kiện toàn bộ phận giám sát, thẩm định và xử lý sau thanh tra trong các cơ quan thanh tra nhà nước.

1.2. Thứ hai, Kết luận Hội nghị  Trung ương 5 khóa XI của Đảng đặt ra những định hướng mới liên quan đến hoàn thiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng.

Kết luận Hội nghị Trung ương 5 khóa XI đặt ra những yêu cầu mới đối với công tác phòng, chống tham nhũng. Theo đó, bên cạnh việc tiếp tục thực hiện các giải pháp theo yêu cầu của Nghị quyết Trung ương 3 khóa X, Kết luận nhấn mạnh tới việc kiện toàn mô hình tổ chức của Ban Chỉ đạo về phòng, chống tham nhũng và sửa đổi, bổ sung Luật phòng, chống tham nhũng. Ở Trung ương, Ban Chỉ đạo về phòng, chống tham nhũng sẽ thuộc Bộ Chính trị do đồng chí Tổng Bí thư làm Trưởng ban và ở các tỉnh, thành phố sẽ không thành lập Ban Chỉ đạo về phòng, chống tham nhũng. Bên cạnh đó, Luật phòng, chống tham nhũng cũng cần phải sửa đổi nhằm đáp ứng yêu cầu thay đổi mô hình này và một số yêu cầu khác như mở rộng diện đối tượng có nghĩa vụ kê khai tài sản, công khai bản kê khai tài sản, giải trình về nguồn gốc tài sản tăng thêm và chủ động xác minh tài sản khi có căn cứ dó pháp luật quy định.

Xuất phát từ những định hướng trên, các giải pháp do Chương trình POSCIS đưa ra trong lĩnh vực phòng, chống tham nhũng cũng cần có những điều chỉnh phù hợp. Cụ thể như sau:

- Một là việc kiện toàn tổ chức và tăng cường năng lực cho bộ phận chuyên trách về phòng, chống tham nhũng trong các cơ quan thanh tra nhà nước cần đặt trong tổng thể về tiến độ và yêu cầu của tình hình thực tiễn trong giai đoạn hiện nay khi Ban Chỉ đạo về phòng, chống tham nhũng không được quy định ở trong Luật, cũng như không được tổ chức ở cấp tỉnh, thành phố;

- Hai là trước mặt chưa tổng kết được một cách toàn diện quá trình thực hiện Luật phòng, chống tham nhũng để tiến hành sửa đổi một cách tổng thể. Theo kế hoạch hoạt động này đã đưa vào khuôn khổ của Chương trình POSCIS, tuy nhiên xuất phát từ yêu cầu kịp thời thể chế hóa văn kiện, nghị quyết của Đảng, Luật phòng, chống tham nhũng đã bước đầu được sơ kết và sửa đổi, bổ sung một số điều liên quan đến các nội dung mà qua thực tiễn đã thấy rõ những bất cập và giải pháp khắc phục vụ thể.

2. Những thay đổi trong việc xác định các nhiệm vụ ưu tiên của ngành Thanh tra trong giai đoạn 2009 - 2012.

Trọng tâm nhiệm vụ của ngành Thanh tra trong giai đoạn vừa qua đã có những điều chỉnh nhất định cho phù hợp với yêu cầu của công tác quản lý nhà nước. Bên cạnh công tác hoàn thiện thể chế như xây dựng Luật thanh tra năm 2010, Luật khiếu nại và Luật tố cáo năm 2011 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật phòng, chống tham nhũng, trong thời gian qua, ngành Thanh tra đã tập trung vào một số nhóm nhiệm vụ sau:

- Một là chuẩn bị, tiến hành và hoàn thiện quá trình đánh giá việc thực thi Công ước Liên hợp quốc về Chống tham nhũng trong khuôn khổ Chu trình đánh giá đầu tiên với Chương III về Hình sự hóa và thực thi pháp luật và Chương IV về Hợp tác quốc tế.

Quá trình này đặt ra rất nhiều nhiệm vụ do đây là lần đầu tiên Việt Nam tiến hành đánh giá việc thực thi đối với một Điều ước quốc tế đa phương có hiệu lực ràng buộc với quốc gia thành viên trong lĩnh vực phòng, chống tham nhũng. Đồng thời, quá trình này cũng góp phần nhận diện về thực trạng phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam, qua đó giúp thúc đẩy việc đề xuất và thực hiện các giải pháp hoàn thiện.

- Hai là trong lĩnh vực thanh tra tập trung vào lĩnh vực tài chính - ngân hàng; quản lý và sử dụng vốn nhà nước tại các tập đoàn, tổng công ty nhà nước; thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia nhằm phục vụ cho các yêu cầu kiện toàn và nâng cao hiệu quả quản lý kinh tế vĩ mô, kiềm chế lạm phát, thắt chặt chi tiêu trong bối cảnh khủng hoảng tài chính - tín dụng và khủng hoảng nợ công trên thế giới.

Những trọng tâm trong lĩnh vực thanh tra đòi hỏi toàn ngành cần tập trung phần lớn nguồn nhân lực để triển khai, do vậy cũng có những ảnh hưởng nhất định đến quá trình triển khai Chương trình POSCIS.

- Ba là trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo tập trung vào kiểm tra, rà soát và giải quyết các vụ việc tồn đọng, phức tạp, kéo dài trên phạm vi cả nước.

Nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, góp phần bảo đảm trật tự và ổn định trong xã hội, thời gian qua ngành Thanh tra đã có những bước tiến dài trong giải quyết khiếu nại, tố cáo, đặc biệt là những vụ việc đã qua nhiều năm và nhiều cấp giải quyết. Để làm được điều đó, đòi hỏi toàn ngành Thanh tra phải tập trung nguồn lực lớn cho công tác kiểm tra, rà soát và xác minh, làm rõ các vụ việc cụ thể, do vậy cũng có những ảnh hưởng đáng kể đến quá trình triển khai Chương trình POSCIS.

(Còn nữa)

TCTT