Xác định rõ tầm quan trọng của việc XHH trong lĩnh vực này, thời gian qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ Giao thông Vận tải cũng đã ban hành nhiều văn bản pháp luật liên quan đến vấn đề này. Trong đó có Quyết định số 73/2013/QĐ-TTg về việc thí điểm thực hiện cơ chế nạo vét, duy tu các tuyến luồng hàng hải do Bộ Giao thông Vận tải quản lý; Nghị định số 159/2018/NĐ-CP, ngày 28/11/2018 về việc quản lý hoạt động nạo vét trong vùng nước cảng biển và vùng nước đường thủy nội địa; Thông tư số 33/2019/TT-BGTVT và 35/2019/TT-BGTVT quy định về hoạt động nạo vét trong vùng nước cảng biển và vùng nướcđường thủy nội địa... Đây là cơ sở pháp lý quan trọng nhằm thu hút hiệu quả hơn các nhà đầu tư vào lĩnh vực nạo vét các tuyến luồng hàng hải.

Ngoài ra, XHH việc nạo vét hàng hải sẽ mang lại nguồn doanh thu cho ngân sách Nhà nước như: Thuế tài nguyên, phí môi trường, tiền cấp quyền khai thác, cũng như các loại thuế, phí khác theo quy định. Đây là nguồn thu rất lớn cho ngân sách Nhà nước. Dự án được triển khai dưới hình thức XHH là cơ sở để quản lý các đơn vị thi công có đăng ký, có cấp phép hoạt động, mang lại chất lượng thi công đảm bảo về kỹ thuật, môi trường, an toàn hàng hải và không làm thất thoát các khoản thu thuế, phí của Nhà nước. Qua đó, giảm thiểu được tình trạng ô nhiễm môi trường, lãng phí tài nguyên và thất thu cho ngân sách Nhà nước. Điều quan trọng là, Nhà nước, nhà đầu tư và người dân, doanh nghiệp tham gia, khai thác giao thông đường thủy đều được hưởng lợi từ triển khai XHH lĩnh vực này.

 

Giám sát để ngăn “cát tặc”

Dù có nhiều lợi ích mang lại từ thực hiện XHH việc nạo vét các tuyến luồng hàng hải, cảng biển, nhưng trong quá trình thực hiện chủ trương này, có nơi đã nảy sinh những bất cập, kẽ hở, một số nhà đầu tư khai thác cát trái phép ngoài dự án, khai thác hơn độ sâu thiết kế được duyệt. Câu hỏi đặt ra là: Cần giám sát thế nào để bảo đảm minh bạch trong quá trình triển khai dự án cũng như hỗ trợ của các lực lượng chức năng ngăn chặn được tình trạng khai thác theo kiểu “cát tặc” trá hình?

Có thể nói, cơ chế XHH công tác nạo vét, duy tu luồng hàng hải, cảng biển đã mở ra cơ hội cho rất nhiều nhà đầu tư tham gia vào lĩnh vực này. Để tạo sự minh bạch, cũng như sân chơi bình đẳng cho các doanh nghiệp đầu tư, Bộ Giao thông Vận tải đã công bố danh mục dự án XHH nạo vét duy tu, đảm bảo giao thông, kết hợp tận thu sản phẩm hệ thống kết cấu hạ tầng hàng hải và tuyến đường thủy nội địa quốc gia. Ngoài ra, pháp luật hiện hành cũng quy định rất rõ về trình tự, thủ tục triển khai các dự án này rất chặt chẽ. Theo đó, phương tiện, thiết bị thi công bắt buộc phải có gắn hệ thống thiết bị giám sát hành trình, camera ghi hình và chịu sự giám sát cộng đồng. Nhà đầu tư sau khi ký kết hợp đồng dự án với cơ quan quản lý Nhà nước phải tuân thủ các quy định của chính quyền địa phương và các bộ, ngành liên quan.

Ngoài ra, để ngăn ngừa nguy cơ lợi dụng dự án XHH nạo vét để khai thác “cát tặc”, nghị định và thông tư hướng dẫn đưa ra hàng loạt yêu cầu cụ thể. Theo đó, phân rõ trách nhiệm và giám sát nghiêm ngặt đối với dự án trên tất cả các khâu từ đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư, dự án chuyển tiếp; đến thi công, bàn giao dự án hoàn thành. Nhà đầu tư cũng có trách nhiệm lựa chọn tư vấn giám sát độc lập thi công, nghiệm thu và toàn bộ dự án trình cơ quan quản lý Nhà nước chấp thuận; trường hợp cần thiết, cơ quan Nhà nước có quyền lựa chọn tư vấn hỗ trợ giám sát thực hiện hợp đồng dự án.

Theo quy định chung, sau khi Bộ Giao thông Vận tải công bố danh mục dự án XHH đầu tư nạo vét hàng hải (vùng nước cảng biển) quốc gia, Cục Hàng hải Việt Nam tổ chức lập báo cáo nghiên cứu khả thi dự án để mời thầu và đàm phán hợp đồng dự án, trình Bộ phê duyệt. Cục Hàng hải Việt Nam tổ chức lựa chọn nhà đầu tư theo hình thức đấu thầu rộng rãi và thực hiện giám sát dự án theo quy định. Điều này sẽ tạo sân chơi bình đẳng cho các nhà đầu tư có nguyện vọng và năng lực, đều có thể tham gia dự án.

Các dự án đều phải được đồng thuận chủ trương triển khai của địa phương địa bàn dự án. Thực hiện nội dung này, mới đây, UBND TP Hồ Chí Minh đã đồng ý chủ trương thực hiện các dự án XHH nạo vét một số dự án xây dựng kết cấu hạ tầng hàng hải và tuyến đường thủy nội địa sông theo hình thức tận thu sản phẩm sử dụng để bù chi phí, không sử dụng ngân sách Nhà nước. Cụ thể, TP thông qua chủ trương tiếp tục triển khai dự án XHH đầu tư xây dựng khu neo đậu, chuyển tải, chờ đợi vào các bến cảng trên sông Soài Rạp. Dự án này nằm ở vịnh Gành Rái, huyện Cần Giờ do Công ty CPĐT Khai thác Cảng làm chủ đầu tư. Dự án nạo vét khu neo đậu tránh bão trên sông Gò Gia đoạn từ tim luồng Tắc ông Cu cắt vuông góc sông Gò Gia về phía thượng lưu. Phương thức thực hiện là kết hợp tận thu sản phẩm bù chi phí, không dùng ngân sách Nhà nước. Một dự án khác cũng thực hiện theo phương thức này là dự án XHH nạo vét, duy tu, nâng cấp luồng sông Đồng Tranh và tuyến luồng Tắc Ông Cu - Tắc Bài đến sông Gò Gia.

Để thuận tiện cho công tác giám sát, thời gian thực hiện nạo vét từ 6h - 18h, không được thi công vào ban đêm. Các nhà đầu tư cũng phải có trách nhiệm phối hợp địa phương để thực hiện khâu giám sát cộng đồng. Cục Hàng hải Việt Nam sẽ tổ chức lựa chọn tư vấn giám sát độc lập đủ năng lực để hỗ trợ giám sát thực hiện.

Với hành lang pháp lý tương đối đầy đủ, tin rằng, việc XHH nạo vét các tuyến luồng hàng hải, đường thủy nội địa sẽ phát huy được hiệu quả, giải quyết được hài hòa lợi ích kinh tế giữa Nhà nước, nhà đầu tư và người dân cũng như doanh nghiệp thụ hưởng, thu hút được nguồn lực mạnh mẽ, thúc đẩy phát triển được KT-XH cho các vùng kinh tế và cả nước theo chủ trương khuyến khích, đúng đắn của Đảng, Nhà nước.