Vi phạm trong hoạt động môi giới chứng khoán

Theo kết luận thanh tra, SHS đã để khách hàng đặt lệnh mua chứng khoán khi chưa có đủ tiền trên tài khoản giao dịch, vi phạm quy định tại điểm a khoản 1 Điều 7 Thông tư số 120/2020/TT-BTC. Đây là lỗi cơ bản trong quản lý giao dịch, cho thấy hệ thống kiểm soát nội bộ của công ty còn lỏng lẻo.

Ngoài ra, công ty đã không quản lý tách bạch tài khoản chuyên dùng của khách hàng với tài khoản thanh toán của công ty. Đoàn thanh tra đã phát hiện tại một số thời điểm, công ty phát sinh các giao dịch chuyển tiền giữa tài khoản chuyên dùng (dùng để quản lý tiền gửi khách hàng) và tài khoản thanh toán của công ty. Việc này vi phạm nghiêm trọng quy định tại khoản 1 Điều 17 Thông tư số 121/2020/TT-BTC về quản lý tách bạch tiền gửi của khách hàng, tiềm ẩn rủi ro lớn đối với quyền lợi của nhà đầu tư.

Đáng chú ý, SHS đã mở 34 tài khoản chuyên dùng trong giai đoạn từ năm 2007 đến năm 2023, nhưng đến ngày 10/04/2024 công ty mới có Công văn báo cáo UBCKNN về việc sử dụng các tài khoản này làm tài khoản chuyên dùng quản lý tiền gửi khách hàng, vi phạm quy định tại khoản 6 Điều 17 Thông tư số 121/2020/TT-BTC. Điều này cho thấy SHS đã không tuân thủ quy định về báo cáo và công khai thông tin với cơ quan quản lý.

Về hoạt động giao dịch ký quỹ, đoàn thanh tra đã phát hiện tại một số thời điểm, SHS đã cho khách hàng thực hiện giao dịch ký quỹ vượt quá sức mua hiện có trên tài khoản, vi phạm quy định tại điểm d khoản 5 Điều 13 Quy chế hướng dẫn giao dịch ký quỹ chứng khoán ban hành kèm theo Quyết định số 87/QĐ-UBCK ngày 25/01/2017 của Chủ tịch UBCKNN.

Tổng dư nợ giao dịch ký quỹ của SHS tại thời điểm 18/11/2024 lên tới 4.161 tỷ đồng, cho thấy đây là mảng kinh doanh quan trọng của công ty. Tuy nhiên, việc không kiểm soát chặt chẽ sức mua của khách hàng có thể dẫn đến rủi ro thanh khoản và mất khả năng thu hồi nợ khi thị trường biến động mạnh.

Nhiều lỗ hổng trong hoạt động môi giới và cho vay tiền tại CTCP Chứng khoán Sài Gòn - Hà Nội. ẢNh: ITN

Hoạt động cho vay tiền núp bóng các dịch vụ khác

Điểm đáng chú ý nhất trong kết luận thanh tra là việc SHS thực hiện nhiều hoạt động thực chất là cho vay tiền nhưng được "ngụy trang" dưới các hình thức hợp đồng khác. SHS đã phối hợp với Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội (SHB) và Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) cung cấp dịch vụ cho khách hàng vay tiền mua chứng khoán khi chưa được UBCKNN chấp thuận bằng văn bản. Đây là vi phạm quy định tại điểm e khoản 1 Điều 87 và điểm b khoản 1 Điều 86 Luật Chứng khoán.

Trong thời kỳ thanh tra, BIDV đã giải ngân cho 120 khách hàng với tổng số tiền 3.293 tỷ đồng, và SHB giải ngân cho 188 khách hàng với tổng số tiền lên tới 9.152 tỷ đồng. Con số này cho thấy quy mô rất lớn của hoạt động này.

Bên cạnh đó, SHS đã ký kết nhiều hợp đồng tìm kiếm, giới thiệu khách hàng với CTCP Đầu tư Tài chính Công nghệ Hà Nội (Fintech). Theo các hợp đồng này, SHS đặt cọc cho Fintech (tối đa 50% giá trị chứng khoán SHS dự kiến đầu tư) và được trả phí đặt cọc tính trên thời gian đặt cọc thực tế. Tổng số tiền SHS đã đặt cọc cho Fintech qua các hợp đồng này lên tới 24.870 tỷ đồng trong năm 2022, 21.950 tỷ đồng trong năm 2023 và 9.460 tỷ đồng trong 9 tháng đầu năm 2024. Tổng phí thu được từ hoạt động này là 101,028 tỷ đồng (2022), 81,761 tỷ đồng (2023) và 18,99 tỷ đồng (9 tháng đầu 2024).

Theo báo cáo của công ty, tất cả các hợp đồng ký kết với Fintech đều không được thực hiện và Fintech đều hoàn trả tiền đặt cọc, thanh toán khoản phí cho SHS. Đoàn thanh tra đánh giá đây thực chất là hoạt động cho vay tiền trái phép.

Tương tự, SHS ký hợp đồng mua bán cổ phần số 29032024/HMBCP/SHS-ECH với CTCP Encapital Holdings nhưng ngay sau đó Encapital Holdings rút lại đề nghị chào bán và hoàn trả khoản đặt cọc kèm phạt. Đoàn thanh tra cũng kết luận đây là hoạt động cho vay tiền, vi phạm quy định về hạn chế cho vay tại khoản 1 Điều 27 Thông tư số 121/2020/TT-BTC.

SHS còn thực hiện dịch vụ kết nối, luân chuyển tiền từ các khách hàng ký hợp đồng môi giới chứng khoán tới tài khoản giao dịch của Fintech khi chưa báo cáo UBCKNN. Số tiền phí SHS nhận được từ dịch vụ này lên tới 10,257 tỷ đồng (2022), 9,261 tỷ đồng (2023) và 7,838 tỷ đồng (9 tháng đầu 2024).

Ngoài các vi phạm về nghiệp vụ kinh doanh, SHS còn có các vi phạm về quản trị công ty và công bố thông tin. Cụ thể, báo cáo của Ban kiểm soát tại ĐHĐCĐ thường niên thiếu nội dung đánh giá về giao dịch giữa công ty với người có liên quan theo quy định.

Công ty cũng công bố thông tin không đầy đủ nội dung giao dịch với bên liên quan tại các Báo cáo tình hình quản trị công ty, không nêu đầy đủ số lượng, tổng giá trị giao dịch với người có liên quan hoặc cổ đông lớn, người nội bộ.

Đặc biệt, theo BCTC năm 2022 đã được kiểm toán, SHS phát sinh các giao dịch nhận tiền vay (5.381 tỷ đồng) và trả nợ vay (7.118 tỷ đồng) với SHB (bên liên quan), vượt 35% tổng giá trị tài sản nhưng chưa được ĐHĐCĐ thông qua theo quy định.

Một số vấn đề cần lưu ý với các công ty chứng khoán

Từ những vi phạm nêu trên, Thanh tra UBCKNN đã yêu cầu SHS kịp thời khắc phục các tồn tại, thiếu sót bao gồm: đảm bảo cho khách hàng đặt lệnh mua khi có đủ tiền, quản lý tách bạch tài khoản chuyên dùng với tài khoản thanh toán, tuân thủ quy định về giao dịch ký quỹ, dừng các hoạt động phối hợp với tổ chức tín dụng chưa được chấp thuận, dừng dịch vụ kết nối luân chuyển tiền, tuân thủ quy định về hạn chế cho vay và các quy định về công bố thông tin.

Đoàn thanh tra kiến nghị UBCKNN xem xét xử lý vi phạm theo quy định pháp luật đối với các vi phạm được nêu. Việc xử lý này có thể bao gồm các hình thức từ cảnh cáo, phạt tiền đến hạn chế hoạt động kinh doanh tùy theo mức độ vi phạm.

Kết luận thanh tra đối với SHS cho thấy một số vấn đề đáng lưu ý:

Một là, các công ty chứng khoán đang có xu hướng đa dạng hóa dịch vụ tài chính, tuy nhiên cần tuân thủ chặt chẽ khung pháp lý hiện hành. Việc "lách luật" để cung cấp các dịch vụ không được phép có thể dẫn đến rủi ro pháp lý lớn.

Hai là, hoạt động cung cấp tín dụng núp bóng các hợp đồng đặt cọc, hợp đồng mua bán cổ phần không thực hiện là hiện tượng đáng lo ngại, có thể gây rủi ro hệ thống cho thị trường khi quy mô quá lớn.

Ba là, hệ thống quản trị rủi ro, kiểm soát nội bộ cần được tăng cường để đảm bảo tuân thủ quy định và bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư.

Kết luận thanh tra này không chỉ là bài học cho SHS mà còn là lời cảnh báo cho các công ty chứng khoán khác về việc tuân thủ pháp luật trong hoạt động kinh doanh, đặc biệt là các quy định về cung cấp tín dụng và quản lý tiền gửi của khách hàng.