“Đêm núm sen” viết theo kiểu truyện đồng thoại. Tác phẩm viết về thế giới loài kiến, với nhân vật chính là Kiến Gầy. Kiến Gầy sinh ra, lớn lên, rồi phải lòng một cô gái đẹp vô ngần tên là Sứa. Thế giới tưởng tượng ấy là câu chuyện đẹp về tình yêu với những phập phồng, thẹn thùng, nhớ nhung, đau khổ, say đắm.

Song, tác giả Trần Dần không đơn thuần viết về cuộc sống của loài kiến, mà sâu sa hơn là xã hội loài người, như lời đề tựa tác phẩm “Đêm núm sen” do Trần Trọng Vũ Viết: “Cuộc phiêu lưu trong thế giới côn trùng của Trần Dần đi từ tưởng tượng đến hiện thực, xóa nhòa ranh giới giữa kiến và người, người và kiến, đưa độc giả vào một không gian khép kín của bức tranh thời chiến, đóng chặt thời gian bằng những tiếng tích tắc, từ đó không còn phân biệt được đâu là cuộc chiến tranh ác liệt của loài kiến trong ngôi làng tưởng tượng với cuộc chiến vệ quốc của loài người giữa Thủ đô Hà Nội.”; “Đấy là thân phận của một nhân vật kiến, của nhiều nhân vật kiến của cả loài kiến. Đấy là ngôn từ, chẳng thể chỉ dành riêng cho một người, cho nhiều người hoặc cho cả loài người.”

 Bìa cuốn sách "Đêm núm sen" của tác giả Trần Dần

Đọc “Đêm núm sen” cũng chính là thưởng thức ngôn từ của Trần Dần, bởi thứ tiếng Việt mà ông sử dụng và tạo tác vừa đẹp, vừa độc đáo, vừa mênh mang cảm xúc, vừa mạnh mẽ cuốn hút. Đây cũng là những âm vang của thời cuộc và đối thoại của Trần Dần với thời cuộc về lý tưởng xã hội, về chiến tranh, về con người, mà đến hôm nay vẫn còn vang động. Tất cả những điều này làm nên tầm vóc của tác phẩm và của tác giả. Nếu tác phẩm được xuất bản đúng thời điểm, hẳn sẽ gây nhiều chấn động.

Theo nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên, đọc “Đêm núm sen” rất “Hồi hộp, thích thú, kinh ngạc…”, bởi ““Đêm núm sen” tươi mọng, run rẩy, cựa quậy, phập phồng ngôn ngữ, câu chữ, cảm giác của cả một thế giới kiến, mà đọc thấy rất hiện thực và lịch sử của con người. Trần Dần luôn gây bất ngờ bởi văn chương Trần Dần với một văn cách luôn khác - lạ - mới mà ông coi là nhà văn thì phải có mới thực là có tư cách nhà văn. Viết năm 1961, Đêm núm sen một lần nữa đem lại một Trần Dần không thể sống một ngày không sáng tạo”.

Có thể nói, với Đêm núm sen, lần đầu tiên Trần Dần thử nghiệm thể loại tiểu thuyết, mở rộng biên độ của công việc "làm tiếng Việt" mà ông vẫn luôn tâm niệm. Và ông đã thành công với sự sáng tạo của ngôn từ.

Nhân dịp xuất bản tác phẩm “Đêm núm sen”, Công ty CP Văn hóa Truyền thông Nhã Nam sẽ tổ chức Ra mắt sách, trưng bày bản thảo viết tay của tác giả Trần Dần và bản gốc các tranh minh họa của họa sĩ Tạ Huy Long tại Hiệu sách Nhã Nam Tô Hiệu từ ngày 16 đến ngày 23/05/2017.

Hoàng Minh (tổng hợp)