Mua sắm công ở Lithuania có một vai trò quan trọng trong nền kinh tế và có tác động lớn đến sự phát triển của quốc gia. Đặc biệt, Lithuania coi đây là công cụ chiến lược để hỗ trợ các chính sách lớn hơn và góp phần vào sự tăng trưởng kinh tế cũng như quá trình phục hồi của đất nước. Khi được sử dụng một cách chiến lược, mua sắm công có thể đóng góp đáng kể vào việc giải quyết các ưu tiên của Liên minh châu Âu, như quá trình chuyển đổi xanh và đổi mới, cũng như đạt được các mục tiêu Phát triển Bền vững của Chương trình nghị sự 2030. Đồng thời, nó cũng giúp quốc gia "xây dựng lại tốt hơn" sau khủng hoảng COVID-19 và những cú sốc địa chính trị gần đây.

Một trong những ưu tiên hàng đầu của Lithuania là thúc đẩy việc sử dụng mua sắm công để đối phó với các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu và hỗ trợ đổi mới. Chính phủ Lithuania đã thông qua Kế hoạch Tiến bộ Quốc gia giai đoạn 2021-2030, trong đó đặt ra mục tiêu 20% mua sắm đổi mới vào năm 2030, với mục tiêu trung gian là 5% vào năm 2025. Bắt đầu từ năm 2023, chính phủ cũng đã đặt mục tiêu 100% cho mua sắm công xanh, một cam kết mạnh mẽ đối với phát triển bền vững.

Ở Lithuania, mua sắm công có quy mô và tác động kinh tế đáng kể.  (Ảnh: OECD)

Một hệ thống mua sắm công mạnh mẽ và hiệu quả là yếu tố thiết yếu để thúc đẩy hơn nữa việc sử dụng chiến lược này. Từ năm 2017, Lithuania đã làm việc với Ủy ban châu Âu và Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) nhằm tăng cường hiệu quả của hệ thống mua sắm công, phù hợp với các khuyến nghị của OECD vào năm 2015 về mua sắm công và các thực hành tốt quốc tế.

Nhờ sự hợp tác thành công này, Lithuania đã cải thiện đáng kể việc tập trung hóa và chuyên nghiệp hóa hệ thống mua sắm thông qua các cải cách bao gồm cả luật và quy định, dựa trên các khuyến nghị từ dự án cải cách mua sắm công do EU tài trợ trong giai đoạn 2018-2019.

Dựa trên những thành công này, Lithuania còn có tham vọng thực hiện thêm các cải cách để vươn lên trở thành quốc gia đi đầu trong thực tiễn mua sắm công ở châu Âu và OECD.

Tầm quan trọng của mua sắm công trong nền kinh tế Lithuania

Với quy mô kinh tế và tác động to lớn, mua sắm công chiếm 9,4% GDP và 25,1% tổng chi tiêu của chính phủ tại Lithuania vào năm 2021, thấp hơn so với mức trung bình của OECD lần lượt là 12,9% và 33,1%. Chính vì tầm quan trọng đó, Lithuania đã nhận ra rằng mua sắm công là công cụ chiến lược để hỗ trợ các mục tiêu chiến lược lớn của chính phủ, đồng thời góp phần vào sự tăng trưởng và phục hồi kinh tế của đất nước. Hiện tại, quốc gia này đặt ra mục tiêu tham vọng 100% cho mua sắm công xanh từ năm 2023 và 20% cho mua sắm đổi mới vào năm 2030.

Lithuania đang tích cực triển khai các cải cách nhằm tăng cường hiệu quả của hệ thống mua sắm công thông qua việc tập trung hóa và chuyên nghiệp hóa các chức năng mua sắm công.

Các cải cách tập trung hóa mua sắm công

Lithuania đã bắt đầu thực hiện các cải cách tập trung hóa chưa từng có trong lĩnh vực mua sắm công để đáp ứng yêu cầu của Luật Chính phủ Cộng hòa Lithuania sửa đổi và các sửa đổi đối với Luật Mua sắm Công, được Quốc hội thông qua vào tháng 10 năm 2021 và có hiệu lực từ tháng 1 năm 2023.

Các sửa đổi này yêu cầu các cơ quan hợp đồng phải mua hàng hóa, dịch vụ và công trình thông qua danh mục điện tử của CPO LT, cơ quan mua sắm trung ương lớn nhất tại Lithuania, đối với các gói thầu có giá trị trên 15.000 euro. Bên cạnh đó, kể từ năm 2023, CPO LT đã dần tiếp quản việc mua sắm trong lĩnh vực y tế và một số cơ quan hợp đồng khác ở cấp chính phủ trung ương, dựa trên đánh giá hiệu quả hoạt động của từng cơ quan hợp đồng.

Tính đến tháng 6 năm 2023, Lithuania có 79 cơ quan mua sắm trung ương (CPB), trong đó 74 CPB là các cơ quan mua sắm khu vực, phần lớn được thành lập sau tháng 1 năm 2023 để đáp ứng yêu cầu tập trung hóa mua sắm công ở cấp khu vực. Trong quý hai năm 2023, mua sắm công tập trung chiếm 34,6% tổng khối lượng mua sắm, đánh dấu một sự gia tăng đáng kể từ mức 10% vào năm 2020. Dự kiến, tỷ lệ này sẽ tiếp tục tăng trong những năm tới.

Thách thức và khuyến nghị

Việc cải cách tập trung hóa đang diễn ra đòi hỏi nhiều năng lực và khả năng hơn từ CPO LT, khi cơ quan này cần tiếp quản các quy trình mua sắm từ các cơ quan hợp đồng ở cấp trung ương và phải phối hợp chặt chẽ với 74 cơ quan mua sắm khu vực. Để giải quyết thách thức này, Lithuania đã hợp tác với OECD để xây dựng khung đo lường bao gồm 77 chỉ số nhằm đánh giá hiệu suất của các CPB; tuy nhiên, việc triển khai khung này sẽ cần được giám sát chặt chẽ.

Báo cáo khuyến nghị rằng Lithuania có thể hưởng lợi từ việc tăng cường năng lực của CPO LT để đáp ứng tốt hơn các nhu cầu phát sinh từ cải cách tập trung hóa, thông qua việc cải thiện chiến lược tổ chức và năng lực nhân sự. Đặc biệt, cần tập trung vào các lĩnh vực như mua sắm trong lĩnh vực y tế, mua sắm đổi mới, và quản lý rủi ro.

Cải cách chuyên nghiệp hóa hệ thống mua sắm

Trong những năm gần đây, Chính phủ Lithuania đã thực hiện nhiều bước quan trọng để chuyên nghiệp hóa lực lượng lao động mua sắm công, thông qua sự hợp tác chặt chẽ giữa Bộ Kinh tế và Đổi mới (MoEI) và Văn phòng Mua sắm Công (PPO). Lithuania đã thông qua kế hoạch hành động (2019-2022) để chuyên nghiệp hóa lực lượng lao động mua sắm công vào tháng 3 năm 2019, nhằm thực hiện các khuyến nghị của OECD.

Tính đến cuối năm 2022, Lithuania đã đạt được nhiều mục tiêu quan trọng trong kế hoạch này, bao gồm việc thiết lập khung chứng nhận quốc gia đầu tiên vào tháng 7 năm 2022 và phát triển các tài liệu đào tạo, mẫu tiêu chuẩn và công cụ phương pháp.

Lithuania, thông qua các cải cách quyết liệt, đang nỗ lực vươn lên trở thành quốc gia đi đầu trong việc tận dụng mua sắm công như một công cụ chiến lược để thúc đẩy phát triển kinh tế và bền vững.