Khuyết điểm, vi phạm trong đầu tư các dự án điện nguồn điện và lưới điện
Tại Thông báo Kết luận Thanh tra số 3116/TB-TTCP, Thanh tra Chính phủ đã chỉ ra rằng: Trong giai đoạn 2011 - 2020, EVN và các ban quản lý dự án đầu tư xây dựng, các đơn vị thành viên có liên quan đã không hoàn thành việc đầu tư nguồn điện và lưới điện truyền tải theo nhiệm vụ được giao tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh, đầu tư nguồn điện đạt 82,2% so với công suất được giao tại Quy hoạch, đáng chú ý là việc đầu tư lưới truyền tải chỉ đạt tỷ lệ thấp (cả về quy mô và số lượng), về quy mô đầu tư hoàn thành so với quy hoạch: Đường dây 500 kV đạt 35%, đường dây 200 kV đạt 54%, trạm biến áp 500 kV đạt 54%, trạm biến áp 200 kV đạt 64%; về số lượng công trình hoàn thành so với quy hoạch: Đường dây 500 kV hoàn thành 14/27 công trình, đạt 52%; đường dây 220 kV hoàn thành 73/138 công trình, đạt 53%; trạm biến áp 500 kV hoàn thành 16/23 công trình, đạt 70%; trạm biến áp 220 kV hoàn thành 96/134 công trình, đạt 72%).
Việc đầu tư lưới điện truyền tải đạt kết quả thấp, nhiều dự án chậm tiến độ, không đáp ứng đủ năng lực truyền tải theo quy hoạch, nhất là việc giải tỏa công suất các nhà máy điện mặt trời nối lưới đầu tư ở khu vực miền Trung, Tây Nguyên; không hoàn thành việc đầu lưới điện truyền tải cũng là một trong những nguyên nhân của thực trạng quá tải cục bộ phải cắt giảm công suất phát điện của các nhà máy, ảnh hưởng đến vận hành hệ thống điện...
Ngoài nguyên nhân khách quan trong quá trình thực hiện đầu tư các dự án điện nguồn điện, lưới điện truyền tải, trách nhiệm thuộc về EVN, các ban quản lý dự án đầu tư xây dựng, các đơn vị thành viên có liên quan.
Trách nhiệm trong việc thực hiện các quy định của pháp luật về giá mua điện
Đối với việc mua bán điện của Nhà máy Thủy điện Đồng Nai 2 (70 MW)
Ngày 09/5/2014, Công ty Mua bán điện và Công ty cổ phần Thủy điện Trung Nam đã ký kết hợp đồng mua bán điện với giá tạm tính 1.740 đồng/kWh, cao hơn 757 đồng/kWh so với mức giá trần khung giá phát điện năm 2013 áp dụng đối với các nhà máy thủy điện (983 đồng/kWh) được quy định tại Quyết định số 8440/QĐ-BCT ngày 15/01/2013 của Bộ Công Thương. Mặc dù sau đó, EVN đã đề xuất tạm thanh toán theo mức giá trần quy định của từng năm (Văn bản số 728/EVN-TTĐ ngày 02/3/2015) nhưng Bộ Công Thương đã chấp thuận mức giá tạm thanh toán là 1.740 đồng/kWh vượt khung giá quy định (Văn bản số 3973/BCT-ĐTĐL ngày 23/4/2015) là chưa đúng quy định của Luật Điện lực và Nghị định số 137/2013/NĐ-CP, theo đó quy định giá mua điện không được vượt khung giá do Bộ Công Thương ban hành.
Sau khi Chủ đầu tư phê duyệt quyết toán vốn đầu tư Nhà máy Thủy điện Đồng Nai 2, Công ty Mua bán điện và Chủ đầu tư đàm phán lại nhưng giá mua điện vẫn vượt khung quy định là ngoài thẩm quyền phê duyệt hợp đồng của Cục Điều tiết điện lực, tuy nhiên, Cục Điều tiết điện lực chưa thực hiện kiểm tra Hợp đồng mua bán điện, báo cáo Bộ trưởng xem xét, giải quyết theo thẩm quyền quy định tại khoản 6 Điều 23 Thông tư số 56/2014/TT-BCT ngày 19/12/2014.
EVN và Công ty cổ phần Thủy điện Đồng Nai 2 chưa kịp thời báo cáo Cục Điều tiết điện lực để kiểm tra hợp đồng mua bán điện sau khi đàm phán và ký tắt Hợp đồng mua bán điện trên cơ sở quyết toán vốn đầu tư là không đúng quy định tại khoản 1 Điều 23 Thông tư số 56/2014/TT-BCT ngày 19/12/2014, khoản 1 Điều 19 Thông tư số 57/2020/TT-BCT ngày 31/12/2020 của Bộ Công Thương.
Việc đàm phán giá điện trên cơ sở số liệu quyết toán vốn đầu tư do chủ đầu tư cung cấp, trong khi số liệu kiểm toán vốn đầu tư dự án do đơn vị kiểm toán độc lập thực hiện thiếu tin cậy, do đó giá mua điện đang tạm thanh toán 1.740 đồng/kWh (chưa bao gồm VAT) là chưa đảm bảo cơ sở pháp lý; nguyên nhân, lý do dẫn đến giá mua bán điện vượt khung quy định cần phải được Bộ Công Thương, EVN kiểm tra, xem xét để giá mua bán điện đảm bảo căn cứ, chính xác, khách quan theo quy định của pháp luật.
Từ những tồn tại, khuyết điểm, vi phạm nêu trên dẫn đến, việc đàm phán, kiểm tra, phê duyệt, xử lý các vướng mắc về giá mua điện, hợp đồng mua bán điện của Nhà máy Thủy điện Đồng Nai 2 diễn ra từ tháng 12/2008, đến nay chưa được giải quyết dứt điểm theo quy định của pháp luật và hợp đồng mua bán điện. Trách nhiệm này thuộc về EVN, Cục Điều tiết điện lực và Bộ Công Thương.
Đối với việc mua bán điện của Nhà máy Thủy điện Sông Bung 4A, Công ty Mua bán điện và Công ty cổ phần Phú Thạnh Mỹ ký kết Hợp đồng bổ sung số 01 ngày 13/8/2015 trước khi báo cáo Cục Điều tiết điện lực và việc tạm thanh toán theo giá 1.271,84 đồng/kWh vượt khung giá năm 2015 (giá trần năm 2015 là 1.060 đồng/kWh) là chưa đúng quy định tại Điều 23 Thông tư số 56/2014/TT-BCT, Điều 19 Thông tư số 57/2020/TT-BCT; chưa thực hiện đúng chỉ đạo của Bộ Công Thương về việc đưa giá mua bán điện về mức trần tại Văn bản số 3528/BCT-ĐTĐL ngày 13/4/2015; chưa báo cáo kết quả đàm phán giá điện theo chỉ đạo của Cục Điều tiết điện lực. Trách nhiệm này thuộc về EVN.
Giá mua điện của Nhà máy Thủy điện Sông Bung 4A vượt khung quy định, ngoài thẩm quyền phê duyệt hợp đồng mua bán điện của Cục Điều tiết điện lực, nhưng Cục Điều tiết điện lực chưa kiểm tra hợp đồng, báo cáo Bộ trưởng xem xét, giải quyết theo thẩm quyền quy định tại khoản 6 Điều 23 Thông tư số 56/2014/TT-BCT. Trách nhiệm thuộc về Cục Điềt tiết điện lực.
Việc đàm phán, kiểm tra, phê duyệt và xử lý các vướng mắc về giá mua điện, hợp đồng mua điện của Nhà máy Thủy điện Sông Bung 4A diễn ra từ năm 2013, đến thời điểm thanh tra vẫn chưa giải quyết dứt điểm theo quy định của pháp luật và hợp đồng mua điện.
Tuy nhiên, qua thanh tra, ngày 15/7/2022, EVN và Công ty cổ phần Phú Thạnh Mỹ đã ký Hợp đồng sửa đổi, bổ sung số 05 Hợp đồng mua bán điện, trong đó giá điện chính thức là 1.110 đồng/kWh, bằng giá trần khung giá phát điện đối với nhà máy thủy điện năm 2019 quy định tại Quyết định số 281/QĐ- BCT ngày 12/02/2019 của Bộ Công Thương.
Khuyết điểm, vi phạm trong việc điều chỉnh giá mua bán điện sau khi cơ quan nhà nước có thẩm quyền kiểm toán vốn đầu tư dự án
Liên quan đến giá mua điện của Nhà máy nhiệt điện Vũng Áng 1 (Tổng công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam là chủ đầu tư), mặc dù ngày 05/9/2016 cơ quan Kiểm toán Nhà nước đã có Báo cáo kết quả kiểm toán hoạt động xây dựng và việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư Dự án đầu tư xây dựng Nhà máy nhiệt điện Vũng Áng 1 và Dự án đầu tư xây dựng công trình phân phối 500 KV Trung tâm điện lực Vũng Áng, trong đó kiến nghị xử lý tài chính với tổng số tiền giảm trừ là 3.138,745 tỷ đồng... nhưng đến thời điểm thanh tra, việc đàm phán lại để điều chỉnh giá mua bán điện của Nhà máy nhiệt điện Vũng Áng 1 vẫn chưa được EVN, Công ty Mua bán điện và Tổng công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam thực hiện theo kết luận, kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước.
Liên quan đến giá mua điện của Nhà máy thủy điện Đồng Nai 5 (Tổng công ty Điện lực - TKV là chủ đầu tư): Tại Báo cáo Kiểm toán ngày 18/5/2016 của Kiểm toán Nhà nước kèm theo Văn bản số 314/KTNN-TH về việc kiểm toán hoạt động xây dựng và việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư Dự án xây dựng công trình Thủy điện Đồng Nai 5, trong đó kiến nghị điều chỉnh giảm nguồn vốn 351,235 tỷ đồng... nhưng đến thời điểm thanh tra, EVN, Công ty mua bán điện và Chủ đầu tư vẫn chưa hoàn tất việc đàm phán giá điện theo quyết toán vốn đầu tư dự án theo kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước. Qua thanh tra, Công ty Mua bán điện và Tổng công ty Điện lực - TKV đã và đang thực hiện việc đàm phán lại giá điện theo vốn đầu tư quyết toán để điều chỉnh giá mua bán điện.
Tuy Bộ Công Thương được nhận Báo cáo kiểm toán vốn đầu tư xây dựng các dự án nhà máy điện từ Kiểm toán Nhà nước, nhưng chưa kịp thời cung cấp/chỉ đạo EVN đàm phán lại giá mua điện, điều chỉnh hợp đồng mua bán điện; đến thời điểm thanh tra, giá mua điện của Nhà máy nhiệt điện Vũng Áng 1 và Nhà máy Thủy điện Đồng Nai 5 vẫn chưa điều chỉnh giảm theo kết luận, kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước. Với các khuyết điểm, vi phạm này, Thanh tra Chính phủ xác định trách nhiệm thuộc về Bộ Công Thương, Cục Điều tiết điện lực, EVN, Công ty Mua bán điện, Tổng công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam và Tổng công ty Điện lực - TKV
Khuyết điểm, vi phạm trong việc xây dựng khung giá phát điện
Việc xây dựng khung giá phát điện theo quy định tại Thông tư số 41/2010/TT-BCT ngày 14/12/2010 của Bộ Công Thương, EVN chỉ xây dựng khung trần đối với các nhà máy nhiệt điện; không có Thuyết minh và bảng tính khung giá phát điện đối với nhà máy thủy điện theo quy định tại Điều 17, Điều 18, Điều 25 Thông tư số 41/2010/TT-BCT ngày 14/12/2010 của Bộ Công Thương.
Việc xây dựng khung giá phát điện theo quy định tại Thông tư số 56/2014/TT-BCT ngày 19/12/2014 và Thông tư số 57/2020/TT-BCT ngày 31/12/2020 của Bộ Công Thương, EVN không có thuyết minh và bảng tính khung giá phát điện đối với nhà máy thủy điện, Cục Điều tiết điện lực không thực hiện kiểm tra, thẩm định việc xây dựng khung giá phát điện đối với các nhà máy thủy điện do EVN xây dựng.
Bộ Công Thương chưa ban hành quy định phương pháp, trình tự lập, thẩm định khung giá phát điện, chưa thực hiện đầy đủ chức trách, nhiệm vụ trong việc kiểm tra, thẩm định khung giá phát điện áp dụng đối với các nhà máy thủy điện là chưa thực hiện đúng quy định tại Điều 17, Điều 18 Thông tư số 41/2010/TT-BCT ngày 14/12/2010 của Bộ Công Thương. Trách nhiệm đổi với những tồn tại, khuyết điểm nêu trên thuộc về Bộ Công Thương, Cục Điều tiết điện lực và EVN.
Trong việc kiểm tra công tác nghiệm thu trước khi đưa công trình vào sử dụng và việc công nhận ngày vận hành thương mại (COD) đối với các nhà máy điện mặt trời, điện gió
Việc Công ty Mua bán điện công nhận ngày vận hành thương mại, đưa vào sử dụng đối với 26/26 nhà máy điện mặt trời, điện gió tại các tỉnh (Bình Thuận, Long An, Bình Phước) khi chưa được cơ quan nhà nước có thẩm quyền (Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo hoặc Sở Công Thương) kiểm tra công tác nghiệm thu và ra văn bản chấp thuận kết quả nghiệm thu công trình xây dựng của chủ đầu tư (kết luận công trình đủ điều kiện đưa vào sử dụng), vi phạm quy định tại khoản 4 Điều 31, khoản 1 Điều 32 Nghị định 46/2015/NĐ-CP; khoản 4 Điều 123 Luật Xây dựng; điểm d khoản 1 Điều 51 Thông tư 39/2015/TT-BCT.
Việc Công ty Mua bán điện công nhận ngày vận hành thương mại và mua điện của 26/26 nhà máy điện mặt trời, điện gió, trong khi các dự án có những vi phạm quy định của pháp luật về quản lý đầu tư xây dựng, đất đai, nghiệm thu công trình là vi phạm quy định tại điểm a khoản 1 Điều 14 Quyết đinh số ll/2017/QĐ-TTg.
Tập đoàn Điện lực Việt Nam EVN ban hành Quy trình thử nghiệm và công nhận ngày vận hành thương mại đối với các nhà máy điện mặt trời, điện gió (tại các Quyết định: số 578/QD-EVN ngày 10/5/2019, số 746/QĐ-EVN ngày 14/6/2021, số 1010/QĐ-EVN ngày 10/7/2020), nội dung quy trình không quy định điều kiện để đưa công trình vào sử dụng theo quy định về đầu tư xây dựng và nghiệm thu công trình quy định tại điểm d khoản 1 Điều 51 Thông tư số 39/2015/TT-BCT, khoản 3 Điếu 3 Thông tư số 16/2017/TT-BCT.
Từ những khuyết điểm, vi phạm nêu trên dẫn đến, việc công nhận ngày vận hành thương mại và mua điện của các nhà máy điện mặt trời, điện gió theo giá cố định đang áp dụng là chưa đủ cơ sở pháp luật. Hầu hết các dự án đẩy nhanh tiến độ đầu tư xây dựng để kịp thời gian được áp dụng cơ chế khuyến khích nên đã có những khuyết điểm, vi phạm trong quá trình thực hiện đầu tư. Trách nhiệm đối với những khuyết điểm, vi phạm nêu trên thuộc về các Chủ đầu tư dự án, Công ty Mua bán điện và EVN.
Có thể nói, với những khuyết điểm, vi phạm của EVN trong việc thực hiện nhiệm vụ được giao nói trên tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh, Thanh tra Chính phủ đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Công Thương chỉ đạo, tổ chức kiểm điểm, xử lý trách nhiệm theo quy định của pháp luật đối với EVN, các ban tham mưu, các đơn vị thành viên có liên quan, Ban Quản lý các dự án điện 2 và thực hiện nghiêm các giải pháp về xử lý kinh tế.
Xử lý kinh tế
Nhằm khắc phục những khuyết điểm, vi phạm nói trên, tại Thông báo Kết luận Thanh tra số 3116/TB-TTCP, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan đề xuất giải pháp xử lý về kinh tế đối với 14 dự án điện mặt trời đã và đang hưởng cơ chế giá khuyến khích không đúng với nội dung Nghị quyết số 115/NQ-CP ngày 31/8/2018 của Chính phủ, báo cáo Thủ tướng Chính phủ.
Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với EVN rà soát, xử lý theo quy định của pháp luật đối với các dự án điện mặt trời, điện gió đã được công nhận ngày vận hành thương mại (COD) và hưởng giá FIT khi chưa được cơ quan nhà nước có thẩm quyền có văn bản chấp thuận kết quả nghiệm thu công trình xây dựng của chủ đầu tư. Trong quá trình rà soát, nếu phát hiện dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự thì chuyển cơ quan điều tra để xem xét, xử lý theo quy định.
Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với EVN, các công ty điện lực tỉnh rà soát đối với các dự án/hệ thống điện mặt trời mái nhà đã đầu tư xây dựng trên đất nông, lâm nghiệp với công suất lớn (xấp xỉ 01 MW) dưới mô hình đầu tư trang trại nuôi trồng, xem xét, xử lý việc áp dụng giá điện của hệ thống điện mặt trời mái nhà.
Bộ Công Thương chỉ đạo EVN làm việc với Công ty cổ phần Thủy điện Trung Nam, lựa chọn đơn vị kiểm toán có năng lực, kinh nghiệm, uy tín để thực hiện kiểm toán tổng chi phí đầu tư dự án Nhà máy Thủy điện Đồng Nai 2, trên cơ sở đó các bên có căn cứ, cơ sở xem xét, đàm phán lại giá mua bán điện, báo cáo Cục Điều tiết điện lực và Bộ trưởng Bộ Công Thương xem xét, quyết định theo quy định của pháp luật; xem xét, chỉ đạo EVN xác định lãi trên số tiền đã tạm thanh toán vượt khung quy định so với giá điện được Bộ Công Thương phê duyệt đối với Nhà máy Thủy điện Đồng Nai 2 và Nhà máy Thủy điện sông Bung 4A.
Bộ Công Thương chỉ đạo EVN thực hiện đàm phán lại giá mua điện của Nhà máy nhiệt điện Vũng Áng 1, Nhà máy Thủy điện Đồng Nai 5 theo quy định của pháp luật và kết quả kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước. Cung cấp cho EVN kết luận thanh tra, kiểm toán các dự án đầu tư xây dựng nhà máy điện mà Bộ Công Thương đã nhận được, chỉ đạo EVN rà soát, đàm phán lại giá mua điện của các nhà máy theo quy định của pháp luật và kết luận, kiến nghị của các cơ quan thanh tra, Kiểm toán Nhà nước.
K. Dung