Sự kiểm soát quyền lực trong hoạt động thanh tra đã trở thành một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu trong quản lý nhà nước. Thanh tra, với vai trò kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan hành chính, không chỉ góp phần ngăn ngừa và xử lý những hành vi vi phạm pháp luật mà còn phải được đặt trong một khuôn khổ chặt chẽ nhằm tránh sự tha hóa và lạm quyền. Đây cũng chính là quan điểm của Tiến sĩ Nguyễn Quốc Văn, Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học thanh tra, khi ông nhấn mạnh: “Kiểm soát quyền lực trong hoạt động thanh tra là một trong những nội dung của kiểm soát quyền hành pháp.”
Bản chất của kiểm soát quyền thanh tra
Theo Tiến sĩ Nguyễn Quốc Văn, kiểm soát quyền hành pháp là nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của một nhà nước pháp quyền. Việc kiểm soát quyền lực không chỉ nhằm ngăn chặn sự lộng quyền và lạm quyền, mà còn để duy trì kỷ luật, kỷ cương trong bộ máy nhà nước, đồng thời bảo vệ các quyền lợi hợp pháp của người dân. Kiểm soát quyền hành pháp được thực hiện thông qua một loạt cơ chế tổ chức - pháp lý, bao gồm sự giám sát của các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và công dân.
Trong lĩnh vực thanh tra, kiểm soát quyền thanh tra là quá trình các chủ thể, từ cơ quan nhà nước đến xã hội, áp dụng các biện pháp chính trị và pháp lý để giám sát việc thực hiện quyền thanh tra. Mục tiêu chính là ngăn ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi tham nhũng, tiêu cực, hoặc sự tha hóa quyền lực, đồng thời bảo đảm quyền thanh tra được thực hiện trong khuôn khổ Hiến pháp, pháp luật và góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động thanh tra.
Các yếu tố cơ bản của kiểm soát quyền thanh tra
Theo Tiến sĩ Nguyễn Quốc Văn, kiểm soát quyền thanh tra bao gồm bốn yếu tố chính:
(1) Chủ thể kiểm soát: Các cơ quan quyền lực nhà nước, cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan tư pháp, Kiểm toán Nhà nước, Đảng Cộng sản Việt Nam và các cơ quan của Đảng, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên, cùng các tổ chức xã hội, báo chí và người dân, doanh nghiệp đều có vai trò quan trọng trong việc giám sát quyền thanh tra. Sự tham gia của toàn xã hội vào quá trình kiểm soát này là yếu tố then chốt để bảo đảm tính khách quan và minh bạch.
(2) Đối tượng kiểm soát: Đối tượng của kiểm soát quyền thanh tra là các chủ thể của quyền thanh tra, bao gồm: Cơ quan và thủ trưởng cơ quan QLNN; cơ quan và thủ trưởng cơ quan thanh tra nhà nước; cơ quan và thủ trưởng.
(3) Khách thể/mục tiêu kiểm soát: Khách thể bảo vệ của kiểm soát quyền thanh tra là các quy định của Hiến pháp, pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm, nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong hoạt động thanh tra. Mục tiêu của kiểm soát quyền thanh tra là nhằm phòng ngừa, phát hiện, xử lý các hành vi tham nhũng, tiêu cực, tha hóa quyền lực; bảo đảm quyền thanh tra được thực hiện trong khuôn khổ/giới hạn của Hiến pháp, pháp luật và góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động thanh tra.
(4) Mặt khách quan của kiểm soát: Kiểm soát quyền thanh tra được thực hiện thông qua các cơ chế, phương thức và biện pháp chính trị - pháp lý. Các quy định này có thể được Hiến định, luật định, hoặc xuất phát từ các điều lệ, quy định của Đảng, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội. Những biện pháp này nhằm đảm bảo rằng mọi hoạt động thanh tra đều được giám sát và đánh giá một cách toàn diện, từ việc ra quyết định thanh tra đến quá trình thực hiện và kết thúc thanh tra.
Tầm quan trọng của kiểm soát quyền thanh tra trong bối cảnh hiện nay
Trong bối cảnh hiện nay, khi yêu cầu về minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả trong quản lý nhà nước ngày càng cao, kiểm soát quyền thanh tra trở thành một công cụ không thể thiếu. Tiến sĩ Nguyễn Quốc Văn nhấn mạnh, kiểm soát quyền thanh tra không chỉ là để ngăn ngừa sự lạm quyền, mà còn là để đảm bảo rằng các hoạt động thanh tra diễn ra đúng pháp luật, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân và doanh nghiệp.
Sự cần thiết của việc kiểm soát quyền lực trong hoạt động thanh tra còn thể hiện ở chỗ nó giúp tăng cường niềm tin của người dân vào bộ máy nhà nước. Khi các cơ quan thanh tra thực hiện nhiệm vụ với sự giám sát chặt chẽ và minh bạch, những biểu hiện tham nhũng, tiêu cực sẽ giảm dần, góp phần xây dựng một môi trường quản lý nhà nước lành mạnh và hiệu quả hơn.
Kiểm soát quyền thanh tra không chỉ là yêu cầu cần thiết trong việc duy trì kỷ luật, kỷ cương hành chính mà còn là một biện pháp quan trọng để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động quản lý nhà nước. Như lời của Tiến sĩ Nguyễn Quốc Văn đã khẳng định, việc kiểm soát này nhằm “ngăn chặn, loại bỏ những hành vi lộng quyền, lạm quyền,” đồng thời giúp nâng cao hiệu lực, hiệu quả của các cơ quan thanh tra, bảo vệ lợi ích của người dân và xã hội.