Được thành lập dưới hình thức Ban Thanh tra Nhân dân, thanh tra Nhân dân là một hình thức giám sát Nhân dân ở cơ sở đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, việc thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở.

Trong những năm qua, hoạt động của Ban Thanh tra Nhân dân đã đem lại nhiều ý nghĩa tốt đẹp, phát huy vai trò và quyền làm chủ của Nhân dân trong việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị ở cơ sở, là sự thể hiện sâu sắc quan điểm “dân biết, dân làm, dân bàn, dân kiểm tra, dân giám sát và dân thụ hưởng”. Đặc biệt, hoạt động của Ban Thanh tra Nhân dân cũng đã góp phần tích cực vào công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng của Đảng và Nhà nước ta.

Trực thuộc Quận Hai Bà Trưng – thành phố Hà Nội, phường Đồng Nhân đã và đang duy trì mạng lưới Ban Thanh tra Nhân Dân của mình. Nhiệm kỳ 2021 – 2023, Ban Thanh tra Nhân dân phường hoạt động với cơ cấu gồm 09 đồng chí (trong đó có 08 đồng chí là thanh tra viên của các tổ dân phố).

Hàng năm, căn cứ vào tình hình thực tế của địa phương, Ban Thanh tra Nhân dân phường Đồng Nhân (thuộc Quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội) đã xây dựng các kế hoạch, nhiệm vụ hoạt động của mình trong việc thu, chi, sử dụng các loại quỹ do Nhân dân đóng góp; giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân; tham gia giám sát hoạt động của Ủy ban Nhân dân phường; thực hiện việc quản lý, sử dụng đất; thực hiện quy chế dân chủ cơ sở... 

Ảnh: CTTĐT phường Đồng Nhân

Nhờ triển khai thực hiện tốt các quy chế và nhiệm vụ đề ra, trong thời gian qua, công tác kiểm tra, giám sát cộng đồng thông qua hoạt động của Ban Thanh tra Nhân dân phường Đồng Nhân đã đạt được những hiệu quả thiết thực, góp phần thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ sở, quy ước dân chủ ở tổ dân phố gắn với phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở” và “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới và đô thị văn minh”. Trong đó, nổi bật là công tác giám sát thực hiện dân chủ ở cơ sở. Chỉ tính riêng trong năm 2022, công tác hòa giải, tiếp dân và giải quyết đơn thư phản ánh, kiến nghị đều được Ủy ban Nhân dân và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc phường giải quyết; việc tiếp nhận hồ sơ giải quyết đúng hạn đạt 100%; công tác giải quyết thủ tục hành chính dịch vụ công trực tuyến mức độ 3 đạt 199%; công tác trực tiếp tiếp dân gồm 92 lượt.

Tuy vậy, hoạt động của Ban Thanh tra Nhân dân phường Đồng Nhân vẫn còn gặp phải không ít khó khăn, vướng mắc. Theo ông Lê Xuân Tiến – Phó chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc, Trưởng ban Thanh tra Nhân dân và Giám sát đầu tư cộng đồng phường Đồng Nhân chia sẻ: “Chúng ta đều biết, tính chất hoạt động của Ban Thanh tra Nhân dân, ban Giám sát đầu tư cộng đồng là hoạt động giám sát không mang tính quyền lực, không chuyên sâu, không trực tiếp xử lý đối với các tổ chức, cá nhân vi phạm mà chỉ dừng lại ở việc phát hiện và kiến nghị xử lý. Do vậy, tính hiệu lực không cao mà phụ thuộc nhiều hơn vào trách nhiệm giải quyết của cơ quan có thẩm quyền.

Bên cạnh đó, nội dung giám sát lại trải rộng trên nhiều lĩnh vực ở địa phương. Mặc dù đều được trải qua công tác tuyên truyền, tập huấn, bồi dưỡng về chuyên môn, nhưng trên thực tế, phần lớn các thành viên của Ban Thanh tra Nhân dân hầu hết là người lớn tuổi đã nghỉ hưu, đã từng công tác trong nhiều ngành nghề, nên còn hạn chế về nghiệp vụ chuyên môn đối với một số nội dung giám sát (đặc biệt là lĩnh vực đầu tư, xây dựng cơ bản), khiến cho chất lượng giám sát có lúc chưa bảo đảm, còn một số điểm hạn chế, chưa tương xứng với vai trò, trách nhiệm của cộng đồng, Nhân dân ở cơ sở”.

Ảnh: CTTĐT phường Đồng Nhân

Vừa qua, tại Kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Thanh tra 2022, có hiệu lực từ ngày 01/07/2023 đã không còn những quy định về Thanh tra Nhân dân. Thay vào đó, những chế định về thanh tra Nhân dân sẽ được quy định cụ thể trong Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022, có hiệu lực từ ngày 01/07/2023.

Việc đặt nội dung Thanh tra Nhân dân vào trong Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay tuy còn những tranh cãi nhất định, nhưng được các chuyên gia đánh giá là hợp lý và cần thiết. Bởi nếu xét theo nghĩa rộng, việc giám sát của Nhân dân thông qua Ban Thanh tra Nhân dân cũng là biểu hiện của việc thực hiện dân chủ của Nhân dân ở cơ sở, cũng thể hiện rõ nét hơn sự khác biệt về tính chất, chức năng, phương thức và tổ chức hoạt động... của thanh tra Nhân dân so với thanh tra Nhà nước.

Thấu hiểu điều đó, Ban Thanh tra Nhân dân phường Đồng Nhân cũng đã chuẩn bị cho mình những phương hướng, nhiệm vụ để thực hiện tốt hơn nữa vai trò của mình trong thời gian tới. Đây cũng là sự chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 có hiệu lực.

Ông Lê Xuân Tiến chia sẻ: “Dưới sự chỉ đạo, lãnh đạo và quan tâm của Đảng ủy, UBND phường, vai trò trực tiếp hướng dẫn của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc phường Đồng Nhân, trong thời gian tới, để khắc phục những hạn chế còn tồn đọng, phát huy những thành tích đã đạt được và nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động của mình, Ban Thanh tra Nhân dân phường Đồng Nhân cũng đã đề ra một số kế hoạch hoạt động, cụ thể như sau:

Thứ nhất, cần phải phát huy hơn nữa quyền kiểm tra, giám sát của Nhân dân trên địa bàn phường. Trên thực tế, nếu thực hiện tốt phương thức giám sát, kiểm tra của Ban Thanh tra Nhân dân, thì công tác giám sát, kiểm tra sẽ có hiệu quả cao, bởi vì địa phương chính là nơi mà mọi chủ trương, chính sách của Đảng, mọi quy định của pháp luật được đưa vào thực tiễn cuộc sống và phát huy được hiệu quả thiết thực.

Thứ hai, cần quán triệt sâu rộng các chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước về tăng cường vai trò của Nhân dân trong việc tham gia xây dựng chính quyền, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Thứ ba, thường xuyên chăm lo đến công tác đào tạo bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ thành viên của Ban Thanh tra Nhân dân.

Thứ tư, cần xem xét, đề ra giới hạn nội dung giám sát của Ban Thanh tra Nhân dân cho phù hợp với thực tế, bảo đảm hoạt động giám sát có trọng tâm, trọng điểm, tập trung và gắn trực tiếp với mục đích, phát hiện, xử lý kịp thời hành vi vi phạm pháp luật.

Cuối cùng, cần có cơ chế chỉ đạo, kiểm tra, rút kinh nghiệm, khen thưởng, biểu dương kịp thời các thanh tra viên khi có thành tích xuất sắc trong công tác hoạt động của mình, tạo động lực cho các thanh tra viên hoạt động. Bên cạnh đó, cũng cần cung cấp nguồn kinh phí thường xuyên, ổn định cho các hoạt động của Ban”.

Trên thực tế, không chỉ với riêng phường Đồng Nhân, đây cũng là là tình trạng chung của Ban Thanh tra Nhân dân của nhiều cơ sở. Tuy đã đạt được một số kết quả tích cực nhất định, song trong thời gian tới, cần có nhiều giải pháp để nâng cao hơn nữa hoạt động của Ban Thanh tra Nhân dân.

Đặc biệt, để chuẩn bị cho Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 chính thức có hiệu lực trong thời gian tới, các địa phương, cơ sở cũng cần có những sự chuẩn bị kịp thời, chu đáo, để hoạt động của Ban Thanh tra Nhân dân được thực hiện trôi chảy, ngày càng đạt nhiều tín hiệu tích cực, góp phần thể chế hóa kịp thời chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát huy dân chủ ở cơ sở và góp phần tích cực vào công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng hiện nay./.