Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân định nghĩa "giám sát là việc chủ thể giám sát theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý". Giám sát của Quốc hội được thực hiện ở nhiều cấp độ, từ giám sát tối cao của Quốc hội đến giám sát của các Ủy ban, Đoàn đại biểu và từng đại biểu Quốc hội.

Hoạt động giám sát của Quốc hội đối với hoạt động thanh tra được hiểu là hoạt động giám sát ở tất cả các cấp độ nêu trên đối với hoạt động của Thanh tra Chính phủ và ngành Thanh tra. Hoạt động này bao quát việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước, hoạt động thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Giám sát của Quốc hội được thực hiện ở nhiều cấp độ. (Ảnh: quochoi.vn)

Giám sát tối cao và giám sát chuyên đề: Hai mũi nhọn then chốt

 Hàng năm, Quốc hội thực hiện giám sát tối cao đối với công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng theo quy định của luật. Thanh tra Chính phủ đóng vai trò chủ trì, phối hợp với các cơ quan, bộ, ngành Trung ương và địa phương xây dựng báo cáo trình Quốc hội.

Song song với giám sát tối cao, Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội còn thực hiện giám sát chuyên đề. TS. Trần Đăng Vinh cho biết trong nhiệm kỳ khóa XV, Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã có 3 chuyên đề giám sát liên quan đến hoạt động thanh tra.

Thứ nhất, Quốc hội giám sát việc thực hiện pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Thanh tra Chính phủ đã xây dựng báo cáo thực hiện pháp luật và thanh tra thực hành tiết kiệm chống lãng phí và cử công chức tham gia hoạt động giám sát trực tiếp tại Kiểm toán Nhà nước, 14 Bộ (Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Tài nguyên và Môi trường, Xây dựng, Giao thông vận tải, Công Thương, Thông tin và Truyền thông, Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư, Nội vụ, Công an, Khoa học và Công nghệ, Y tế, Giáo dục và Đào tạo) và 16 tỉnh/thành phố. Kết quả giám sát này là cơ sở để Quốc hội ban hành Nghị quyết số 74/2022/QH15 về đẩy mạnh việc thực hiện chính sách, pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Thứ hai, Ủy ban Thường vụ Quốc hội giám sát việc thực hiện pháp luật về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân. Thanh tra Chính phủ đã xây dựng báo cáo về vấn đề này và cử công chức tham gia giám sát trực tiếp tại 5 Bộ (Tài nguyên và Môi trường, Xây dựng, Lao động - Thương binh và Xã hội, Công an, Tư pháp) và 5 tỉnh/thành phố. Kết quả giám sát là cơ sở để Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 623/NQ-UBTVQH15 về tiếp tục tăng cường hiệu lực, hiệu quả thực hiện chính sách, pháp luật về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Thứ ba, Ủy ban Thường vụ Quốc hội giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng. Thanh tra Chính phủ đã có báo cáo tổng hợp kết quả 10 cuộc thanh tra trong lĩnh vực năng lượng.

Chất vấn và trả lời chất vấn: Kênh giám sát quan trọng

Bên cạnh giám sát tối cao và giám sát chuyên đề, hoạt động giám sát của Quốc hội còn được thực hiện thông qua hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn. TS. Trần Đăng Vinh cho biết Tổng Thanh tra Chính phủ đã trả lời chất vấn của Đại biểu Quốc hội tại các kỳ họp Quốc hội, Phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, và qua Phiếu chất vấn của Đại biểu Quốc hội.

Nội dung chất vấn xoay quanh nhiều vấn đề, bao gồm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động thanh tra, phòng chống tham nhũng, tiêu cực, xử lý vi phạm, thu hồi tài sản sau thanh tra, đạo đức công vụ của cán bộ, công chức thanh tra, ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo.

TS. Trần Đăng Vinh, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ (ảnh: Dương Nguyễn)

Nâng cao hiệu quả giám sát: Tập trung, trọng tâm, trọng điểm

Nhìn chung, hoạt động giám sát của Quốc hội đối với hoạt động thanh tra đã được triển khai đúng quy định của pháp luật và đạt được những kết quả nhất định. Thanh tra Chính phủ đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan của Quốc hội, Văn phòng Quốc hội và các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong hoạt động giám sát.

Tuy nhiên, để nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động giám sát, TS. Trần Đăng Vinh đề xuất một số giải pháp:

“Đối với giám sát chuyên đề của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Thanh tra Chính phủ tham gia góp ý xây dựng Chương trình, Đề cương giám sát chuyên đề khi có yêu cầu, trong đó, quan tâm lựa chọn nội dung trong chuyên đề giám sát phù hợp với yêu cầu, đòi hỏi của quản lý nhà nước và sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước; nội dung giám sát cần phải có trọng tâm, trọng điểm, tập trung vào những vấn đề dư luận xã hội quan tâm hoặc thực tiễn có nhiều vướng mắc cần phải tháo gỡ, hoàn thiện chính sách, pháp luật hoặc phát sinh nhiều khiếu nại, tố cáo, tham nhũng, tiêu cực cần phải chấn chỉnh, xử lý kịp thời”.

Ngoài ra, TS. Trần Đăng Vinh cũng nhấn mạnh việc Thanh tra Chính phủ cần phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, địa phương xây dựng báo cáo giám sát tối cao; tăng cường phối hợp với Đoàn giám sát, cung cấp thông tin, tài liệu và tham gia góp ý xây dựng báo cáo kết quả giám sát; chủ động xây dựng báo cáo và trả lời chất vấn của đại biểu Quốc hội một cách đầy đủ, kịp thời, chất lượng; xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện nhiệm vụ được giao tại các Nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội; và nâng cao chất lượng đội ngũ công chức làm nhiệm vụ thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng.

Những giải pháp này sẽ góp phần quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội đối với hoạt động thanh tra, qua đó thúc đẩy công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, quan liêu, xây dựng một nền hành chính nhà nước trong sạch, vững mạnh, hiệu quả.