TS. Nguyễn Quốc Văn - Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học thanh tra phát biểu tại buổi tọa đàm khoa học - Ảnh: Việt Anh

Bảo vệ người TC là lao động hợp đồng là vấn đề cần thiết

Tố cáo (TC) là quyền cơ bản của con người được Hiến pháp ghi nhận và được quy định cụ thể trong Luật Tố cáo và các văn bản hướng dẫn thi hành. Bản chất của việc TC là lên án các hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức cá nhân mà hành vi đó gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân, qua đó, người TC muốn đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền có biện pháp xử lý hành vi vi phạm pháp luật của người bị TC. Cũng vì thế, người TC có nguy cơ bị đe dọa, trả thù bởi người bị TC là rất cao, do đó, việc bảo vệ người TC là cần thiết nhằm bảo vệ người tố cáo thực hiện quyền công dân, quyền tố cáo.

Trong đó, Luật Tố cáo 2018 và các văn bản hướng dẫn thi hành có quy định về các biện pháp bảo vệ người TC nói chung, đồng thời có biện pháp bảo vệ việc làm của để người tố cáo là cán bộ, công chức' và người làm việc theo hợp đồng lao động nói riêng... Việc bảo vệ việc làm cho người TC là cán bộ, công chức và người làm việc theo hợp đồng lao động là cần thiết, bởi lẽ, họ có quyền tố cáo và quyền được bảo vệ theo quy định của pháp luật; đặc biệt là bảo vệ người tố cáo là người làm việc theo hợp đồng lao động.

Bởi lẽ, đây là nhóm người yếu thế, dễ bị tổn thương, họ làm việc với người sử dụng lao động dựa trên sự thỏa thuận về tiền lương, tiền minh công, điều kiện làm việc và công việc cụ thể, họ dễ đứng trước nguy cơ mất việc làm hoặc không được tạo điều kiện thuận lợi trong công việc, trong việc nâng cao trình độ chuyên môn và phát triển bản thân nếu đứng ra TC...

Cũng tại buổi tọa đàm, các đại biểu cho rằng, quy định pháp luật về bảo vệ việc làm của người TC làm việc theo hợp đồng lao động còn những vướng mắc trong cả quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện. Về mặt pháp lý, việc bảo vệ việc làm của người TC là lao động hợp đồng còn có những bất cập về căn cứ bảo vệ, trình tự thủ tục bảo vệ, nội dung, biện pháp bảo vệ, thẩm quyền bảo vệ, cơ chế phối hợp trong việc bảo vệ....

Trong thực tiễn, việc người lao động làm việc theo hợp đồng lao động đứng ra TC hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân xảy ra ở nhiều nơi, nhiều lĩnh vực, mặc dù đã có quy định về bảo vệ việc làm cho nhóm người TC làm việc theo hợp đồng lao động, nhưng việc người TC bị mất việc làm, giảm thu nhập... vẫn diễn ra khá phổ biến mà việc bảo vệ việc làm của họ lại chưa được quan tâm đúng mức...

Ngoài ra, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức cá nhân trong vấn đề bảo vệ việc làm chưa được bảo đảm thực hiện, nhiều người lao động đứng ra TC và bị trù dập, ảnh hưởng đến việc làm nhưng chỉ được bảo vệ khi có sự vào cuộc của báo chí; tổ chức đại diện người lao động, công đoàn là tổ chức đại diện quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động chưa phát huy vai trò trong bảo vệ người TC là lao động hợp đồng; cơ chế phối hợp giữa các cơ quan trong việc bảo vệ người TC nói chung và người TC là lao động hợp đồng nói riêng chưa cụ thể; vấn đề hình thức hợp đồng lao động thoả thuận bằng lời nói khó có căn cứ để bảo vệ việc làm của người lao động khi đứng ra TC...Do đó, việc bảo vệ người TC là lao động hợp đồng là vấn đề cần thiết.

Hoàn thiện pháp luật bảo vệ người TC nói chung

Theo đại diện Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, việc bảo vệ việc làm của chính người TC là lao động hợp đồng gặp nhiều khó khăn do cơ chế bảo vệ còn bất cập. Do đó, việc căn cứ bảo vệ người TC là hợp đồng lao động cũng rất khó khăn, mặc dù khoản 2, điều 47 Luật TC đã quy định, nhưng thực tế sau TC họ xin nghỉ việc hoặc chuyển cơ quan khác nên việc xác định căn cứ để bảo vệ rất khó.

Mặt khác, khi người TC muốn được bảo vệ việc làm thì họ rất khó để thực hiện. Trong một số trường hợp, người giải quyết tố cáo vừa là người có trách nhiệm bảo vệ, người có thẩm quyền áp dụng biện pháp bảo vệ, vừa là người sử dụng lao động... tại Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội chưa có vụ nào giải quyết việc bảo vệ việc làm của người TC.

Từ thực tế trên, đặt ra nhu cầu phải tiếp tục hoàn thiện pháp luật bảo vệ người TC nói chung và bảo vệ việc làm của người TC làm việc theo hợp đồng lao động nói riêng. Trong đó, theo đại diện Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cần có hướng dẫn cụ thể về việc bảo vệ việc làm của nhân thân người TC là lao động hợp đồng để đảm bảo quy định mang tính khả thi trên thực tiễn.

Bên cạnh đó, quy định rõ thêm căn cứ bảo vệ việc làm của người TC nói chung và người TC là lao động hợp đồng nói riêng, trong đó, có quy định cụ thể hơn về: Căn cứ bảo vệ việc làm với người lao động khi thoả thuận bằng lời nói, để thống nhất áp dụng giữa Luật Tố cáo và Luật Lao động; căn cứ bảo vệ việc làm của thân nhân người TC ... để đảm bảo tính thống nhất và khả thi trong thực hiện pháp luật về bảo vệ người TC

Quy định cụ thể hơn về thẩm quyền áp dụng bảo vệ người TC trong trường hợp người giải quyết TC vừa là người có trách nhiệm bảo vệ, người có thẩm quyền áp dụng biện pháp bảo vệ, vừa là người sử dụng lao động, người có quyền sa thải lao động, để đảm bảo tính khách quan trọng bảo vệ việc làm của người TC là lao động hợp đồng.

Bổ sung biện pháp bảo vệ việc làm của người TC là lao động hợp đồng để đảm bảo tính đầy đủ, khả thi; việc bảo vệ việc làm của người TC nên được thực hiện ngay từ khi tham gia vào quá trình TC, với quy định về việc không được sa thải, cho nghỉ việc hoặc không cắt giảm lương, thu nhập trong thời gian tham gia vào quá trình TC, trừ trường hợp người đó có hành vi vi phạm không liên quan đến lĩnh vực TC.

Bên cạnh đó, bổ sung, sửa đổi Thông tư 08/2020/TT-BLĐTBXH theo hướng: Quy định cụ thể hơn về thẩm quyền áp dụng biện pháp bảo vệ việc làm cho người tố cáo; vai trò, trách nhiệm của tổ chức đại diện người lao động, công đoàn trong bảo vệ người tố cáo là lao động hợp đồng; căn cứ bảo vệ việc làm của người lao động theo các loại hợp đồng được quy định trong Bộ Luật Lao động, nhất là đối với loại hợp đồng xác định thời hạn và hợp đồng thoả thuận bằng lời nói.

Trong các báo cáo công tác giải quyết tố cáo, cần có nội dung tổng kết về việc bảo vệ người tố cáo nói chung và người tố cáo là người lao động theo hợp đồng lao động nói riêng, qua đó, để thấy bất cập và có đề xuất hoàn thiện pháp luật về bảo vệ người tố cáo, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước theo ngành, lĩnh vực./.