Kê khai tài sản và thách thức hiện tại
Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 đã đề cập đến việc kê khai tài sản và thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn nhằm đảm bảo tính minh bạch, giảm thiểu các biểu hiện tham nhũng. Tuy nhiên, cơ chế này hiện vẫn tồn tại một số hạn chế khiến quá trình kiểm soát chưa đạt được hiệu quả cao.
TS. Đinh Văn Minh, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ, đã có những đề xuất thiết thực về việc cải tiến cơ chế này, nhấn mạnh vai trò của xã hội và tổ chức dân sự trong việc giám sát.
Theo TS. Đinh Văn Minh: “Việc công khai thông tin về tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn, cho phép hệ thống kê khai, kiểm soát tài sản, thu nhập tranh thủ sự tham gia của tổ chức xã hội trong tờ khai báo, tăng cường cưỡng chế, từ đó nâng cao uy tín của cơ chế.”
Vấn đề cốt lõi nằm ở việc thiếu các biện pháp công khai đầy đủ thông tin cho người dân và tổ chức xã hội. Việc công khai bản kê khai chủ yếu chỉ thực hiện trong nội bộ các cơ quan công quyền. Điều này hạn chế sự tham gia của người dân và xã hội trong việc tham gia phát hiện và phê phán những biểu hiện tham nhũng, tiêu cực; làm giảm đi tính minh bạch của hệ thống, làm cho việc kiểm tra, phát hiện những bất hợp pháp trong tài sản và thu nhập trở nên khó khăn hơn.
Vai trò của tổ chức xã hội và người dân
Một trong những giải pháp được TS. Đinh Văn Minh đề xuất là mở rộng việc thu thập thông tin tài sản và thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn thông qua sự giám sát của tổ chức xã hội và người dân. Việc tạo điều kiện cho tổ chức xã hội và người dân tham gia vào quá trình kiểm tra và giám sát sẽ nâng cao hiệu quả của việc phát hiện tài sản bất hợp pháp.
Ông cho rằng, xã hội cần có vai trò mạnh mẽ hơn trong việc giám sát tài sản của các cán bộ: "Kiểm tra, giám sát các tổ chức xã hội và người dân; Mở rộng thu thập thông tin về tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn, thông qua phản ánh, tố cáo của người dân. Đây chính là những biện pháp để phát huy vai trò của xã hội trong công việc giám sát, phát hiện tài sản và các tài khoản thu nhập bất hợp pháp của người có chức vụ, quyền hạn."
Tuy nhiên, để thực hiện được điều này, cần có cơ chế pháp lý rõ ràng và đảm bảo sự an toàn thông tin.
TS. Đinh Văn Minh nhấn mạnh, người dân và các tổ chức xã hội khi tham gia vào quá trình này cần phải chịu trách nhiệm về việc sử dụng thông tin, đảm bảo không vi phạm quyền riêng tư của các cá nhân liên quan.
Hạn chế về phạm vi công khai thông tin kê khai
Một trong những điểm bất cập hiện nay là quy định về công khai bản kê khai tài sản và thu nhập chỉ giới hạn tại nơi làm việc và trong phạm vi nội bộ. Điều này làm giảm khả năng phát hiện các hành vi sai phạm, bởi công chúng không có đủ thông tin để giám sát.
Trong Kết luận số 21-KL/TW ngày 25 tháng 5 năm 2012, Ban Chấp hành Trung ương đã nêu rõ yêu cầu sửa đổi Luật Phòng, chống tham nhũng để mở rộng phạm vi công khai tài sản. Tuy nhiên, theo TS. Đinh Văn Minh, quá trình thảo luận sửa đổi quy định này gặp nhiều khó khăn, chủ yếu là do lo ngại về vấn đề an toàn và quyền riêng tư của người kê khai.
Ông phân tích: “Quy định về kê khai và kiểm soát tài sản thu nhập hiện nay hết sức dàn trải, rắc rối và trên thực tế gây khó khăn, tốn kém trong quá trình tổ chức thực hiện, việc công khai bản kê khai tài sản, thu nhập và trách nhiệm giải trình của người kê khai vẫn mang nặng tính hình thức cần được đổi mới trong thời gian tới.”
Cân bằng giữa công khai thông tin và bảo vệ quyền riêng tư
Vấn đề lớn nhất hiện nay là làm sao cân bằng giữa quyền công khai thông tin để xã hội có thể giám sát và quyền bảo vệ đời tư của cá nhân. Ở một số quốc gia, việc công khai thông tin tài sản của cán bộ công chức đã được thảo luận nhiều, nhằm tăng cường minh bạch và giảm thiểu tham nhũng. Tuy nhiên, vẫn còn những lo ngại về việc xâm phạm quyền riêng tư và sự an toàn của người kê khai.
Theo TS. Đinh Văn Minh, cần phải có cơ chế linh hoạt để vừa đảm bảo tính minh bạch, vừa bảo vệ quyền lợi chính đáng của các cán bộ. Hệ thống công khai tài sản phải cân bằng giữa việc cho phép công chúng giám sát và bảo vệ quyền riêng tư của người kê khai tài sản. “Trong nhiều trường hợp, những lo ngại về sự xâm phạm quyền riêng tư cũng gắn liền với lo ngại của các công chức về an toàn của cá nhân”, TS. Đinh Văn Minh khẳng định.
Giải pháp và kiến nghị
Để cải thiện hệ thống kê khai tài sản, TS. Đinh Văn Minh đưa ra một số giải pháp. Trước hết, cần mở rộng khả năng tiếp cận của người dân và tổ chức xã hội đối với thông tin về bản kê khai. Tuy nhiên, việc tiếp cận này cần đi kèm với các quy định rõ ràng về trách nhiệm và mục đích sử dụng thông tin.
Ông đề xuất: “Cần nghiên cứu để mở rộng khả năng tiếp cận của người dân và xã hội đối với các thông tin về bản khai tài sản, thu nhập theo hướng người có yêu cầu phải nêu rõ lý do, cam kết không sử dụng thông tin vào mục tiêu bất hợp pháp và phải chịu trách nhiệm về việc sử dụng thông tin đó.”
Bên cạnh đó, cần khuyến khích các cán bộ chủ động khai báo thông tin tài sản, nhất là những người tham gia tranh cử hoặc được bổ nhiệm vào các vị trí quan trọng trong hệ thống chính trị. Việc công khai này sẽ giúp tăng cường tính minh bạch và củng cố lòng tin của người dân vào hệ thống quản lý nhà nước.
Việc kê khai tài sản và thu nhập là công cụ quan trọng để phòng, chống tham nhũng, nhưng cần được cải tiến để phát huy tối đa hiệu quả. TS. Đinh Văn Minh đã đưa ra nhiều kiến nghị thiết thực, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc mở rộng giám sát của xã hội và tạo điều kiện thuận lợi cho công tác kiểm soát tài sản. Điều này sẽ góp phần xây dựng một hệ thống quản lý công minh bạch, liêm chính và hiệu quả./.