Theo đánh giá của Thanh tra tỉnh Gia Lai, trong thời gian qua, các cơ quan Thanh tra của tỉnh luôn bám sát sự lãnh đạo, chỉ đạo của cơ quan Trung ương, của tỉnh, trước hết là Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN, TC, Chính phủ, Ban cán sự đảng Thanh tra Chính phủ, Tỉnh uỷ, UBND tỉnh trong công tác PCTN, TC nói chung cũng như công tác phát hiện, chuyển các vụ việc có dấu hiệu tội phạm sang cơ quan có thẩm quyền nói riêng. Qua đó, công tác PCTN, TC đã đạt được những kết quả tích cực, quan trọng; từng bước ngăn chặn, đẩy lùi các hành vi có dấu hiệu tội phạm về tham nhũng, kinh tế, tiêu cực; giải quyết triệt để nhiều vụ việc nổi cộm, dư luận xã hội quan tâm, xử lý nghiêm minh, kịp thời các tổ chức, cá nhân sai phạm. Công tác tự kiểm tra, các hoạt động thanh tra, giám sát, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN ngày càng được đẩy mạnh; công tác phát hiện, chuyển các vụ việc có dấu hiệu tội phạm sang cơ quan có thẩm quyền giải quyết được thực hiện nghiêm, đảm bảo tuân thủ các quy định của pháp luật, các Chỉ thị, Nghị quyết, văn bản của Trung ương, của tỉnh, góp phần vào kết quả chung của công cuộc đấu tranh, PCTN, TC, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn.

Hồ sơ, tài liệu, biên bản ghi lời trình bày, xác nhận sai phạm của đối tượng thanh tra không được xem là chứng cứ

Tuy nhiên, Thanh tra tỉnh Gia Lai cũng thẳng thắn chỉ ra những hạn chế, khó khăn, vướng mắc trong công tác phát hiện, chuyển vụ việc có dấu hiệu tội phạm như một số người đứng đầu chưa sâu sát trong chỉ đạo triển khai đồng bộ các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN; công tác quản lý, theo dõi, đôn đốc, kiểm tra, giám sát cấp dưới và tự kiểm tra trong nội bộ cơ quan, đơn vị mình để kịp thời phát hiện và có hướng xử lý, giải quyết đối với những hành vi sai phạm có lúc, có nơi chưa được chỉ đạo triển khai thường xuyên, còn mang tính thụ động; việc quán triệt, chỉ đạo thực hiện công tác đánh giá, sơ kết, tổng kết trong một số trường hợp chưa quyết liệt, chưa đảm bảo thực chất, khách quan, còn mang tính hình thức; việc lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện công tác thông tin tuyên truyền, giáo dục để huy động sự tham gia của xã hội trong việc phản ánh, tố giác tội phạm đôi khi chưa được người đứng đầu cơ quan, đơn vị quan tâm chỉ đạo triển khai và tổ chức thực hiện hiệu quả.

Khó khăn, vướng mắc trong công tác phát hiện, chuyển vụ việc có dấu hiệu tội phạm về tham nhũng, kinh tế, tiêu cực tại Gia Lai

Về cơ chế, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước trong công tác phát hiện, chuyển vụ việc có dấu hiệu tội phạm qua hoạt động của cơ quan thanh tra, hiện nay, chưa có cơ chế, chính sách cụ thể tạo sự phối hợp giữa cơ quan thanh tra với cơ quan điều tra, viện kiểm sát ở giai đoạn trước khi kiến nghị khởi tố, nhằm tăng cường khả năng phát hiện vụ việc có dấu hiệu tội phạm; do đó, phần nào ảnh hưởng đến kết quả phát hiện. Các quy định của pháp luật hiện hành về xử lý kiến nghị khởi tố của cơ quan thanh tra hầu như không có sự khác biệt so với việc xử lý tin báo, tố giác tội phạm nói chung. Vì vậy, mà hồ sơ, tài liệu, biên bản ghi lời trình bày, xác nhận sai phạm của đối tượng thanh tra do cơ quan thanh tra thực hiện khi chuyển sang cơ quan Điều tra không được xem là chứng cứ; dẫn đến nhiều trường hợp tại cơ quan thanh tra đã đủ cơ sở xác định sai phạm và đối tượng đã thừa nhận sai phạm nhưng đến cơ quan điều tra lại thay đổi lời khai và cơ quan điều tra chỉ sử dụng tài liệu, lời khai thu thập được trong quá trình điều tra; coi như hồ sơ thanh tra không có giá trị; thiếu các cơ chế, quy định mang tính riêng biệt, đột phá để phát huy, khuyến khích vai trò và đảm bảo vị thế tương xứng với trách nhiệm của cơ quan thanh tra; nâng cao chất lượng đội ngũ CBCC làm công tác thanh tra trong việc phát hiện vụ việc có dấu hiệu tội phạm.

Về tổ chức thực hiện công tác phát hiện, chuyển vụ việc có dấu hiệu tội phạm qua hoạt động của cơ quan thanh tra, trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo quản lý của người đứng đầu ở một số cơ quan, đơn vị trong công tác PCTN, TC chưa được phát huy đầy đủ, đúng mức, chưa khắc phục tâm lý ngại đấu tranh với biểu hiện, hành vi tham nhũng; công tác tự kiểm tra trong nội bộ nhìn chung còn hạn chế. Thực tế hành vi TN, TC ngày càng tinh vi nên khó khăn trong việc nhận biết, dẫn đến việc phát hiện tội phạm TN, TC qua công tác thanh tra còn hạn chế. Bên cạnh đó, các đơn tố cáo hành vi TN, TC của cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp hầu như không thuộc thẩm quyền giải quyết của các cấp chính quyền mà thuộc thẩm quyền giải quyết của Ủy ban Kiểm tra Đảng, vì vậy, việc phát hiện, chuyển vụ việc có dấu hiệu tội phạm qua công tác tham mưu giải quyết tố cáo còn thấp. Cùng với đó là một số cơ quan thanh tra chưa chủ động trong công tác nắm bắt tình hình, thông tin, dư luận xã hội để lựa chọn nội dung thanh tra có trọng tâm, trọng điểm, tạo cơ sở phát hiện trường hợp sai phạm có dấu hiệu tội phạm; dẫn đến có trường hợp vi phạm đã xảy ra từ nhiều năm trước nhưng chậm được phát hiện, xử lý.

Đối với công tác phối hợp trong phát hiện, chuyển vụ việc có dấu hiệu tội phạm qua hoạt động của cơ quan thanh tra và phối hợp xử lý khó khăn, vướng mắc đối với các vụ việc có dấu hiệu tội phạm giữa các cơ quan liên quan, trong công tác phối hợp, các cơ quan thanh tra cơ bản đã thực hiện đúng trách nhiệm của mình theo quy định của pháp luật; song một số trường hợp việc trao đổi, cung cấp hồ sơ, thông tin vụ việc có dấu hiệu tội phạm còn lúng túng, bất cập, thiếu khoa học. Tiến độ, thời gian trả lời kiến nghị khởi tố do cơ quan thanh tra chuyển đến của cơ quan điều tra có nơi còn chậm, chưa đáp ứng yêu cầu về tính kịp thời nhằm ngăn chặn hành vi phạm tội hoặc có trường hợp để quá lâu mới có kết luận xử lý hành chính dẫn đến hết thời hiệu xử lý. Thời gian xử lý kiến nghị khởi tố của cơ quan điều tra phần lớn phụ thuộc vào kết quả giám định, trong khi quy định của pháp luật về giám định còn bất cập. Trên thực tế, có một số trường hợp với tính chất là trưng cầu giám định, cơ quan điều tra có văn bản hỏi sở chuyên môn, rồi căn cứ vào văn bản trả lời của sở chuyên môn để kết luận điều tra, trong khi sở chuyên môn đó thuộc đối tượng bị kiến nghị xử lý trách nhiệm do có liên quan đến sai phạm; vì vậy, văn bản ghi ý kiến của sở chuyên môn đó sẽ không đảm bảo tính khách quan để làm căn cứ xử lý.

Hình thái của các tội phạm tham nhũng, kinh tế, tiêu cực ngày càng tinh vi

Nguyên nhân khách quan của những hạn chế, khó khăn, vướng mắc này được Thanh tra tỉnh nhận định là do các hành vi tham nhũng được ngụy trang dưới nhiều hình thức khác nhau và ngày càng tinh vi hơn. Một bộ phận không nhỏ cán bộ (nhất là các nhóm lợi ích) vì lợi ích tư lợi sẽ không tố giác mà còn tham gia tiếp tay cho hành vi tham nhũng. Bên cạnh đó, trong các vụ án tham nhũng, thông thường sự việc phạm tội xảy ra đã lâu, hoặc cũng đã được thanh tra, kiểm tra nội bộ; nội dung sai phạm đã được các đối tượng hợp thức, hoàn thiện hồ sơ, nên rất khó phát hiện. Hệ thống cơ chế, chính sách, quy định pháp luật liên quan trong công tác phát hiện, chuyển vụ việc có dấu hiệu tội phạm qua hoạt động của cơ quan Thanh tra; trong công tác phối hợp giữa các cơ quan có liên quan, trong việc kiểm soát quyền lực còn tồn tại hạn chế, dẫn đến khó khăn, vướng mắc khi triển khai thực hiện. Một số cơ chế, chính sách quản lý trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội còn sơ hở, tạo điều kiện cho các đối tượng lợi dụng để thực hiện hành vi sai phạm.

Sự phát triển của nền kinh tế thị trường đã phần nào tác động đến hình thái của các tội phạm tham nhũng, kinh tế, tiêu cực; ngày càng tinh vi, được ngụy trang dưới nhiều hình thức khác nhau và trong nhiều lĩnh vực. Các đối tượng trong các vụ việc đa phần có trình độ học thức, chuyên môn nghiệp vụ và địa vị xã hội, thường có các thủ đoạn để che giấu hành vi nên gây khó khăn trong công tác phát hiện. Tuy nhiên, số lượng biên chế được bố trí cho làm công tác thanh tra còn hạn chế, nhất là biên chế trong cơ quan thanh tra cấp huyện, Thanh tra sở; trong khi thời gian tiến hành một cuộc thanh tra có hạn, ngoài thực hiện các cuộc thanh tra, cơ quan thanh tra phải thực các công việc chuyên môn khác; vì vậy đã ảnh hưởng đến chất lượng cuộc thanh tra và chất lượng phát hiện vụ việc có dấu hiệu tội phạm.

Về nguyên nhân chủ quan, Thanh tra tỉnh Gia Lai cho rằng vai trò, trách nhiệm, tính tiền phong, gương mẫu của một bộ phận cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu chưa cao; chưa đủ sức phát hiện, ngăn chặn kịp thời các hành vi tham nhũng ngay trong nội bộ và chưa thẳng thắn đánh giá, nhìn nhận đúng mức thực trạng tham nhũng trong đơn vị, địa phương do mình quản lý, phụ trách; còn tâm lý sợ ảnh hưởng đến thành tích, sợ liên đới trách nhiệm; từ đó việc tự phát hiện các vụ việc có dấu hiệu tham nhũng trong nội bộ các cơ quan, tổ chức, đơn vị địa phương hầu như không có. Tổ chức bộ máy, năng lực, trình độ chuyên môn của một số cơ quan Thanh tra cấp huyện, sở, ngành chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra đối với công tác phát hiện dấu hiệu tội phạm trong tình hình hiện nay. Công tác phối hợp có lúc chưa được chú trọng, chưa phát huy tối đa vai trò, trách nhiệm của mỗi cơ quan để đạt được hiệu quả công tác phối hợp chung.